Diferencia entre revisiones de «Alifonso I d'Aragón»
Contenido eliminado Contenido añadido
echerzito --> exerzito |
bella correzión. Igual caldría omocheneizar o sistema d'articlos que ba cambeando en tot l'articlo |
||
Linia 18:
Se feba dezir «''Rei e Emperador de Castiella, Toledo, Aragón, Pamplona, Sobrarbe e Ribagorza''». Emperador, emparato en a teyoría politica que le atorga lo imperio á qui domine tres u més reinos. Os cronistas musulmans le deziban ''Ibn Rudmir'' («fillo de Remiro») per una error, pos en reyalidat yera lo fillo naixito d'o segundo matrimonio de [[Sancho Remíriz]] (lo rei d'[[Aragón]] e [[Reino de Nabarra|Pamplona]] d'entre [[1063]] e [[1094]]) e de [[Felicia de Roucy]]. Ixo ye, que en reyalidat yera lo nieto de [[Remiro I d'Aragón]], no pas lo fillo.
Estió lo chirmán chico d'o rei anterior, [[Pietro I d'Aragón]], per a man d'o
Lo carauter presonal suyo, que diz que yera tan furo e capezuto (alimentatos talment tamién per lo mito), e la formazión que eba puesto tener como infant no ereu (
As bozes d'as suyas bitorias trescruzoron as fronteras d'[[reino d'Aragón|Aragón]]. En a [[cronica de San Chuan d'a Peña]] ([[sieglo XIV|S. XIV]]) se i lei «''clamabanlo Don Alfonso Batallador porque en Espanya non ovo tan buen cavallero que veynte e nueve batallas venció''». Prenió parte en a conquiesta d'a ziudat de [[Uesca]] que
==Infanzia e chobentut==
Linia 28:
Perque no eba naixito lo fillo ereu de lo rei [[Sancho Remíriz|Sancho]], os primers años d'a suya bida los pasó en o [[Monesterio de San Pietro de Ziresa|monesterio de Ziresa]] ([[bal d'Echo]], [[Perineu]] de [[probinzia de Uesca|Uesca]]) formando-se en «''letras''» e artes melitars, ta no serbir si que de siñor baixo gubierno d'o suyo chirmán gran [[Pietro I d'Aragón|Don Pietro]] cuan éste reinase. Lo suyo mentor diz que estió Lope Garzés, á qui més luego en adubir Alifonso lo tron reyal, entregó lo siñorato de [[Pedrola]] en agradeixemiento.
As primeras menzions d'a suya
==Coronamiento e innobazions d'o reinato==
Toz os setios que fayó Pietro se fayoron con a mesma tendenzia que lo suyo
A muerte de Pietro I en a [[bal d'Arán]] (alabez, parte d'o [[condato de Ribagorza]]), lo [[28 de setiembre]] de [[1104]], poquez meses dimpués que lo chirmán d'Alifonso e d'éste, lo infant Ferrando, e que los dos fillos d'o rei (lo prenzipe Pietro e la suya chirmana Agnés) deixó á Alifonso en o talle d'estar o primero en a
===Matrimonio (1109 - 1114)===
[[Image:AlfonsoVI of Castile.jpg|thumb|right|150px|Lo rei [[reino de Castiella|castellán]] [[Alifonso VI de Castiella|Alifonso VI ''lo Templato'']], suegro d'Alifonso I d'Aragón.]]
O coronamiento d'Alifonso en [[1104]] suposaba tamién un problema dinastico que eba de subsanar-se como més rapedo se podese: Lo nuebo rei pasaba d'os 30 años e yera encara soltero. Ixa condizión, que no se les feba banal á os altros reis cristians d'a [[Peninsula Iberica|Peninsula]], bien rapedo le aganó os
Lo matrimonio entre Alifonso e Urraca se fayó en a billa [[Reino de Lión|leyonesa]] de [[Sahagún]], en l'año [[1109]] (l'añata mesma d'a muerte d'o paire d'Urraca), anque en o futuro abría de tener consecuenzias desastrosas.
As motibazions d'ixe fracaso son bien dibersas: per un costato, la politica nobiliaria d'Alifonso en [[reino d'Aragón|Aragón]] e [[reino de Nabarra|Nabarra]] s'eba caraterizato dica ixe inte per premiar siempre os meritos, espezialment os melitars, fenomén posiblement esplicable perque surtiba de territorios chicoz e demograficament pobres, sin de guaire nobleza pre-esistent, e alabez eba basato la conzesión de titols nobiliarios ta las nuebas tierras conquiestas en a caballería e os meritos melitars, fendo-se con bien poquet costumbre de quitar-se con noples de luengo linache, como en eba muitos en Castiella. O reino castellán, con una nobleza que i yera bien consolidata, dende os prenzipios estió un puesto poco comodo ta lo rei aragonés,
[[Urraca de I Castiella|Urraca]], á la cuentra d'ixo, diz que yera una muller tan capezuta como él, pero que per a formazión que eba tenito en a cort d'Alifonso VI, més s'estimaba formar una cort de noples coneixitos, e despreziando-los, no deixar que os burgueses tenesen cosa que dezir en a politica d'os reinos. Cuan lo [[reino d'Aragón|monarca aragonés]] dezidió (unilateralment) que estaría buen que os burgueses s'establisen en diferents billas e ziudaz de lo [[camín de San Chaime]] en territorio de [[reino de Castiella|Castiella]] e de [[Reino de Lión|Leyón]], alentando que se i comerziás, arrulló posiblement sin pensar-se-lo guaire lo mensache que yera él la un qui disposaba qué s'eba de fer en Castiella, e no pas a suya muller. Ixo causó gran maldato en a nobleza castellana, que no beyoron mica bien que un rei foraneyo fese ixas cosas, e á demés, innorando la boluntat de la suya reina que yera, á lo cabo, la reina lechitima de Castiella e de Leyón.
Linia 73:
===Estratechia melitar, reconquiesta d'Aragón===
[[Image:Taifas2.gif|thumb|right|250px|A debisión d'os territorios cristians e musulmans d'a [[Peninsula Iberica]] á redol de l'año [[1080]]. [[Saraqusta]] yera una d'as taifas més importants d'[[Al-Andalus]], e ixo eba impedito que [[Reino d'Aragón|Aragón]] creixese.]]
A reconquiesta d'Alifonso en o [[reino d'Aragón]] se debidió en dos fases. A primera, rapeda e carauterizata per ganar puestos de gran importanzia estratechica, escomenzó á prenzipios de [[1105]] (poquez meses dempués que lo coronesen rei) e remató en [[1107]] con a conquiesta d'as billas prenzipals en a redolata d'[[A Litera]]. O matrimonio suyo con [[Urraca I de Castiella]] en [[1109]] sennificó una pausa de 5 años en l'
====Primera etapa (1104 - 1109)====
Tan buen diya como lo coronoron [[reino d'Aragón|rei d'Aragón]] e [[reino de Nabarra|Nabarra]], Alifonso comenzó á sembrar a
En a mesma añata d'o [[1105]] gosó mandar que i construisen dos castiellos en a campa de l'Ebro debant de Saraqusta, á tiro d'escazilo, talment como si gosase menazar con a suya presenzia lo rei [[Al-Mustain II de Saraqusta|Al-Mustain II]]; os castiellos de [[Chuslibol]] («''Deus lo vol''» en [[aragonés]] d'ixa epoca) e [[Lo Castellar (Zaragoza)|lo Castellar]].
|