Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo contién transliteracions de l'alfabeto arabe. Ta mas información veyer "Transliteración de l'alfabeto arabe a l'aragonés".
Al-Mutamán
المؤتمن
Rei d'a Taifa de Saraqusta

1081 - 1085
Predecesor Al-Muqtadir
Succesor Al-Musta'in II

Nombre real المؤتمن
Naixencia ?
Dinastía Hudín
Pai Al-Muqtadir

Yúsuf al-Mutamán u al-Mutamín (en arabe المؤتمن al-mu'taman) estió un rei d'a taifa de Saraqusta perteneixient a la dinastía hudín entre 1081 y 1085.

Yúsuf al-Mutamán estió rei d'a taifa de Saraqusta en o suyo momento de maximo esplendor, dimpués d'o brilante reinau de su pai al-Muqtadir. Estió amás un rei erudito, protector d'as ciencias, d'a filosofía y d'as artes. Un eixemplo de rei saputo, conoixedor d'as matematicas —disciplina sobre a que escribió un tractau, o Kitab al-istikmal u Libro de perfección (en arabe, كتاب الإستكمال والمناظر)—, l'astrolochía y a filosofía, que continó a faina de su pai al-Muqtadir creyando una cort de saputos intelectuals que teneba como marco o poliu palacio de l'Alchafaría, dito, en ista epoca, o «palacio d'o goyo».

Al-Mutamán heredó d'al-Muqtadir en 1081 a parti occidental de la taifa de Saraqusta, que yera formada por Saraqusta, Tothila (Tudela), Wasqa (Uesca) y Qal'at Ayyub (Calatayú), quedando Al-Múndir con a zona costera d'o reino: Larida (Leida), Monzón, Turtusha (Tortosa) y Daniyya (Denya).

En l'anyo 1081 as enrestidas d'o rei aragonés, Sancho Remíriz, yeran considerables, menazando as mugas d'a taifa dende o norte. Ta resistir-lo, Al-Mutamán contó con os servicios d'as tropas mercenarias d'o Cit, que recibió amás o encargo de reincorporar a Saraqusta os territorios orientals d'o suyo parient al-Múndir, aliau d'o reino d'Aragón. Os enfrentamientos en a francha fronteriza fuoron constants, pero denguno logró reunificar o territorio paterno.

O Cit sirvió a al-Mutaman mientres tot o reinau d'o monarca hudín.

En ista etapa ye bien documentau o servicio d'o Cit, desterrau en 1081 de Castiella por fer razias en contra d'os intreses d'Alifonso VI de Leyón y Castiella en territorios de Toledo, ta par d'alavez tributario d'iste rei y que, por ello, no heba d'estar atacau por tropas castellanas.

O Cit seguiría a o servicio d'al-Mutamán dica 1086, momento en que Saraqusta fue asediada por Alifonso VI. Si o Cit crebó os lazos con al-Mutamán u o suyo hereu al-Musta'in II debiu a un conflicto d'intreses personal entre a esfensa de Saraqusta y o suyo sinyor natural, por estar o rei de Castiella qui l'atacaba, u si fue condonau o suyo destierro, en veyer Alifonso a utilidat de tal caballero en o suyo exercito, ye un tema que encara no s'ha puesto aclarir totalment.

O Cid fue capable de contener a os aragoneses dica 1083, anyo en que Sancho Remíriz prenió a linia de fortificacions que protecheban a las ciudaz d'a taifa de Saraqusta, como la de Graus (que menazaba Balbastro) en a zona oriental, Ayerbe, Boleya y Arascués (que meteban en periglo a Wasqa) y Arguedas que apuntaba a la conquista de Tothila.

As relacions de Saraqusta con su protectorau, Balansiya (Valencia), se facioron mas estreitas a traviés d'alianzas matrimonials. Pero Valencia yera inmersa en un complexo chuego d'alianzas. Alifonso VI, emplegando habilment a diplomacia, consiguió que o rei al-Cádir de Tulaytulah (Toledo) le entregara a ciudat en 1085 a cambeo d'a suya aduya ta desbancar de Balansiya a Abu Bakr, lo que suposó, de feito, prener Toledo ta o rei de Leyón y Castiella. Asinas, o reino de Saraqusta quedaba desconectau d'a resta d'al-Ándalus por a vía tradicional que pasaba por o centro d'a peninsula y, dende l'inte, a suya comunicación se vio restrinchida a la que conectaba con Balansiya por a costa de levant. L'anyo d'a perduga de Tulaytulah estió tamién o mesmo d'a muerte d'al-Mutamán.

