Diferencia entre revisiones de «Bestué»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
m →‎Historia: Zagueras peticions, replaced: conzell → concell (7) using AWB
Linia 60:
[[Image:141.Bestué - Finestra de Casa Antón Barrat (1566).JPG|thumb|200px|right|Bentana de ''Casa Barrau'', on se be leye l'añada de construzión, [[1566]], e ro nombre de l'alabez [[amo]] de ra casa, ''Antón Barrat''.]]
Bestuer amaneixe numbrosamende en as fuents de ro renaiximiento perque es suyos infanzós feban parde d'o ''conzelloconcello de Puértolas'', instituzión que estando diferent d'el que güei pensenos que ye un conzelloconcello yera bien importande ta l'administración d'es lugars e propiedaz comunes d'una balle. T'á par d'alabez mirando, es conzellosconcellos yeran reuniós d'os amos d'as casas con propiedaz ta l'arriendo de [[pastuera]]s e [[selba]]s ta cualques atibidaz que se bi esen de fere. En o caso concreto de [[balle de Puértolas|Puértolas]], yera prenzipal perque yera el qui dezidiba qué cosas se feban en as estibas de ra ''Sensa'' e tota ra montaña d'as [[Tres Serols]], que ixo ye una d'as més grans estesions de pratos en esta parde d'o [[Perineu]].
 
Perque ye tan coneixito d'ixes tiempos, sabenos, per eixemplo, qué poblazión teneba ro lugar en l'año [[1495]], que se be contoron 23 [[fuego]]s, ixo ye, as casas que bi eba que estasen abitadas.
 
Probablemende, eno [[sieglo XV]], quan que se estrableyoron as [[buega]]s d'as esplotazions de ra [[balle]], quan comenzoron as epocas peyors d'enfrentamientos e barallas con altros conzellosconcellos bezís ([[balle de Bielsa|Bielsa]], [[balle de Bio|Bio-Fanlo]]). Ésta época estió importande ena historia de ra balle, perque morió l'amo feudal d'o señorato sin deszendenzia ([[1430]]) e alabez es qui yeran propietarios més grans fendo parte d'o conzelloconcello el podioron comprar.
 
Ye perque Bestuer yera ro pas natural ta ras pastueras de ra ''Montaña Sensa'' e l'alta cabelera d'o [[río Yaga]] (o río d'a [[balle de Tella]]) que ganore ixa importanzia, perque es pastors que puyaban d'a tierra plana bien que bi eban de pasare e no poco a menut se quedaban es meses que eban de mirare per o [[bestiar]], fendo que bi prosperesen as [[fonda]]s e casasd'osizio ta fer-be ra bida. A importanzia eno pas enta ra ''Sensa'' tamién fayó que estás tan importande que controlar-lo en as barallas con es bezís e que se bi fesen bels estrozes en ixes años de mans d'os [[lacayo]]s pagatos d'altras pardes ta dar garra mal á's amos d'ixa tierra.
[[Image:152.Bestué - Escuto d'infanzons.JPG|180px|thumb|left|Escudo d'Armas d'una de ras casas d'a localidat. As profesiós relazionatas con as armas son temas que a menut bi son representatos.]]
O [[sieglo XVI]] estió de bien seguro ra epoca més conflitiba de totas, fendo a banda ras falcadetas con balles bezinas que tamién alabez las tenioron, ye ra epoca que ro [[bandolerismo]] e ras [[ampra]]s d'ombres d'armas pagatos ta fer-le mal á's intereses. Feitos como els que escaixoron en [[1503]], [[1519]] e [[1527]], con gran mal t'as presonas e perchudizio de posesiós materials. Cosa no se'n sabe de qui mandoron fer ixas fayenas, pero ras [[wikt:fon|fonts]] que el replegan diz que nombran presonalidaz de [[l'Aínsa]] e puestos d'es arredols. Toz ixes maldatos fayoron que, més luego que no tarde, se ligás d'organizare partidas d'ombres armatos (ixes ''[[somatén|somatens]]'' que canta [[La Ronda de Boltaña|ra Ronda de Boltaña]], pos asinas se recuerdan encara as ampras "buenas" d'es conzellosconcellos eno Sobrarbe, ''paisanos'' eno dezir d'es decumentos) que miraban ta defender es suyos intereses. As ampras armatas d'o conzelloconcello de Puértolas se mantenioron en atibo -sin saber si guaire constandes, feitos como ra ocupazión d'a [[balle de Broto]] per os [[gascuña|gascós]], etz- dica pasata ra [[Guerra d'Independenzia]], en a cual luitoron contra d'es [[Francia|franceses]].
 
A belicosidat d'ixes tiempos se refleixa en es foratos que tiene ra [[frontera]] de ra ilesia, ta disparar-ne a ro trabiers, e altros edifizios como ''Casa Barrau'', fortificata como ta resistir eno caso que la setiesen.