Diferencia entre revisiones de «Idioma occitán»
Contenido eliminado Contenido añadido
m robot Añadido: zh-min-nan:Occitan-gí |
m robot Añadido: stq:Oksitanisk; cambios triviales |
||
Linia 6:
|parladors=entre 2 milións (ocasionals) e 500 000 (usuals)
|p1=-|p2=-
|familia=[[Luengas indoeuropeyas|Indoeuropeya]]<br />
[[Luengas italicas|Italicas]]<br />
[[Luengas romanzes|Romanze]]<br />
Ozidental<br />
Ibero-romanica/Galo-romanica<br />
Oczitano-romanica<br />
'''Oczitán'''
|país=[[Cataluña]]
Linia 23:
Entre las carauteristicas diacronicas del occitano como lengua romanze, destacan:
* A diferenzia d'o franzés, se conserba la '''a''' azentugata d'o latín (latín ''mare'' > oc. ''mar'', pero > fr. ''mer''.)
* A diferenzia d'o franzés, se conserba las bocals postonicas.
* Como o franzés e o noritalián, se truca la '''u''' latina por [y]
* Como una gran parti d'o noritalián, s'esplaza la serie de bocals posteriors ([u] > [y], [o] > [u]).
* O dialeuto gascón de l'oczitán cambió a '''f''' latina por [h] pipada (latín ''filiu'' > gascón ''hilh''), como o [[Idioma castellán|castellán]] meyebal (o [[gascón]] y o [[Idioma castellán|español]] abieron a influyenzia d'o [[euskara]]).
* O grupo dialeutal noroczitán conox a palatalizazión de ''ca'' en ''cha'' e de ''ga'' en ''ja'': ''cantar > chantar, vaca > vacha, galina > jalina, cargar > charjar''. Ye un fenomeno aparexito en varios dialeutos d'o latin tardibo que se trasmitó tamién en romanche, ladín, friulán, arpitán (francoprobenzal) e franzés.
Os dialeutos oczitanos son seis, seguntes a clasificazión güé prou cheneralment azeutata d'o lingüista [[Pèire Bèc]]:
* grupo gascón
** o [[gascón]] n'o surueste (d'o cualo l'[[aranés]] ye una bariedá mui local; o [[biarnés]] ye o gascón fablato en [[Biarn]] e ha un paper de koiné gascona),
* grupo noroczitán
** o [[lemosín]] n'o norueste
** l'[[aubernés]] n'o zentro-norte
** o [[vivaroalpín]] n'o noreste
* grupo suroczitán
** o [[probenzal]] n'o sureste, d'o cualo o [[nizardo]] ye una bariedá important (o antico [[shuadit]] o chudeoprobenzal, fablato por algunas comunidaz chodigas, yera una bariedá mui local de probenzal)
** o [[lenguadozián]] n'o zentro e n'o zentro-sur
As diferenzias entre istos dialeutos no son grans, a mayoría d'os fablants d'un pueden entender os atros. Espezialment, o bocabulario usual e a sintacsis son prou similars en toz os dialeutos; as diferenzias son sopretot foneticas. Lo mesmo ye zierto d'o [[Idioma catalán|catalán]], pos bels lingüistas consideran á l'oczitán e o catalán como dos bariants d'o mesmo idioma (més esautament d'un mesmo [[diasistema]], de manera comparable a la gran prosimidat d'as luengas chermanicas d'Escandinabia).
Linia 55:
En l'oczitán autual s'emplegan esenzialment dos normas lingüisticas concurrents:
* a ''norma clasica'', continua os usos tradizionals mediebals oczitans e ye prosima d'o catalán, respeuta os dialeutos mas tamién insiste sobre a suya comberchenzia con soluzions unitarias e autonomas d'o franzés. Güé s'usa en toz os dialeutos, incluso o probenzal. Ye o sistema ofizial de l'[[aranés]]. A suya codificazión comenzó con a gramatica de [[Loís Alibèrt]] n'o [[1935]] e ye d'a competenzia d'o [[Conselh de la Lenga Occitana]] dende [[1997]].
* a ''norma mistralenca'', creyata por [[Josèp Romanilha]] n'o [[1852]] e usata por [[Frederic Mistral]], en a que s'emplegan as conbenzions graficas d'o franzés ta esprisar os sonius de l'oczitán. Güé s'usa sopretot en probenzal, en concurrenzia con a norma clasica.
Dos altras normas, hué mui localizatas e minoritarias, son a ''bonaudiana'' en aubernés e a de l'''Escòla dau Pò'' en vivaroalpín local d'as Bals Oczitanas (estato italián).
O emplego autual d'o termín ''oczitán'' e o prenzipio d'a unitat d'ista luenga son azeutados por cuasi toz os lingüistas espezializatos n'a lingüistica romanze. Bels autors minoritarios e estrancheros a la lingüistica romanze consideran que l'oczitán no esistirba e veen os dialeutos oczitanos como luengas distintas, en una postura de sezesionismo lingüistico aparexita n'os años 1970 (que ha grans similituz ideyolochicas con o sezesionismo lingüistico balenzián, contrario a l'unidat d'a luenga catalana).
== L'oczitán en Aragón ==
Important ha estato tamién a presenzia de l'oczitán en [[Aragón]], traíto por os repobladors benitos de l'atro canto d'os Perineus. De l'oczitán que se charraba en lugars d'o [[camín de San Chaime]] en Nabarra e Aragón en dizen os espezialistas [[Oczitán zisperinenco]]. Os [[Establimentz de Chaca]] estioron as ordenanzas u fueros d'a ziudá escritas en o [[sieglo XIII]] en romanze gascón oczitán, aquí bi ha un chicot testo d'os ''Establimentz'':
Linia 77:
== Beyer tamién ==
{{InterWiki|oc}}
* [[Oczitania]]
* [[Luengas romanzes]]
== Enrastres esternos ==
* {{oc}} [http://amourdelire.free.fr/diccionari/ Dizionario cheneral oczitán]
* {{en}} [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=PRV Reporte de Ethnologue sobre o provenzal]
Linia 163:
[[sl:Okcitanščina]]
[[sr:Окситански језик]]
[[stq:Oksitanisk]]
[[sv:Occitanska]]
[[sw:Kioksitania]]
| |||