Diferencia entre revisiones de «Unión Europea»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 37:
}}
 
ALa '''Unión Europeya''' u '''UE''', ye una [[organizaziónorganización supranazionalsupranacional]] formata por estausestatos d'a rechión [[Europa|europeya]] (actualment 27) adedicadaadedicata a incrementar ala integraziónintegración economica ye politica ye a reforzar ala cooperazióncooperación entre oslos suyos estausestatos miembros. ALa Unión Europeya naxió lo [[1 de nobiembrenovembre]] de [[1993]], seguntes aslas clausulas d'o [[Tratato de Maastricht]], encara que ye ala erederaheredera d'a [[Comunidat Economica Europeya]], creyata en [[1957]], que desapareixió con ala creyazióncreyación d'a UE.
 
Con olo TractauTractato d'a Unión Europeya, se otorgó ala ziudadaníaciudadanía europeya a los ziudadansciudadans de cada EstauEstato miembro. S'intensificoron oslos alcuerdos duaneros ye sobre inmigrazióninmigración con olo fin de premitir a los ziudadansciudadans europeus una mayor libertálibertat ta bibirvivir, treballar u estudiar en cualsiquier d'os estausestatos miembros ye se relaxoron oslos controls en aslas mugas.
 
AsLas espezialesespecials relazionsrelacions politicas se traduzentraducen en l'establimiento d'un mesmo [[Ordenamiento Churidico]] común, superior a las lechislazionslechislacions nazionalsnacionals, ye en l'esistenziaesistencia ye funzionamientofuncionamiento d'os suyos organimos politicos e instituziónsinstitucións, superiors a los d'os estausestatos miembros.
 
OsLos 27 estatos actualment miembros d'a Unión Europeya (con a suya calendata de dentrada) son: [[Alemanya]] ([[1957]]), [[Austria]] ([[1995]]), [[Belchica]] ([[1957]]), [[Bulgaria]] ([[2007]]), [[Chipre]] ([[2004]]), [[Dinamarca]] ([[1973]]), [[Eslovaquia]] ([[2004]]) , [[Eslovenia]] ([[2004]]), [[Espanya]] ([[1986]]), [[Estonia]] ([[2004]]), [[Finlandia]] ([[1995]]), [[Francia]] ([[1957]]), [[GreziaGrecia]] ([[1981]]), [[Hongría]] ([[2004]]), [[Irlanda]] ([[1973]]), [[Italia]] ([[1957]]), [[Letonia]] ([[2004]]), [[Lituania]] ([[2004]]), [[Luxemburgo]] ([[1957]]), [[Malta]] ([[2004]]), [[Países Baixos]] ([[1957]]), [[Polonia]] ([[2004]]), [[Portugal]] ([[1986]]), [[Reino Unito]] ([[1973]]), [[Republica Checa]] ([[2004]]), [[Rumanía]] ([[2007]]) y [[SueziaSuecia]] ([[1995]]). Autualment, con oslos suyos cuasi 500 milions d'abitantshabitants, ala Unión Europeya creya arredol d'o 30% d'o [[Producto Interior Bruto]] mundial.<ref>{{en}} [http://ec.europa.eu/internal_market/index_en.htm ''The EU Single Market: Fewer barriers, more opportunities''].</ref>
 
Dica güé, [[Gronlandia]] (parte de Dinamarca) ye olo unico territorio en albandonar ala Unión Europeya dimpués de en fer parte, encara que [[Noruega]] refusó en [[1972]] y [[1994]] en dos referendums ala suya dentrada, luego de rematar oslos alcuerdos prebiosprevios a la suya encorporaziónencorporación a la UE.
 
