m
Zagueras peticions, replaced: influyencia → influencia (3)
m (Zagueras peticions, replaced: influyencia → influencia (3)) |
|||
== Etnonimo ==
O chentilicio ''polaco'' ye documentato en [[aragonés meyeval|aragonés]] por un texto de fins d'o sieglo XIV <ref>
DE LA SOCIEDAD ZARAGOZANA DE FINES DEL SIGLO XIV Y PRINCIPIOS DEL XV SEGUN UN LIBRO DE CUENTAS '' ''Cuadernos de historia Jeronimo Zurita 33-34 [http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/04/18/4yetano.pdf]
{{cita|Item depues de aquesto quando se adobo la scalera estaba Grant y los parents del '''polaco'''... chico costo
aljeuz.}}
[[Casimiro IV]] reinó dica 1492 y apoyó revueltas cuentra os caballers teutonicos: d'os nobles polacos en Pomerelia, d'os burgueses de Prisia y d'os marins de [[Dantzig]], (1454-1466) a guerra d'as tretze anyatas, que remata por a tractato de Torún, por o que Polonia recupera l'acceso a la Mar Baltica: a Orden Teutonica esdeviene vasalla d’o rei de Polonia y ha de ceder Pomerelia, Dancig y Varmia (Ermland).
L'apocheu d'a Unión Polaco-Lituana contina en o sieglo XVI. En ixe sieglo as amenazas exteriors, (alemans y tartres) son poco importants. A dinastía de [[Jogaila]] a sobén reina tamién en Hongría. En o extenso estato Polaco-Lituano bi ha una estabilidat y coexistencia entre catolicos, ortodoxos, protestants y chodigos. En o plan cultural bi ha una florata cultural, con penetración d'
A fins d'o sieglo XVI a Unión Polaco-Lituana encomienza a perder a echemonía en Europa Centro-Oriental por a presencia en a escena de dos potencias que son puyando: o Imperio Otomán y Moscobia, futuro Imperio Ruso.
A la muerte de [[Sechismundo-Augusto]], o zaguer d'os Jajellons en 1572, cal trobar atro sobirán. O primato de Polonia ye nombrato interrei mientres miran en o extranchero, (como será costumbre dica meyatos d'o sieglo XVIII). En 1573 esliyen a lo frances [[Henrique de Vallois]], que abandona, por o que dimpués trigan a [[Esteban Bathory]], voivot de Transilvania, que en 1575 vence a lo emperador [[Maiximilián II]]. Lo sucederá Sechismundo III Vasa (1587-1632), sueco pero fillo d'una mai Jajellón y catolico, y dimpués [[Ladislau IV]] (1632-1648).
Os polacos esleyoron a [[Esteban Bathory]]. Esteban Bathory aleixa a los rusos en tiempos d' [[Ivan o Terrible]] y plega dica a rechión de Moscú. En 1582-1583 os rusos renuncian a [[Livonia]]. A la muerte d'Iván o terrible os polacos plegarán a mantener una guarnición en o [[Kremlin]] de 1610-1612 y reconquieren [[Smolensko]], [[Novgorod]], [[Severski]] y [[Chernigov]], conquiestas confirmatas en 1618 por a tregua de 15 anyatas y Deulino, y reconoixitas por o tractato de Polanovo (1634), dimpués d'una nueva guerra ruso-polaca. Sindembargo cuentra Suecia no pueden mantener posicion, y dende 1600 os suecos preban de conseguir Livonia. En tiempos de [[Gustavo II Adolfo de Suecia]], dende 1617 dica 1629 i habió una guerra que remató con a tregua de Altmark, en a que Suecia ocupó quasi tota Livonia (no pas a parte sudeste, dita Livonia interior) y posicions en a costa polaco-prusiana.
=== Rebuelta cosaca ===
En 1637 esclata a lo sud de [[Kiev]] una revolución campesina y cosaca que ye esclafata por os polacos, que consiguen reforzar a suya
=== A primera guerra d'o Norte ===
* Prusia consigue una continidat territorial entre Pomerania y Prusia Oriental ocupando Pomerelia, Kulmerlandia y Varmia encara que sin ocupar Danzig ni Torún.
* Austria s'anexiona Galitzia y Londomeria, (a rechión de Lvov, etnicament rutena y a rechión d'o sud d'a Vistula, etnicament polaca).
