Diferencia entre revisiones de «Torla-Ordesa»
Contenido eliminado Contenido añadido
m aragonés --> idioma aragonés, Replaced: [[aragonés| → [[idioma aragonés| |
m o marqués de Saluzzo yera Bitor Amadeo II de Saboya |
||
Linia 15:
|cp = 22376
}}
'''Torla''' ye un [[monezipio]] [[Aragón|aragonés]] d'a [[probinzia de Uesca]], [[Redoladas d'Aragón|redolada]] de [[Sobrarbe]]. A [[Poblazión umana|poblazión]] ye de 316 abitants en una [[superfizie]] de 169,2 [[km²]] e una [[Densidat de poblazión|densidat]] de 1,86 ab/km².
{{alto sobrarbés}}
Linia 23:
O lugar de Torla compliega, á más, as dependenzias d'o [[Parque Nazional d'Ordesa e d'as Tres Serols]] emplegadas como zentro de rezezión de besitants, e d'on que os autobuses toristicos portian a chent t'alto t'a [[pratiera d'Ordesa]] cuan en as epocas de más gran afluyenzia de poblico ro transito de beíclos pribatos ye restrinchito aintro d'a balle.
Torla finca en a [[bal]]le glaziar d'o [[río Ara]], dimpués d'a confluyenzia d'as balles de [[Bal de Buxargüelo|Buixaruelo]] (a más alta compleguera de l'Ara) e [[Bal d'Ordesa|d'Ordesa]] (a balle de [[río Arazas|l'Arazas]]). Se crei que ra luenga original d'a chelera eba plegato ent'[[Asín de Broto]], con cuasi
== Istoria ==
[[Imachen:003.Torla - Sagrato Corazón en a portalada.JPG|thumb|left|150px|O [[Sagrau Corazón]] en a portalada d'a Ilesia de '''Torla'''.]]
O suyo nomme s'atrebuye ta una deribazión d'a parola ''Torre'', fendo referenzia ent'a [[torre]] defensora que bi eba en o lugar ta desfender-lo debant d'as incursions de partis de [[Gascuña]] á trabiés d'o [[perinés|
A istoria de Torla, como á nuclio más altero d'a [[balle de Broto]], ha estau de siempre marcata por a suya condizión de localidat muganta. Amanix zitau como á camín de [[paxería]]s en o [[sieglo XIII|siaglo trezén]], como á buega esplicita (referenciau á tal en o [[1443]]) ó á mientres d'os numbrosos confliutos que concaroren as poblazions d'a valle de Broto contra d'a bezina [[balle de Baregés|balle de Barecha]], pertenixent d'o [[condato de Bigorra]].
Linia 40:
Tamién abiore ra billa de Torla un monasterio propio, dito de [[San Basilio]], que por a suya manca de riqueza, desapreixore asorbito e compradas as suyas pertenenzias por ''Casa Lardiés'', a cuala se diz d'ixe aloras e por l'enchaque d'a suya alquesizión ''casa Fraile''. D'ixe monasterio nomás que una biella imachen d'a birchen con o ninón ye cosa que s'haiga conserbau.
No obstante, o decisietén dixore paso ta tiempos prou más defizils: con o [[sieglo XVIII|XVIII]] emprenzipore ra [[Guerra de Suzesión]] á on que Torla preniore parti por o bando d'os Austrias e chunto con [[Broto]] s'aganoren a fama os suyos abitants de desfensors furos d'os suyos [[fuero]]s e prebilechios encluso enta sitiar a borbonica ziudat de [[Chaca]]. Pero en [[otubre|outubre]] d'o [[1706]] un echercito baixo d'o mando d'o
Una gambadeta por as suyas carreras permit d'aintrar-se en a más pura mediebada. Cal adestacar a ilesia de [[San Salbador]] e os suyos retaples recuperatos de lugars abandonatos d'a redolada, o castiello-museu arquelochico con espezial menzión d'as pinturas meyebals d'a ''Cripta de Sant Chorche'', a Plaza Mayor d'a billa d'o [[sieglo XIII|trezén]], as casonas d'os siaglos XIII-XVIII e os suyos escutos infanzons, [[espantabruixas]], enscripzions, finestras cheminadas, tot ye deleit ta os besitants e os amants d'o buen arte. O monezipio de Torla se compone tamién d'altros tres lugars: [[Fraxén]], [[Biú de Linars]] e [[Linars de Broto]].
[[Imachen:008.Val de Broto.JPG|thumb|right|225px|[[Bergotés]] ye ro nombre d'o charrar propio d'a [[Bal de Broto|''Balli' Broto'']]. En a imachen, [[Broto]] embisto d'o camín de '''Torla'''.]]