== Historia ==
Linia 51:
''Articlo prencipal: [[Historia d'a Unión Europeya]]
=== Orichens ===
En rematar ala [[Segunda Guerra Mundial]], prenioron fuerza en Europa antigas conzezionsconcecions de tipo politico que pensaban que una mayor integraziónintegración economica d'os países d'[[Europa]] portaría a ebitarevitar aslas frizionsfriccions entre ixos países, fendo asinas más difízildifícil una nuebanueva [[guerra]] en olo continent. Antiparte, oslos [[Estatos Unitos]], ta ebitarevitar ala espansión ta oslos países occidentals d'o [[comunismo]] dende a [[Unión Sobietica]], establioron olo clamato ''[[Plan Marshall]]'', ta faborezerfaborecer ala espansión ye recuperaziónrecuperación economica europeyas. E ista aduya d'o Plan Marshall, ta estar eficaz, febe impreszindibleimprescindible establir mecanismos de cooperazióncooperación entre aslas economías d'os países europeus.
 
En [[1948]] en [[Checoslovaquia]] bi abióhabió olo clamato ''[[golpe de Praga]]'', quan olo [[Partito Comunista de Checoslovaquia]] prenió olo poder en olo país, ye oslos países d'[[Europa OzidentalOccidental]] establioron olo [[18 de marzo]] de [[1948]] o [[Tratato de Bruselas (1948)|Tratato de Bruselas]], ta establir una Unión OzidentalOccidental, con colaborazióncolaboración en temas economicos, sozialssocials, culturals ye esfensibosesfensivos. OsLos países que sinnaron olo Tractato estioron [[Países Baixos]], [[Belchica]], [[Luxemburgo]], [[Francia]] ye o [[Reino Unito]]. Encara que dimpués s'establió (en [[1949]]), con más miembros ye con l'aduya de [[Canadá]] ye [[Estatos Unitos]] a [[OTAN]], olo Tractato de Bruselas estió un punto clau en olo prozesoproceso de creyazióncreyación d'una Europa unita.
 
=== ALa Comunidat Economica d'o Carbón y de l'AzeroAcero ===
[[Imachen:EC06-1957-58 European Community map.svg|cucha|thumbnail|250px|Os países fundadors d'a [[Comunidat Economica d'o Carbón y d'o Azero]] y d'a [[Comunidat Economica Europeya]] (UE-6).]]
Ya en [[1946]], en una reunión en [[Colonia (Alemanya)|Colonia]] entre olo francés [[Robert Schuman]], olo alemán [[Konrad Adenauer]] ye olo italián [[Alcide De Gasperi]] se charró d'a posible unión europeya, quan yeran en una reunión de partidospartitos [[DemocraziaDemocracia cristiana|democrata cristians]]. OLo [[9 de mayo]] de [[1950]], Robert Schuman faziófació ala ''[[DeclaraziónDeclaración Schuman]]'', que ye considerata l'acta de naxenzianaxencia d'a Unión Europeya, e bi proponeba, d'alcuerdo con [[Jean Monnet]], ala creyazióncreyación d'un organismo ta meter en común ala produziónproducción de [[carbón]] ye d'[[azeroacero]] de [[Francia]] ye d'[[Alemanya OzidentalOccidental]], a más de cualsiquier país que se i adibiese.
 
Asinas, ala primera instituzióninstitución de cooperazióncooperación economica entre oslos países d'Europa estió ala [[Comunidat Economica d'o Carbón ye d'o AzeroAcero]] (CECA), establita en [[1957]], que teneba a finalidat de coordinar aslas economías nazionalsnacionales en oslos seutors economícos d'a [[minería]] d'o [[carbón]] ye d'a [[industria siderurchica]] pesata, ta la fabricaziónfabricación d'[[azeroacero]]. OsLos países fundadors d'ista ''comunidat economica'' estioron [[Belchica]], [[Países Baixos]], [[Luxemburgo]], [[Francia]], [[Italia]] ye [[Alemanya OzidentalOccidental]]. Sindembargo, olo Tractato que establió ala comunidat feba referencia a la boluntatvoluntat politica d'una federaziónfederación europeya, estando asinas olo primer paso enta l'actual Unión Europeya.
 
