Diferencia entre revisiones de «Tiroleses»

Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Reemplazo automático de texto (-tratato +tractato)
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Reemplazo automático de texto (- cuan + quan )
Linia 9:
O territorio d'o Tirol encomenzó a esistir en o sieglo XIII, independient de [[Babera]]. En a rechión d'o Tirol yera adibita una zona de luengache [[idioma lombardo|lombardo]] (o Trentino). En [[1805]] o ducato de Babera prenió o control d'o [[Tirol]], pero en 1809 os tiroleses se rebeloron cuentra os [[baberans]] e os [[Francia|franzeses]], que esclaforon a rebuelta. O Tirol pasó a control d'os Habsburgo en 1814. Dimpués d'a primera guerra mundial, por o [[tractato de Saint Germain]] de 1919 o Trentino pasó a Italia por razons etnicas, pero por razons estratechicas se posó a muga entre Italia e Austria més a lo norte que a muga septentrional d'o Trentino, a l'altura d'o [[collato d'o Brenner]]. D'esta traza Italia s'anexionó un territorio chermanofono e de luenga ladina sin consultar a la poblazión. A parte meridional d'o Tirol baxo control italián yera o nuclio d'a rechión, con o [[castiello d'o Tirol]], que eba dato o nombre a lo Land. Os italians batizoron a zona chermanofona como Alto Adigio, e os natibos como ''Südtirol''.
 
En 1922 os [[faxismo|faxistas]] prenioron o poder en Italia y encomenzó una campaña d'Italianizazión. En 1939 [[Hitler]] e [[Mussolini]] pactoron e os tiroleses e [[ladins]] u eban d'emigrar t'o [[Terzer Reich]] u eban d'azeptar a italianizazión. A mayoría (uns 75000) dezidió emigrar, pero a guerra aturó o prozeso, y cuanquan Italia capetuló o Tirol meridional, Trentino e Belluno esdebinioron o ''Alprenvorland'' dentro d'o Terzer Reich. Dimpués d'a guerra, 1945 a mayoría d'os que se'n fuoron tornoron, pero seguntes bellas fuents no fueron que 25.000.
 
En 1946 o trentinés de Gasperi e Austria alcuerdan una autonomía chicota e garantías lingüisticas pa os tiroleses, dentro d’un estatuto que s’aplica a la rechión de Trentino-Alto Adichio on a mayoría en conchunto ye italianoparlant (incluindo a los que charran [[idioma lombardo|lombardo]] e [[idioma benezián|benezián]]). Crexe o nazionalismo tirolés, plegando a lo terrorismo en a decada de 1960, y esto obliga a Roma e Viena a negoziar. Dimpués d'unas negoziazions en 1968 se plegó a los [[alcuerdes de Paket]]. En 1972 entró en bigor o nuebo estatuto, que atribuye una autonomía a la provincia de [[Bozen]] (ye dizir, o Südtirol), por o que os tiroleses d’o sud tienen muitos dreitos como minoría, en un espazio cheografico on se puet garantizar un bilingüismo biable, dentro d’a rechión autonoma de Trentino-Alto Adigio, que sigue bichent. Bi ha una cooperazión economica entre o norte e sur d'o Tirol y con o [[Voralberg]] e [[Trentino]]. Dende 1992 o problema se considera ya prou soluzionato.