Diferencia entre revisiones de «María de Luna»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
(Garra diferencia)

Versión d'o 08:48 31 ago 2004

María de Luna, Reyna D'aragon (I)

D'entre as reinas consortes que Aragón ha teniu á o largo d'a suya istoria doña María de Luna merexe un cabo aparti, por tratar-se d'un caso espezial, singular, ya que fue una soberana que, si ese exerziu a potestas regia por dreito propio, no pas por delegazión, a istoriografía moderna la ese baltizau con o calificatibo de "A Gran", pos a prudenzia y as altas dotes y cualidaz que teneba pa o gubierno, la esen feito merexedora d'ista embotada. Aragonesa Doña María yera aragonesa de naximiento, benindo ta o mundo arredol d'o 1358. Os suyos prochenitors yeran don Lope, conde de Luna, y Brianda d'Agaout. Cuan encara no teneba 8 añadas, s'achustó a suya boda con o infán Martín, fillo de Pietro IV lo Zerimonioso. Malas que cumplise as 8 añadas, debeba estar entregada á la reina Alionor, pa que estase educada en a Corte aragonesa. O suyo casorio se fizo lo domingo 13 de chunio de 1372 en a Seo de Barzelona. Fruito d'iste matrimonio naxioron cuatro fillos, Martín, o primochenito, Chaime, Chuan y Margarida. Istos tres zaguers morioron ninos y Martín, en 1409, cuan teneba arredol d'as 33 añadas. Muller elegán, pos deszendeba d'a noble casa d'os Luna, yera caritatiba, aimán d'a chustizia, umana y de fundas combizions relichiosas (pero no pas superstiziosa), afizionada á la leutura (más que más piadosa) y á os treballos d'agulla; acusaba una gran presonalidá y profes o suyo temple aragonés. A pompa y a fribolidá con que se rodió a Corte de Chuan I por influenzia de doña Biolán de Bar, d'orichen franzés, no influyoron mica en ista muller, que superaba á o suyo mariu en capazidá de gubierno. Francesc Eximèniz, escritor cuala misochinia yera platera, ya que se distinguiba por a poca amabilidá que teneba con as mullers, nos ha dixau istas parolas d'empoderamiento d'ista reina, cuan encara yera duquesa de Montblanc: “...viu como se pertany de dona excellent e savia e de muller de tan gran senyor, en molt honestat e bonea e per aytal se fa tenir davant Deu e davant homens.” Reina consorte d'Aragón O 19 de mayo de 1396 morió Chuan I estando en a selba de Foxá prauticando una d'as suyas afizions faboritas, a caza. No teneba fillos barons por o que a suzesión á la Corona recayeba en o suyo chirmán o infán don Martín, allora duque de Montblanc, pos en a Corona d'Aragón rechiba una mena de lei salica. Don Martín se trobaba por ixas calendatas en Sizilia, por o cualo doña María s'ocupó direutamén d'o gubierno, exerzendo de Lugartenién Cheneral d'o suyo mariu. Os primers meses no fuoron fázils pa la nueba soberana, qui tenió que enfrontinar-se á barios problemas, rilazionaus con a suzesión á o trono: entremistanto Cataluña ascape riconoxió como reis d'Aragón á don Martín y á doña María, Balenzia tardó barias semanas en fer-lo, por enchaquia d'as suposadas asperanzas d'a reina biuda, Biolán de Bar, d'asperar un fillo d'o desaparexiu monarca; Aragón, en cambeo, no fue tan rapedo como los catalans y os balenzianos en fer ixe riconoximiento, ya que pa fer-lo, alegó, que o nuebo monarca antis teneba que churar os Fueros, Libertaz, Usos y Costumbres d'o Reino; sin dembargo os aragoneses siempre dioron preferenzia á os dreitos de don Martín. Pa gubernar a Corona, encara que probisionalmén, doña María se rodió de buenos y leyals consellers (menistros, en terminolochía autual) que l'aduyoron muitismo y en espezial en a luita que mantenió con o conde Mateu de Foix pa esfender os dreitos d'o suyo mariu à o trono aragonés. As tropas d'iste conde plegoron á estar mesmo amán d'a ziudá de Uesca, por o cualo bellas puertas d'a suya muralla se taporon, por razons de seguredá. Cal dizir que una d'as suyas primeras midas de gubierno fue encausar á os consellers de Chuan I, acusaus de corrutos, á os que o suyo mariu, de caráuter más bien feble, perdonó malas que metió lo pie en Barzelona. Don Martín tornó de Sizilia en 1397. O mesmo día en que dentró con a suya muller, a reina, en Zaragoza, o 7 d'otubre de 1397, y sin asperar á achuntar as Cortes, en a Seo churó los Fueros debán d'o Chustizia Mayor d'Aragón y d'os Churaus de Zaragoza. Muito importán fue o papel chugau por ista reina en asuntos tals como a pazificazión de Balenzia, por as luitas que bi abió entre os Centelles y os Soler y Vilaraguts, que cuasi arruinan à la ziudá, y as chestions que fizo pa dinnificar á os payeses de remensa y abolir en Cataluña os cuatro malos usos. En o primer caso, doña María se trobaba muito conzenziada de que caleba lebar a paz ta ista ziudá. Como as cosas iban de mal en pior, á ella recurrioron as autoridaz balenzianas (Churaus y Deputaus d'a Cheneralidá) pa que interzedise debán d'o Rei pero, beyendo que as cosas de palazio iban amoniquet y a situazión cada día que pasaba s'agrababa más y que o Rei no bi interbeniba, en zierta ocasión plegó á carrañar por escrito á o suyo mariu (encara que à la fin d'a carta li demandase perdón por l'atribimiento), por a pasibidá que íste mostraba, fendo-se zelebre una mazada que i manifestó ( ...dementre los metges disputen lo pacient se mor –mientres os medicos debaten o dolento se muere–), en alusión á que o monarca siempre yera riuniu con o suyo Consello pero que sindembargo no se i feba cosa por trobar una soluzión á o problema. En o tocante á o tema de l'abolizión d'os malos usos, seguindo con as chestions que en o suyo inte reyalizó lo falleziu Chuan I, María de Luna tamién en fizo barias debán d'o papa Benito XIII afirmando que ístos yeran contrarios á o dreito debino y umano. En unas instruzions dadas á Jaume Ferrer, embaxador suyo debán d'o pontifize, d'a familia d'os Luna, como ella, a Reina amuestra o suyo caráuter, manifestando a suya enerchica desposizión á rematar con ixos malos usos, no s'acoquinó á la ora d'esfender a suya dinnidá reyal y remataba dizindo-li á o embaxador que si beye dilazión á las suyas demandas, que li diga firmemén á o Papa que ella eba feito estudiar á mayestros en teolochía y dotors solemnes iste tema abendo plegau á la conclusión por bía de chustizia que tan abominable dreito no podeba esistir entre cristianos y muito menos premitir-se exerzer-lo á presonas eclesiasticas. Doña María morió sin beyer soluzionau iste asunto. Igualmén cal zitar que no tenió pelos en a luenga cuan, esfendendo os prebilechios d'o Estudio Cheneral(Unibersidá) de Leida, dizió á os Paers (Churaus) d'ista ziudá que a mesma sería conoxida en tot lo mundo grazias á dita estituzión, por o cualo no teneban que molestar-la baxo dengún conzeuto.

Chesús Á. Giménez Arbués [Fuellas d'informazión d'o Consello d'a Fabla Aragonesa, lum 160 (marzo-abril 2004), p. 15]