=== A Comunidat Economica Europeya ===
En [[1957]], oslos mesmos países sinnaron olo [[TratatoTractato de Roma]], ta establir a [[Comunidat Economica Europeya]] (CEE), que se definiba como un ''mercato común'' u ''[[unión duanera]]'' ta permetir en olo suyo interior ala libre zirculazióncirculación de mercaderías ye de presonas, fomentar ala cooperazoóncooperación economica ye aumentar olo ran de bidavida d'os suyos ziutadansciudadans nazionalsnacionals. Tamién s'establió olo ''Euratom'' u [[Comunidat Europeya d'a Enerchía Atomica]], con oslos mesmos estatos miembros. Ye ala clamata ''CEE-6'' u ''Europa d'os 6''.
 
Antiparte, tamién se creyaron oslos alazezalacetz d'a ideya d'a libre competenziacompetencia ye, encara més important, d'o posterior desarrollo d'unas lais comuns a toztotz oslos estatos miembros en unas mesuras d'integraziónintegración lechislatibalechislativa ta faborezerfaborecer ala integraziónintegración economica ye politica.
 
=== 1973: primena enamplata d'a CEE ===
[[Imachen:EC09-1973 European Community map enlargement.svg|cucha|thumbnail|250px|En dentrar [[Dinamarca]], [[Irlanda]] ye olo [[Reino Unito]], esdebién ala ''Europa d'os 9''.]]
En [[1973]] se faziófació ala primera enamplata d'a CEE, en dentrar [[Dinamarca]], [[Irlanda]] ye olo [[Reino Unito]], luego de superar-se aslas retizenziasreticencias [[Francia|franzesasfrancesas]] cuentra ala dentrada en ala CEE d'os britanicos, que ebanheban feito que Francia en betasevetase ala suya dentrada en [[1966]] ye [[1967]] ta salbaguardar ala suya produziónproducción [[Agricultura|agricola]], encara que tamién por motibosmotivos politicos. Tamién yera prebistaprevista ala dentrada de [[Noruega]], encara que en un [[referendum]] ala poblaziónpoblación noruega refusó ala encorporaziónencorporación d'o suyo país a la CEE.
 
Con Dinamarca dentró olo suyo territorio de [[Gronlandia]], que albandonó dimpués ala Unión Europeya, encara que fa parte de Dinamarca. Ista enamplata estió ala primera d'as suzesibassucesibas enamplatas, ye encorporó a la CEE dos países economicament muit abanzatosavanzatos (Dinamarca y o Reino Unito), reforzando a más olo seutor d'a CEE de l'[[OziánOcián Atlantico]]. Sindembargo, daneses y britanicos estioron dende ala suya dentrada en ala CEE parte d'os clamatos ''países euroeszeticoseuroescepticos'', retizensreticens a la crexenziacrexencia d'as instituzionsinstitucions politicas europeyas. Ye ala clamata ''CEE-9'' u ''Europa d'os 9''.
 
=== 1981-1986: segunda enamplata d'a CEE ===
[[Imachen:EC12-1986 European Community map.svg|dreita|thumbnail|250px|A ''Europa d'os 12''.]]
OsLos países europeus d'a [[mar Mediterrania]] ([[GreziaGrecia]], [[Espanya]] ye [[Portugal]]) preteneban dentrar en a CEE dende feba añadasanyadas, pero lis mancaba uno d'os requisitos fundamentals, como yera ala esistenziaesistencia d'un sistema politico interno de tipo [[DemocraziaDemocracia|democratico]]: en GreziaGrecia bi eba ala clamata ''[[Ditadura d'os Coronels]]'', en [[Portugal]] bi eba ala [[ditadura]] de [[António de Oliveira Salazar]] (ye dende [[1968]], de [[Marcelo Caetano]]), ye en [[Espanya]] ala ditadura de [[FranziscoFrancisco Franco]].
 
