Diferencia entre revisiones de «Idioma alemán»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Goethe y Schiller --> nombres completos |
estandar --> estándar . Pues no se, en todas as luengas a CATV se clama con un deribau d'a radiz cable. Igual caldría deixar-lo en cable. |
||
Linia 24:
L'alemán autual ye una mena d'imbenzión culta destinata á estar a [[luengua]] ''escrita'' e normalizata d'os multiples [[dialeuto]]s. Siempre s'ha preso la traduzión d'a [[Biblia]] feita por [[Lutero]], basata en o dialeuto [[alto saxón]], como una pieza clau en a normatibizazión de l'alemán. Ista normatibizazión se refirmó á la fin d'o [[sieglo XVIII]] con as obras d'os que se consideran como clasicos alemans ([[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], [[Friedrich von Schiller|Schiller]], [[Gotthold Ephraim Lessing|Lessing]], etz.) e fue consolidata con a creyazión d'o [[Imperio Alemán]] en [[1871]]. Ista unión politica fazió posible l'adopzión d'una normatiba unificata, que con o cambeo de sieglo fue azeutata tamién por [[Austria]] e [[Suiza]] con mui pocas bariazions.
Iste modelo
Encara que s'escribiba, l'alemán
{{InterWiki|codigo=de}}
Linia 43:
== Bariedaz d'a luenga ==
[[Imachen:Map German World.png|thumb|300px]]
=== Luenga
Encara que se fa serbir o termín "alemán" ta referir-se á lo idioma escrito, en o
En a mayor parti d'as rechions, a chent ha albandonato los suyos dialeutos e charran coloquialment una mezcla entre l'alemán
A luenga
=== Dialeutos ===
[[Imachen:German dialectal map.PNG|right|thumb|350px|[[Segunda mutazión consonantica chermanica]], mapa d'os dialeutos alemans dibiditos en [[Alto alemán]] (berde), [[Alemán zentral]] (azul) e [[Baxo alemán]] (amariello). Tamién aparixen as línias de [[Línia de Benrath|Benrath]] e d'[[línia d'Speyer|Speyer]] en negro.]]
As bariazions entre os diferents dialeutos son considerables; ye posible que fablants de destintos dialeutos no puedan entender-sen entre si sin d'emplegar l'alemán
A deseparazión entre as dos zonas la siñala la dita [[línia de Benrath]], que desalparta as zonas que fazioron a [[segunda mutazión consonantica]] chermanica d'as que no la fazioron. Ista mutazión se produzió arredol de l'año [[500]] d.C. en os pueblos á lo sur d'ista línia. Os dialeutos d'istos pueblos formoron l'alto alemán. Tanimientres os dialeutos d'os pueblos situatos á lo norte d'ista línia formoron l'[[Idioma anglés|anglés]], o [[Idioma neerlandés|neerlandés]], o [[Idioma frisón|frisón]] e os dialeutos d'o [[baxo alemán]].
Una atra segunda línia destacable serba la marcata por o [[río Main]] (tamién dita d'Speyer), á lo sur d'a cuala la segunda mutazión aparixe totalment (alemán alto u ''Oberdeutsch''), mientres que á lo norte nomás lo fa parzialment (alemán meyo u ''Mitteldeutsch'', conchunto de dialeutos d'os que se deriba l'alemán
<center>
{| {{tablapolida}}
Linia 104:
Bi ha diferents modalidaz aintro de l'alemán suizo (''Schwyzerdütsch''), seguntes a rechión cheografica. Por exemplo lo ''Züridütsch'' (alemán suizo de [[Cantón de Zúrich|Zúrich]]), ''Bärndütsch'' (de [[Cantón de Berna|Berna]]), ''Urnerdüütsch'' (d'[[Cantón d'Uri|Uri]]), ''Luzärnerdütsch'', (de [[Cantón de Luzerna|Luzerna]]), ''Baseldiitsch'' (de [[Cantón de Basilea-Campaña|Basilea]]), ''Sanggallerdüütsch'' (de [[Cantón de Sankt Gallen|Sankt Gallen]]), ''Wallisertiitsch'' (d'o [[Cantón d'o Valais|Valais]]), ..
