Diferencia entre revisiones de «Tiroleses»

Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m →‎Historia: clean up, replaced: baberans → baverans
m ortografía, feliz 2011!
Linia 1:
Os '''tiroleses''' son os abitantshabitants d'o [[Tirol]], rechión dibiditadividita dende a [[primera Guerra Mundial]] entre [[Austria]] ey [[Italia]]. Os tiroleses parlan [[idioma alemán|alemán]] ey son mayoritariament de relichión [[catolica]].
{{Grafía_87}}
Os '''tiroleses''' son os abitants d'o [[Tirol]], rechión dibidita dende a [[primera Guerra Mundial]] entre [[Austria]] e [[Italia]]. Os tiroleses parlan [[idioma alemán|alemán]] e son de relichión [[catolica]].
 
== Historia ==
Os [[bayobariosbayovarios]] s'apoderoron d'o [[Nordgau]] en l'añoanyo 531 y en taenta l'añoanyo [[591]] d'a rechión alpina con Tirol medirionalmeridional.
 
Una rutarota migratoria bayobariabayovaria trescurzabatrescruzaba o [[Bremmer]] ey baixaba por a balval d'o [[río Adigio|Adigio]] y en os Ss. IX y X amanixenamaneixen a sobén colonias bayobariasbayovarias en a balval d'Adigio, a lo tiempo que en este territorio ladín bi ha documentos de donazionsdonacions de latifundios a combentosconventos ey [[Capítol municipal|capítol]]s bayobariosbayovarios, ey compras de tierras por parte d'os bayobariosbayovarios. D'esta traza l'Alto Adigio dica o estreitamiento de [[Salorno]] fue chermanizato china chana, ey o [[idioma ladín|ladín]] fue retaculando ey no resistió que en as balsvals més inazesiblesinaccesibles. En este prozesoproceso migratorio tamién se formoron os islozislotz alemans d'o [[Trentino]] (en espezialespecial Alto Perginese), ey os de [[Sette Comuni di Vicentino]] ey os de [[Tredici Comuni di Veronesado]]. Os tiempos de romanizaziónromanización d'esta rechión baríanvarían muito pero en belsbells casos yeson posteriorposteriors a los sieglos XVII e XVIII.
 
O territorio d'o Tirol encomenzó a esistirexistir en o sieglo XIII, independient de [[BaberaBavera]]. En a rechión d'o Tirol yera adibita una zona de luengache [[idioma lombardo|lombardo]] (o Trentino). En [[1805]] o ducato de Babera prenió o control d'o [[Tirol]], pero en 1809 os tiroleses se rebeloron cuentra os [[baverans]] e os [[Francia|franceses]], que esclaforon a rebuelta. O Tirol pasó a control d'os Habsburgo en 1814. Dimpués d'a primera guerra mundial, por o [[tractato de Saint Germain]] de 1919 o Trentino pasó a Italia por razons etnicas, pero por razons estratechicas se posó a muga entre Italia e Austria més a lo norte que a muga septentrional d'o Trentino, a l'altura d'o [[collato d'o Brenner]]. D'esta traza Italia s'anexionó un territorio chermanofono e de luenga ladina sin consultar a la poblazión. A parte meridional d'o Tirol baixo control italián yera o nuclio d'a rechión, con o [[castiello d'o Tirol]], que ebaheba dato o nombre a lo Land. Os italians batizoronbaptizoron a zona chermanofona como Alto Adigio, ey os natibosnativos como ''Südtirol''.
 
En 1922 os [[faxismofaixismo|faxistasfaixistas]] prenioron o poder en Italia y encomenzó una campañacampanya d'ItalianizaziónItalianización. En 1939 [[Hitler]] ey [[Mussolini]] pactoron ey os tiroleses ey [[ladins]] u ebanheban d'emigrar t'o [[TerzerTercer Reich]] u ebanheban d'azeptaracceptar a italianizaziónitalianización. A mayoría (unsbells 75000) dezidiódecidió d'emigrar, pero a guerra aturó o prozesoproceso, y quan Italia capetulócapituló o Tirol meridional, Trentino ey Belluno esdebinioronesdevinioron o ''Alprenvorland'' dentro d'o TerzerTercer Reich. Dimpués d'a guerra, 1945 a mayoría d'os que se'n fuoron tornoron, pero seguntes bellas fuents no fueron que 25.000.
 
En 1946 o trentinés de Gasperi ey Austria alcuerdan una autonomía chicota ey garantías lingüisticas pa os tiroleses, dentro d’un estatuto que s’aplica a la rechión de Trentino-Alto Adichio on a mayoría en conchunto ye italianoparlant (incluindo-ie a los que charran [[idioma lombardo|lombardo]] e [[idioma beneziánvenecián|beneziánvenecián]]). CrexeCreixe o nazionalismonacionalismo tirolés, plegando a lo terrorismo en a decada de 1960, y esto obliga a Roma ey Viena a negoziarnegociar. Dimpués d'unas negoziazionsnegociacions en 1968 se plegó aen losos [[alcuerdes de Paket]]. En 1972 entró en bigorvigor o nuebonuevo estatuto, que atribuye una autonomía a la provincia de [[Bozen]] (ye dizirdicir, o Südtirol), por o que os tiroleses d’o sud tienen muitos dreitos como minoría, en un espazio cheografico on se puet garantizar un bilingüismo biable, dentro d’a rechión autonoma de Trentino-Alto Adigio, que sigue bichentvichent. Bi ha una cooperazióncooperación economica entre o norte e sur d'o Tirol y con o [[Voralberg]] ey [[Trentino]]. Dende 1992 o problema se considera ya prou soluzionatosolucionato.
 
== Bibliografía ==