Sindembargo, a meyatos d'os [[años 1970]] istos tres países plegaron a un sistema democratico, encara que por bíasvías diferents: en [[GreziaGrecia]], luego de fracasar olo intento d'anesión de [[Chipre]] por ala imbasióninvasión d'ista isla por [[Turquía]], cayó ala ditadura en [[1974]], y se restablió un sistema democratico, abolindo a más ala [[monarquía]]. En [[Portugal]], un [[golpe d'estato]] d'os [[melitar]]s más chobens ye ubiertos en un marco de crisis por aslas guerras colonials, faziófació cayer ala ditadura, olo [[25 d'abril]] de [[1974]], en ala clamata [[Revolución d'os Clabels]]. En [[Espanya]], o [[20 de nobiembrenovembre]] de [[1975]] morió olo ditador, ye encara que bellos elementos reazionariosreacionarios d'o rechimen tentaron d'ebitar-lo, en [[1977]] s'aprobó ala [[ConstituziónConstitución espanyola de 1977]], restablindo olo sistema democratico.
 
En ixas condizionscondicions, ala dentrada d'istos tres países en a CEE yera impreszendibleimprescendible ta enamplar ala base economica, territorial, sozialsocial ye politica d'a propia CEE, encara que tamién ta saldar, a lo menos parzialmentparcialment, ala deuda d'os países europeus en permetir ala continidat d'as ditaduras en ixos países dica oslos [[años 1970]]. Asinas, luego d'adaptar aslas suyas economías en un prozesoproceso de comberchenziaconverchencia economica con Europa, en [[1981]] dentró [[GreziaGrecia]], ye en [[1986]] dentroron [[Espanya]] ye [[Portugal]], creyando asinas ala clamata ''CEE-12'' u ''Europa d'os 12'', ubrindo ala CEE a olo sur mediterranio.
 
=== Acta Unica Europeya ===
OLo tractato de l'[[Acta Unica Europeya]] fue sinnato olo [[17 de febrero]] de [[1986]] en ala ziudatciudat de [[Luxemburgo (ziudatciudat)|Luxemburgo]] ([[Luxemburgo]]) ye olo [[28 de febrero]] en [[Den Haag]] ([[Países Baixos]]), nomás mes ye meyo dimpués de dentrar Espanya ye Portugal, ta dentrar en bigorvigor olo [[1 de chulio]] de [[1987]]. OsLos suyos puntos prencipals estioron l'abanzeavance enta un sistema de [[libre comerziocomercio]] en ala CEE dirichito enta un berdaderoverdadero [[mercato común]], l'apariziónaparición d'a ideya de CooperaziónCooperación Politica Europeya (antezedentantecedent de l'actual [[Politica Esterior ye de Seguridat Común]] d'a UE) ye olo reforzamientoreforzament d'a cooperazióncooperación entre oslos estatos miembros en oslos campos d'a rechira, ala tecnolochía, olo meyo ambient, ala seguridat ye ala esfensa.
 
L'Acta Unica Europeya estió un paso fundamental enta ala posterior constituziónconstitución d'a Unión Europeya.
 
=== TratatoTractato de Maastricht ===
[[Imachen:EU Enlargement groups.png|cucha|thumbnail|250px|Mapa d'as enamplatas d'a UE.]]
ALa sinnatura d'o [[Tratato de Maastricht]] en [[1992]] estió unatro paso fundamental enta olo prozesoproceso d'unificaziónunificación europeya, estando un tractato seguntes olo cual oslos países miembros d'a CEE zedibancediban importants parzelasparcelas d'a suya propia soberanía a las instituzionsinstitucions europeyas, como olo [[Parlamento Europeu]], muit reforzato por iste Tractato, encara que se reforzaban tamién aslas politicas de cooperazióncooperación en temas economicos y sozialssocials. A más, ala CEE esdebenió formalment ala '''Unión Europeya''' (UE). Tamién se remató olo prozesoproceso d'unión monetaria europeya, creyando olo [[Banco ZentralCentral Europeu]] ye ala monedamoneta unica, olo [[euro]].
 
=== 1995: terzeratercera enamplata ===
[[Imachen:EU15-1995 European Union map enlargement.svg|dreita|thumbnail|250px|A ''Europa d'os 15''.]]
En [[1995]] dentraron en ala Unión Europeya [[SueziaSuecia]], [[Finlandia]] ye [[Austria]], en a clamata ''UE-15'' u ''Europa d'os 15'', dentrando asinas tres d'as democraziasdemocracias más estables d'o continent, con sistemas politicos ye sozialssocials muit abanzatosavanzatos.
 