=== Fabla ===
En Torla se decumentore de buena traza ra existenzia de ra luenga aragonesa dic'a [[dezenio de 1930|decada d'os 30]] d'o siaglo XX. Sin d'embargo diz que con a [[Guerra Zebil Española|Guerra Zebil]] se'n pierde de manera l'emplego, quedando-be només repuis en o bocabulario común. [[Jean-Joseph Soroïhandy|Soroïhandy]] en citaba fabladors en tota ra [[Balle de Broto|''Balli' Broto'']] en enzetar-se ro siaglo XX, no obstante, 30 añadas dimpués, en o [[1935]] amanix en a billa de Torla com'á luenga d'emplego només ta 2 personas grans d'o lugar. Como en as capezanas de monezipio de ra balle, en fablar no s'ha decumentato ro [[bergotés|charrar bergotés]] més dimpués d'a guerra, e només en quedan bels charrantes que en os lugarons d'alto que bi son relazionaus.▼
▲En Torla se decumentore de buena traza ra existenzia de ra [[Idioma aragonés|luenga aragonesa]] dic'a [[dezenio de 1930|decada d'os 30]] d'o siaglo XX. Sin d'embargo diz que con a [[Guerra Zebil Española|Guerra Zebil]] se'n pierde de manera l'emplego, quedando-be només repuis en o bocabulario común. [[Jean-Joseph Soroïhandy|Soroïhandy]] en citaba fabladors en tota ra [[Balle de Broto|''Balli' Broto'']] en enzetar-se ro siaglo XX, no obstante, 30 añadas dimpués, en o [[1935]] amanix en a billa de Torla com'á luenga d'emplego només ta 2 personas grans d'o lugar. Como en as capezanas de monezipio de ra balle, en fablar no s'ha decumentato ro [[bergotés|charrar bergotés]] més dimpués d'a guerra, e només en quedan bels charrantes que en os lugarons d'alto que bi son relazionaus.
== Fiastas ==
Línea 62 ⟶ 63:
*[[13 d'abiento|13 d'abiènto]], '''fiasta d'ibierno''' fendo honor ta [[Santa Luzía]].
=== O Carnabal ===
:''l'Articlo prenzipal d'iste departato ye '''[[Carnabal de Torla]]'''.''
Línea 69 ⟶ 70:
O Carnabal de Torla ranca con a baixada d'o [[Carnabal (Torla)|''Carnabal'']], un diaple furo e burxador, que baixa d'a montaña encorrito por o [[Tenedor (Torla)|''Tenidor'']], o cazataire que l'ha capturau por alto e el baixa ent'a billa ta amostrar-lo e fer-se d'alabar por os vezinos. O tenidor el fa pasar casa por casa á on que brincan e cantan e fan borina, e se fan fartos de [[bin]], tortetas e [[crespillo]]s que son tan tepicos d'a fiasta torlesa. A fin d'a fiasta la marca o chudizio contra d'o ''Carnabal'', que rematan considerando-lo o culpable de más que toz os perchudizios escaizíus en a billa á mientres de tota l'añada, d'un brazo crebato enta os matrimonios de poco negozio que s'aigan fetos. O chudizio se fa de tot en [[luenga aragonesa]], e en transcorrer, o Carnabal se desfensa dezindo una man de comentarios graziosos que fan redir-se toz os presents. En rematar, o Carnabal se condena á muarde.
=== Romerías ===
Torla ye uno d'os puestos con más tradizión de fer romerías de tot o [[Perineu]]. Cuasi totas as suyas romerías rematan repartindo [[Torta (repostería)|torta]] bendezida, a cual d'aucuerde con a tradizión proporciona ra cualidat que s'etorgue á ro santo á qui ne mincha. As romerías son una d'as més conserbaderas tradizions de Torla porque, d'as cuatro romerías añals que se-bi feban d'antis más, encara mos n'han remaso tres, e encara prou que ye plausible de besitar as cuatro ermitas en piet e perfeutament conserbadas.
Línea 81 ⟶ 82:
*[[Parque Nazional d'Ordesa e d'as Tres Serols]]
== Enrastres externos ==
*{{an}} [http://www.aragonesasi.com/aragones/huesca/torla/poblacion.php Estadisticas de Torla en o portal ''AragonEsAsí.com'']
Línea 92 ⟶ 93:
*{{es}} [http://www.caiaragon.com/es/municipios/index.asp?tipo=0&idloc=66 O monezipio de Torla en o portal ''CaiAragón.com'']
{{Lugars de Torla}}
{{Monezipios Sobrarbe}}
| |||