* Rusia prene a Livonia interior y Polotsk, Vitebsk, Moguilev y Gomel, rechions d'o norte de l'actual Bielorrusia. Rusia mantendrá a suya
En 1773 Estanislau Augusto quiere fer reformas y estableix una comisión d'educación nacional, o primer menisterio d'Instrucción publica d'Europa, a Gran Dieta elabora una Constitución liberal, votata o 3 de mayo de 1791. Os mainates s'i oposan y piden a intervención d'as tropas rusas, cosa que permite o segundo reparto de Polonia, confirmato por o tractato de Grodno o 22 de chulio de 1793:
Seis meses dimpués a guerra remata y se fa a reconstrucción de Polonia prenendo como base l'antigo "reino d'o congreso". O 14 de noviembre de 1918 o consello de rechencia estituito en 1917 transmite os poders a [[Pilsudski]], engarcholato bells días enantes, y esdevient o comandant en cap d'o exercito polaco. Mientres aguardan a conclusión d'o tractato de paz os aliatos establixen l'enlace con Varsovia vía [[Dancig]] a traviés de territorio alemán. Unen al exreino Polonia a l'inte a Galitzia occidental, esgallata d'Austria con a creyación de Checoslovaquia.
O 19 de chinero de 1919 se constituye un gabinet d'unión nacional baixo a presidencia de [[Paredewski]], con a participación d'os
Dan como prioridat a formación d'un [[exercito polaco]].
=== A guerra Polaco-Sovietica ===
En abril de [[1920]] lanzan una ofensiva con a colaboración d'o ucranián [[Petliura]] y prenen [[Kiev]] o [[6 de mayo]]. O [[Exercito Royo]] reaciona a l'inte y [[Mijaíl Tujachevsky]] abanza por [[Belarrusia]] y [[Iegorov]] y a [[Caballería]] de [[Semyon Budyonny]] abanza en dirección ta [[Galitzia]]. Os
Os polacos lanzan una contraofensiva o [[12 d'agosto]] con apoyo de [[Francia]] y con gran exito, (o "miraglo d'a Vistula"). O Exercito Royo se bate en retirata. O [[9 d'octubre]] de 1920 o cheneral [[Lucjan Z.eligowski]] ocupó Vilna. O [[12 d'octubre]] se firman os alcuerdes previos de paz que conducen a lo [[Tractato de Riga]] d'o [[18 de marzo]] de [[1921]]. A nueva muga ruso-polaca ye muito a l'este da [[Linia Curzon]], y ye un poquet mes buena pa os polacos que a d'o reparto de [[1793]]. A metat d'os territorios habitatos por [[belarrusos]] son baixo sobiranía polaca y l'atra metat baixo sobiranía sovietica. En chinero de [[1922]] Vilna queda anexionata a Polonia y os Aliatos lo reconoixen en marzo de [[1923]].
O Reich s'adhibe l'antigo [[corredor de Posnania]] que heba estato d'Alemanya dica 1914 pero tamién d'amplas zonas d'o centro de l'actual Polonia. O cantón sudoriental de Polonia forma o general government, administrato dreitament por os alemans. O gobernador cheneral tien a seu en [[Cracovia]].
En os territorios anexionatos os 9 millons de polacos conviven con os alemans venitos d'a URSS y d'os territorios ocupatos por os sovieticos: alemans d'a Mar Baltica y d'a [[Alemans d'a Mar Negra|Mar Negra]]. Os alemans preboron de forachitar a los
En o Gubierno cheneral viven 12 millons de polacos y os alemans prenen o poder de l'administración y deixan a los polacos funcions subalternas. Os intelectuals, os oficials d'o exercito, os integrants d'a estructura administrativa son ninviatos a [[campos de concentración]]. A población chodiga ye obligata a concentrar-se en [[Guetto]]s, y dende os Guettos será ninviata a [[Campos d'exterminio]]. Bi ha una resistencia polaca, AK (Armia Krajowa).
En chulio i habió discusions mes concretas sobre os cambeyos de mugas entre Alemanya y Polonia. Os angleses y americans acceptoron que os sovieticos deixasen baixo administración polaca a parte d'a suya zona d'ocupación situata a l'este d'a linia Oder-Neisse, pero sin acceptar que significase que deixase de fer parte d'Alemanya. Si que deixoron que a URSS imposase o suyo criterio en Prusia Oriental.
Dende meyatos de 1945 en os territorios d'Alemanya a l'este d'a [[linia Oder-Neisse]]: [[Stettin]], [[Neumark de Brandemburgo]] y [[Baixa Silesia]] se forachita a los alemans que no heban fuito enantes de l'abance sovietico de chinero de 1945. As rechions que heban estato adhibitas a lo Reich tornoron a tener a suya población polaca. A minoría alemana quedó reducita a la de bellas zonas rurals de Silesia, on bi heba una población mezclata que seguntes as circumstancias se consideran alemans u polacos. En os territorios ocupatos a los alemans asientan a polacos repatriatatos que heban estato deportatos ta Siberia u Cazaquistán, u atros
=== A postguerra y periodo comunista ===
|