=== 2001: Moneda unica, Tratato de Niza ye cuatrena enamplata ===
[[Imachen:EU25-2004 European Union map enlargement.svg|cucha|thumbnail|250px|A ''Europa d'os 25''.]]
OLo [[2 d'octubre]] de [[1997]] se sinnó en a ziudatciudat [[Países Baixos|neerlandesa]] d'[[Amsterdam]] olo [[Tratato d'Amsterdam]], que yera una rebisiónrevisión d'o [[Tratato de Maastricht]] de 1992. Se preteneba ala profundizaziónprofundización d'a linia anterior, millorando ala posiziónposición d'os ziutadansciudadans como elements fundamentals d'o prozesoproceso de construziónconstrucción europeu. Tamién se preteneba millorar olo prozesoproceso de presa de dezisionsdecisions en ala Unión Europeya, impreszindibleimprescindible en una ''Europa d'os 15'' con muitas posibilidazposibilidatz de doblar olo suyo numero de países miembros.
 
En [[1998]] prenzipióprencipió ala monedamoneta unica, olo [[euro]], que prenzipióprencipió a zircularcircular fisicament como monedamoneta común (encara que no pas ta toztotz oslos miembros) en [[2002]]. Antiparte, con ala sinnatura en [[2001]] d'o [[Tratato de Niza]], se metieron oslos alazezalacetz d'a cuatrena gran enamplata de miembros d'a UE en [[2004]], ala mayor d'a suya historia dica güé, plegando dica oslos 25 miembros (''UE-25'' u ''Europa d'os 25'').
 
=== 2007: zinquenacinquena enamplata ===
[[Imachen:EU2004-2007.svg|cucha|thumbnail|250px|A ''Europa d'os 27''.]]
En [[2007]], en dentrar [[Rumanía]] ye [[Bulgaria]], ala UE plegó dica 27 miembros (''UE-27'' u ''Europa d'os 27'').
 
=== SituaziónSituación actualautual ye países candidatos ===
[[Imachen:EU27-candidate countries map.svg|cucha|thumbnail|250px|Situazión actual:miembros y candidatos.]]
 
== InstituziónsInstitucións ye politica ==
 
''Articlo prencipal : [[Instituzións y politica en a Unión Europeya]]''
 
L'UE cuenta con zincocinco instituziónsinstitucións, cada una d'eras con una funziónfunción espezificaespecifica:
* [[Parlamento Europeu]] (esleito por oslos ziudadansciudadans d'os EstausEstatos miembros);
* [[Consello d'a Unión Europeya]] (representa a los Gubiernos d'os EstausEstatos miembros);
* [[Comisión Europeya]] (motor ye organo executibo);
* [[Trebunal de Chustizia d'a Unión Europeya]] (guaranziaguarancia olo cumplimiento d'a lai);
* [[Trebunal de Cuentas Europeu]] (efeutua olo control d'a legalidálegalidat ye ala regularidáregularidat d'a chestaziónchestación d'o presupuesto d'a UE).
 
Antimás cuenta tamién con zincocinco importans organismos: olo [[Banco ZentralCentral Europeu]], olo [[Comité Economico ye SozialSocial Europeu]], olo [[Comité d'as Rechions]], olo [[Banco Europeu d'ImbersionsInversions]], ala [[Esfensoría d'o Pueblo Europeu]] ye ala [[Europol]].
 
== Cheografía ==
Linia 123:
''Articlo prencipal: [[Zona natural d'a Unión Europeya]]
 
ALa Unión Europeya tien una superfiziesuperficie total de 3.973.597&nbsp;km². Muga con [[Noruega]], [[Rusia]], [[Belarrusia]], [[Ucraína]], [[Republica de Moldabia|Moldabia]], [[Turquía]], [[Suiza]], [[Croacia]], [[Albania]], [[Serbia]], [[Republica de MazedoniaMacedonia|MazedoniaMacedonia]], [[Andorra]], [[San Marino]], [[Liechtenstein]], [[Múnegu]], [[ZiudáCiudat d'o BaticanoVaticano]] y [[Marruecos]].
 