Toz istos casos son dialeutos parlatos. Ye dezir, o suyo charrar ye dialeutal, pero á sobent s'escriben en alemán
=== Exemplos de bariazions lecsicas dialeutals ===
*''Grüezi'' (en alemán suizo de Zúrich ''zürituusch'') > ''Hallo'' (en ''Hochdeutsch'') > «ola» (encara que o suyo orichen ye ''Grüß dich'' que en aléman
*''rüebli'' (en alemán suizo) > ''Mohrrübe'' u ''Karotte'' (en ''Hochdeutsch'') > «zenoria»
*''merci vill mal'' (en alemán suizo) > ''Danke schön'' (en ''Hochdeutsch'') > «muitas grazias»
*''schnufe'' (en alemán suizo) > ''atmen'' (en ''Hochdeutsch'') > «alentar»
*''nöd'' (en alemán suizo) > ''nicht'' (en ''Hochdeutsch'') > «no»
*''chli'' (en alemán suizo) > ''klein'' (en alemán
*''Weggli'' (en alemán suizo) > ''Semmel'' (en ''Niederdeutsch'') > ''Brötchen'' (en ''Hochdeutsch'') > «panet»
*''Sonnabend'' (en ''Niederdeutsch'') > ''Samstag'' (en ''Hochdeutsch'') > «sabado»
Linia 125:
=== Exemplos de bariazions morfolochicas ===
En alemán suizo emplegan ''-li'' como sufixo deminutibo en cuentas de ''-chen'' de l'alemany
=== Exemplos de bariazions fonolochicas ===
En alemán de Zurich se prenunzia una bibrant, igual que os ispanofablants, cuan dizen o fonema correspondient á la letra «r».
A secuenzia ''ei'' que se prenunzia {{IPA|[aɪ]}} en alemán
== Gramatica ==
Linia 146:
=== Flesión berbal ===
Os berbos en alemán
* Una d'as dos conchugazions, [[berbo debil|debil]] e [[berbo fuerte|fuerte]] (como en atras luengas chermanicas).
(Bi ha tamién una terzera clase de berbos, conoxita como mista, que combina carauteristicas d'as atras dos conchugazions.)
Linia 208:
| {{IPA|/aː/}} || {{IPA|/ɛː/}} || {{IPA|/eː/}} || {{IPA|/iː/}} || {{IPA|/oː/}} || {{IPA|/øː/}} || {{IPA|/uː/}} || {{IPA|/yː/}}
|}
A "e" curta se prenunzia {{IPA|[ɛ]}} en silabas tonicas (encluyendo l'azento secundario) pero {{IPA|[ǝ]}} en silabas atones. Cal dezir que a e curta tonica representa á la begata ''e'' e ''ä'' (''hätte'' 'que yo tubiera' e ''Kette'' 'cadena'). Cheneralment, as bocals curtas son ubiertas e as largas son trancadas. A unica eszepzión ye en la Ä larga, que ye una "e" ubierta "{{IPA|[ɛː]}}"; en belas bariedaz de l'alemán
En a mayor parti d'o
Que una bocal sía curta u larga ye cuasi siempre predezible, manimenos siempre bi ha eszeuzions puntuals e tamién pende d'a rechión:
Linia 227:
D'atra man, o digrafo ''ie'' cheneralment representa o fonema {{IPA|[iː]}}, que no ye un diftongo. En a mayor parti d'as bariedaz, una /r/ á la fin d'a silaba se bocaliza. Manimenos, una secuenzia d'una bocal seguita por una /r/ bocalizata no se considera como diftongo: ''Bär'' {{IPA|[bɛːɐ̯]}} 'oso', ''er'' {{IPA|[eːɐ̯]}} 'el', ''wir'' {{IPA|[viːɐ̯]}} 'nusaltros', ''Tor'' {{IPA|[toːɐ̯]}} 'portalada', ''kurz'' {{IPA|[kʊɐ̯ts]}} 'curto', ''Wörter'' {{IPA|[vœɐ̯tɐ]}} 'parabras'.
En belas bariedaz de l'alemán
=== Consonants ===
* '''C''' por si mesma no ye una letra alemana. En amprens se prenunzia á sobent [ʦ] (debant de ä, äu, e, i, ö, ü, y) u [k] (debant de a, o, u, u debant de consonants).
* '''Ch''' se prenunzia [ç] (dimpués de ä, ai, äu, e, ei, eu, i, ö, ü e dimpués de consonants) u [x] (dimpués a, au, o, u). En bels dialeutos (espezialment, [[Renania]] (ueste d'Alemaña)) se prenunzia siempre [ʃ], orichinando ambigüidaz (''Kirche'' e ''Kirsche'' son prenunziatas [ˈkiɐ̯ʃǝ]). Chent d'istas rechions gosan ultracorrechir-se cuan charran alemán
* '''H''' se prenunzia aspirata como en l'anglés á lo prenzipio de silaba. Dimpués d'una bocal no se prenunzia e nomás alarga a bocal ('''gehen''' (''ir'') = {{IPA|['geːn]}} '''kahl''' (''calbo'') = {{IPA|['kaːl]}}).
* '''W''' se prenunzia [v] como ''v'' en balenziano u balear (was (''que'') [vas]).
|