Matematicas editar

 
O teorema de Ceva, descubierto por al-Mutamán.

A obra mayestra en l'ambito intelectual d'al–Mutamán estió o suyo Libro d'a perfección y d'as aparicions opticas (Kitab al-istikmal wa al-munázir, transcripción aproximada d'o títol orichinal كتاب الستكمال والمناظر) que amás d'estar una replega d'a matematica griega d'Euclides y Arquimedes entre atros, y transmitir as amostranzas de Thabit ibn Qurrá, os Banu Musa y Ibn al-Haytham, describe teoremas orichinals. A suya obra fue transmesa a traviés de Maimonides enta Echipto, y d'astí s'estendilló por o centro d'Asia, documentando-se mesmo en Bagdad en o sieglo XIV, encara que a suya influyencia no arribó dica Occident.

D'a suya obra se conservan dos copias, a primera fue trobada en a Biblioteca de l'Askeri Müze d'Istambul en 1985, procedente d'a biblioteca d'o sultán otomán Mehmed II, que fue heredada por o suyo fillo Bayaceto II. Posteriorment se trobó una segunda copia en O Caire.

O Libro d'a perfección y d'as aparicions opticas tracta os numeros irracionals, seccions conicas, a cuadratura d'o segmento parabolico, volumens y arias de cuantos cuerpos cheometricos u o trazau d'a tanchent d'una circumferencia, entre atros problemas matematicos.

Nomás a primera parti d'o Kitab al-istikmal superaba en extensión a os Elementos d'Euclides. En a obra d'o rei zaragozano apareixe una propuesta de categorización d'as matematicas en especies aristotelicas, dividindo-las en a "especie" de l'aritmetica, atras dos "especies" ta la cheometría y de nuevo dos en cuanto a la estereometría, en lo que mos ha arribau.

A al-Mutaman se debe a primera formulación conoixida d'o teorema de Giovanni Ceva, que no sería conoixido en Europa dica 1678 en a obra De lineis rectis d'o debantdito cheometra italiano y que se puet enunciar asinas:

Siga ABC un trianglo y D, E, F son puntos en os cantos BC, CA y AB. Se dibuixan linias rectas AD, BE y CF. Ixas tres linias s'intersecan en un punto si y nomás si  .
Al-Mu'taman, Kitab al-istikmal

Bibliografía editar

  • «Al-Mu'taman, el gran matemático de Saraqusta». Publicau por samimi el martes, 28 d'octubre de 2008 a las 22:09. Consulta: 21 de marzo de 2009.
  • CARRASCO MANCHADO, Ana I., Juan Martos Quesada y Juan A. Souto Lasala, Al-Andalus, Madrid, Istmo (Historia de España. Historia medieval, VI), 2009, pág. 249. ISBN 978-84-7090-431-8
  • CERVERA FRAS, Mª José, El reino de Saraqusta, Zaragoza, CAI, 1999. ISBN 84-88305-93-1
  • CORRAL, José Luis, Historia de Zaragoza. Zaragoza musulmana (714-1118), Zaragoza, Ayto. de Zaragoza y CAI, 1998. ISBN 84-8069-155-7
  • HOGENDIJK, Jan P., «Al-Mu'taman ibn Hud, 11th-century king of Saragossa and brilliant mathematician», Historia Mathematica 22, febrero de 1995, págs. 1-18. ISSN 0315-0860.
  • MONTANER FRUTOS, Alberto, «Introducción histórica» al capítulo «El palacio musulmán», en Bernabé Cabañero Subiza et al., La Aljafería, vol. I, Zaragoza, Cortes de Aragón, 1998. págs. 35-65. ISBN 84-86794-97-8
  • VIGUERA MOLINS, Mª Jesús, Aragón musulmán, Zaragoza, Mira editores, 1988. ISBN 84-86778-06-9
  • VIGUERA MOLINS, Mª Jesús, El islam en Aragón, Zaragoza, CAI, (Mariano de Pano y Ruata, 9), 1995. ISBN 84-88305-27-3


Predecesor:
Al-Muqtadir
Rei taifa de Saraqusta
1081 - 1085
Succesor:
Al-Musta'in II