Diferencia entre revisiones de «Sufixo -et»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 1:
O '''Sufixo -et''' (-et, -ezetz, -eta, -etas) ye o deminutibodiminutivo produtiboproductivo en aragonés moderno ey almiteadmite diferensdiferents pronunziazionspronunciacions en masculín singular.
{{Grafía_87}}
O '''Sufixo -et''' (-et, -ez, -eta, -etas) ye o deminutibo produtibo en aragonés moderno e almite diferens pronunziazions en masculín singular.
 
== EboluziónEvolución ==
S'emplega tamién en as luengas [[galorromanzegalorromance]]s: franzés, oczitánoccitán e catalán. D'orichen no guaire claro, bels autors creyen que ye en o latín ''-ITTUM'', común doncas con o castellán ''-ito''.
 
En latín s'emplegaba més -ELLU(M), u -CULUM como deminutibodiminutivo, OLU(M), pero en a eboluziónevolución dende o latín ta l'aragonés, estos sufixos quedoron a sobén fosilizatos en parabras que ya no teneban sentito de més chicot, se s'emplegó més y més ''-et, -ezetz, -eta, -etas''.
''-et, -ets, -eta, -etas'', s'emplegaba en os testos meyebalsmeyevals, pero en o sieglo XV, empezipiaempecipia a competir con ''-ico, -icos, -ica, -icas'', considerato d'orichen castellán oriental, ey que primero por lo que fa a lo sur de Teruel s'emplegaba no más que pa presonas. En muitas zonas d'Aragón o deminutibodiminutivo -et esdebinióesdevinió omofonohomofono d'o [[sufixo -eto]] u [[sufixo -ito|-ito]], (d'abundanziaabundancia) cuan a tendenziatendencia a perder a [[bocalvocal final atona]] yera més gran. Encara en muitas bariedazvariedatz de l'aragonés como [[cheso]] u [[benasqués]] on encara s'emplega -et.
 
A terminaziónterminación -et, deminutiboadiminutiva, d'abundanziaabundancia u de belsbells [[arabismo]]s que beyemosveyemos en muitos toponimos meyebalsmeyevals aragoneses cambeyará dimpués d'a [[Edat Meya]], ([[Fuset]], [[Tobet]], [[Santet]], [[AzeretAceret]], [[BinazetBinacet]], [[Malburguet]], [[TramazetTramacet]]). A -t final d'os sufixos puet perder-se en diferensdiferents epocas ey bariedazvariedatz d'aragonés, (''mozé'', ''[[chorizet|chorizé]]'', ''[[l'oré]]''), ey que se beivei en a forma ofizialoficial en castellán d'o toponimo tergüelánteruelán [[Caudet]].
 
A castellanizazióncastellanización suposó que, dezaga una consonant como -t, se i metese una bocalvocal d'apoyo -e, quedando muitas parabras aragonesas u no fosilizatas con ''-ete'': ''zoquete'', ''ferrete''.
 
Enta os sieglos XVII e XVIII a forma ''-et'' eboluzionóevolucionó ta ''-ed''. D'esta epoca deben estar los toponimos ofizialoficial ''Binaced'', ''Used'', ''Tobed'', ''Santed'', ''Acered'', o microtoponimo ''El charqued'' en [[Lo Castellar (Zaragoza)|Lo Castellar]] ey ''Camped'' en [[Agüero]], (en [[ayerbense]] güeihuei ya no se pronunziapronuncia -ed).
 
A forma -ed cambeyó ta -er. A forma -er se puet sentir en ayerbense, semontanés oriental, parlas castellanas u aragonesas d'a Plana de Uesca, castellán d'os [[Monegros]] ey d'a [[Ribera BaxaBaixa de l'Ebro]], (combibindoconvivindo con -ed, -é u -ico seguntes os casos). En o Guadalop yera tipico d'[[AlcañizAlcanyiz]] s'emplegaba muito dica os años 70-80, contrastando con as parlas de [[Castelserás]], [[TorroziellaTorrociella d'AlcañizAlcanyiz]], [[Casp]] e [[Chiprana]], on s'emplega ''-é'', y con a parla de [[BalVal d'Algorfa]] on s'emplega ''-et''.
 
Bi ha testimonios que endicanindican que o cambeyo dende ''-ed'' ta ''-er'' ye rezientrecient:
*O microtoponimo [[Agüero|agüerán]] debant dito.
*Un testotexto de 1898 en a plana 345 o libro de Eduardo Taboada ''mesa revuelta'':
{{Cita|La muletilla consiste en consumir diminutivos acabados en -ED o -ETA, como ''chiqued, Francisqued, Manoled, Tomaseta, huerteta, riqueta''. Estos barbarismos tienen echadas profundas raíces; no causa extrañeza oirlos a personas instruidas; cuantos cléridos y licenciados nacieron a orillas del Guadalope, contra su voluntad, sin darse cuenta, sueltan algunos}}
*O testimonio de Jose Alejo Marco d'a familia de ''los Pepineros'' d'AlcañizAlcanyiz, que comenta que os suyos padres dizibandiciban ''chiqued'', ''piazed'' ey parabras parexitaspareixitas, (esto endica que os naxitosnaixitos d'AlcañizAlcanyiz a primers de sieglo XX ya emplegaban a rematanza ''-er'' ey que a chenerazióncheneración anterior encara emplegaba ''-ed''.
 
== AspeutosAspectos de normalizaziónnormalización ==
Os alcuerdes graficos de Uesca en 1987 sobre os sufixos ''-et'', ''-ot'', ''-ut'' tienen en cuenta que a -t final no se pronunziapronuncia en toztotz os puestos, ey que puet estar muda, puet pronunziarpronunciar-se -d, (con os alofonos oclusibooclusivo u fricatibofricativo) u -r. Se consideran correutascorrectas totas ixas pronunziazionspronunciacions (''mozé'', ''mozed'', ''mozeth'', ''mozer''), pero s'han d'escribir siempre con -t, (''mozet'')
 
== ReferenciasBibliografía ==
*[[Migalanchel Martín Pardos]] A ESBOLUZIÓN ARAGONESA DE L'ACHIQUIDOR LATINO -ITTU:A CONTRIMUESTRA D'ALCAÑIZ. Rebista Ruxiada, Lº 3.
 
[[Categoría:SufixosDiminutivos en l'aragonés]]