Diferencia entre revisiones de «Oiratos»

Contenido eliminado Contenido añadido
Laco Balkhax
Sinkiang, sacado de la fuente original china o de las adaptaciones en otros idiomas, daría Xinchiang en aragonés
Linia 1:
Os '''Oiratos''' son [[pueblos mongols|mongols]] ozidentals que abitan en l'ueste de [[Mongolia]] ([[Hobdo]]) e a rechión china de [[SinkiangXinchiang]], entre o [[Tien Xan]] e l'[[Altai]]. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o [[Laco Balkhax]] dica a [[Gran Muralla China]].
 
== Istoria ==
Linia 8:
Resultato d’a luita entre choros e torgoz os torgoz fuyen ta l’ueste e s’establexen en a Baxa Bolga, on serán conoxitos por os rusos como ''[[Calmucos|Kalmyc]]'' prenendo o etnonimo que fan serbir os turqueses (''Kalmuc''). En a primera metat d’o sieglo XVII os choros con base en Tarbagatai erichen un nuebo estato e prenen o nombre de Dzungaros. O can Baatur Contaichi (1634-1653) asegura as mugas ozidentals con os [[kazacos]]. En 1642 interbienen en o Tíbet e bi imposan a lo [[Dalai Lama]] como sobirán d’o país. Galdan, un fillo de [[Baatur Contaichi]] educato como lama en o [[Tíbet]] manda matar a los suyos chirmans e se fa con o poder en 1676 proclamando-se rei d’os choros e khochoz. Baxo a direzión de [[Galdan]] ocupan [[Caxgaria]] enta 1677 deponendo a lo can Ismail d’a dinastía [[Chatagai]]. Dimpués s’anecsionó [[Turfán]] e [[Hami]]. En a decada de 1680 os dzungaros atacoron a os khalkhas (mongols orientals), ocupando parte de lur territorio (1688). Os khalkhas rematan alineyando-sen con os Manchuz pa recuperar os territorios perditos. O sobirán manchut de China, [[Kangxi]] contraataca en 1696 e refusa a os dzungaros grazias a l’artillería, encara que no los derrota e continan resistindo. [[Galdan]] se suizida en 1697.
 
Tsewan-Rabdan prene o poder en 1697-1727, e mantiene o dominio dzungaro en Asia Zental. S’enfrentó a los rusos en a cuenca d’o Yenisei en 1716 obligando-los a retrozeder. Os Tibetans promozionan un nuebo [[Dalai Lama]], que os manchuz reconoxen e como reazión os dzungaros prenen e saqueyan Lhasa en 1717. A influyenzia china en o Tíbet encomienza en 1720 cuan a interbenzión manchut forachita a os oiratos. [[Galdan-Tsereng]] prene o poder en 1727-1745 s’enfrenta a los chinos pero en 1731 fracasa en o intento de benzer a los [[khalkhas]] y en 1732 en o intento de recuperar l’oasis de [[Hami]], (zentro de rutas d’o Turquestán oriental), perdito en 1697. A resistenzia dzungara dura dica 1745 cuan esclata entre ellos una crisis suzesoria en a que bi habió una rebuelta popular que posó en o poder a un lama, que beyó como se desfeba uno d’os alazez d’o Imperio Dzungaro: Os choros perdioron a echemonía sobre os atros pueblos oiratos: os derbez e os khochoz. O suzesor d’ixe lama no podió ebitar a independenzia de [[Caxgar]] e no podió resistir os ataques d’os [[manchuz]] en 1755-1757, que embadioron o país, derrotorons a os dzungaros y esterminoron a una parte important d’a poblazión. D’esta traza China torna a ocupar territorios d’Asia Zental como [[Caxgaria]]. Os chineses tornoron a estar presents en territorios d'[[Asia Zentral]] que abandonoron fa sieglos, son batizatos como [[SinkiangXinchiang]] (Nuebos confins).
 
Bels oiratos que se refuchioron en a Baxa [[Bolga]] combenzioron a os torgots pa que tornasen ta Dzungaria e creyasen de nuebo un imperio mongol ozidental, pero en o camín de tornata fuoron benzitos por os manchuz, que permitioron a los superbibients estar repobladors d'a bal d'o [[Ili]] y estar ixemenatos por o territorio mongol.
 
Os pocos oiratos que sobrebiben seguirán una eboluzión paralela a la d’osd'os atros mongols baxo dominio manchut: a teocrazia lamaísta ye a prenzipal estituzión d’osd'os países mongoles. Una buena parte d’ad'a poblazión masculina se fan lamas, con o que desaparixe o potenzial guerrero. Se difunde una cultura tibetana muito conserbadora. A masa d’ad'a poblazión queda en un estato parexito a un basallache debant d’osd'os Cans mongols ereditarios e a teocrazia lamaísta.
 
[[Categoría:Pueblos mongols]]