'''Países ye territorios d'ultramar'''
 
OsLos países ye territorios d'ultramar ('''PTU''') son países que no fan parte d'o territorio comunitario (a diferenziadiferencia d'os '''DU''');
OsLos ziudadansciudadans d'os PTU tienen ala nazionalidánacionalidat d'os EstausEstatos miembros de que dependen ( sindembargo, en bels casos oslos suyos ziudadansciudadans no poseyen ala ziudadaníaciudadanía plena de tals EstausEstatos ).
 
Esisten bentevente países ye territorios d'ultramar:
 
* '''PTU [[Francia|franceses]]:''' [[Mayotte]], [[NuebaNueva Caledonia]], [[Polinesia FranzesaFrancesa]], [[San Pietro ye Miquelón]], [[Territorios Australs Franceses]] ye [[Islas Wallis ye Futuna]].
 
* '''PTU [[Reino Unito|britanicos]]:''' [[Anguila]], [[Islas Caimán]], [[Islas MalbinasMalvinas]], [[Islas Cheorchias d'o Sur]] ye [[Islas Sandwich d'o Sur]], [[Montserrat]], [[Islas Pitcairn]], [[Isla Santa Elena]], [[Isla AszensiónAscensión]] ye [[Tristán da Cunha]], [[Territorio Antartico Britanico]], [[Territorio Britanico de l'OziánOcián Indico]], [[Islas Turcas ye Caicos]] ye [[Islas BirchensVirchens Britanicas]].
 
* '''PTU [[Países Baixos|neerlandeses]]:''' [[Aruba]], [[Antillas Neerlandesas]] ([[Curaçao]], [[Bonaire]], [[Isla de San Martín|San Martín]], [[Isla de San Eustaquio|San Eustaquio]] ye [[Isla de Saba|Saba]]).
 
* País que tien relazionsrelacions espezialsespecials con olo Reino de '''Dinamarca:''' [[Gronlandia]].
 
{| border="1" font-size: 100%;" width="100%" cellspacing="0" style="background: #F5F5DC"
Linia 219:
[[departamento d'ultramar|Departamentos franceses d'ultramar]]: Guayana Francesa ('''GF''') - Guadalupe (Francia) ('''GP''') - Reunión ('''RE''') - Martinica ('''MQ''')<br />
[[Rechions Autonomas de Portugal]]: Madeira ('''Mad''') - Azores ('''Azo''')<br />
[[ComunidáComunidat autonoma|ComunidáComunidat autonoma espanyola]] d'as [[Islas Canarias]] ('''Can''')
|- bgcolor=#F5F5DC
| <br />
|-
| bgcolor=#F5F5DC|''(*)= Abrebiadura - Siegla <br /> (**)= '''ARYM'''= Antigua Republica Yugoslava de MazedoniaMacedonia ([[Republica de MazedoniaMacedonia]]).''
|}
|}
Linia 229:
== Estadisticas ==
 
Lista organizada en orden deszendéndescendén d'alcuerdo a lo numero d'abitanshabitans de cada país. Ista zifracifra ye ala suya begada proporzionalproporcional a lo numero de posientos que cada país tien en olo [[Parlamento Europeu]].
 
{| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
Linia 320:
[[Imachen:Euro symbol.svg|dreita|100px|Simbolo de l'Euro.]]
 
L'[[Euro]] ye ala monedamoneta d'a [[Euro Zona]] u '''Zona de l'Euro''', composadacomposata por dozedoce d'os 25 Estaus miembros d'a UE que truxan ista monedamoneta unica. OsLos billezbilletz ye monedasmonetas d'euro se metioron en zerculacióncerculación l'1 de chinero d'o 2002.
 
== Demografía ==
Linia 326:
''Articlo prencipal: [[Demografía d'a Unión Europeya]]''
 
'''PoblaziónPoblación de l'UE'''
{| border="1" align="center" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #fff8dc; border: 1px #ffffff solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|- style="background: #ffdead;"