Diferencia entre revisiones de «A Buerda»
Contenido eliminado Contenido añadido
minusclas seguntes ortografia EFA |
Sin resumen de edición |
||
Linia 1:
{{Municipio Aragón
|nombre = A Buerda
|imachen = [[Imachen:Labuerda.JPG|249px]]<br>
|escudo = Escudo_de_Labuerda.svg
|bandera = Bandera de Labuerda.svg
Linia 9:
|altaria = 569
|distancia = 118
|población =
|latitut = 42.46
|lonchitut = 0.14
Linia 19:
|}}
'''A Buerda''' (''Labuerda'' en [[idioma
A suya población ye de 162 habitants (2019)<ref name=INE1>{{es}} [https://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidad_amb=no&codProv=22&codMuni=133&codEC=0&codES=0&codNUC=0&denominacion_op=like&denominacion_txt=&L=0 «Labuerda» en o nomenclátor d'unidatz poblacionals de l'INE], consultau o 12 de chunio de 2020.</ref> en una superficie de 18,05 km² y una [[densidat de población|densidat]] de [[población humana|población]] de 8,76 hab/km². A mayoría d'a población se concentra en o lugar d'a Buerda, cabecera d'o municipio.
O termino municipal se troba tot entre a ribera d'o [[río Cinca]] y arredol d'a cuenca d'o barranco de Sant Visorio, que baixa dende a [[sierra de Sant Visorio|sierra d'ixe nombre]] y fa la boca en o río a poco trozo de lugar. A Buerda ye en a plana aluvial entre a carretera [[A-138]] y o río, y [[Sant Vicient d'a Buerda|Sant Vicient]] y [[Fontanal]] (os atros dos nuclios d'o municipio) son más t'alto en a cuenca d'o dito barranco.
O malnombre d'os de a Buerda en a redolada ye «[[Gurrión|gurrions]] de canalera», embotada que s'ha asegurau que dimana d'o caráuter ubierto y alegre d'os suyos naturals.<ref name=Gurrión1>{{es}}[http://www.elgurrion.com/ ''El Gurrión''], consultau o 12 de chunio de 2020.</ref> En Sobrarbe, «gurrión de canalera» ye una exprisión basada con o comportamiento nupcial d'os gurrions (''Passer domesticus''), que gosan fer [[niedo]] en as canaleras d'os [[tellau]]s a principios de primavera y entre que s'emparellan, os masclos no paran de cantar y d'encorrer a la fembra contino.
{{cita|Cada primavera, o gurrión n'a canalera.|Popular}}
S'ha de fer notar o posible doble sentiu en a exprisión, pos o gurrión a la vez que puede personificar l'alegría y o treballo, tamién puede estar tabolero y fer-se pesau.
== Cheografía ==
O termino municipal de a Buerda ye o segundo más chicote de tot Sobrarbe, por extensión, solo por dezaga de [[Palo (a Fueva)|Palo]] en [[a Fueva]]. Limita a l'este con o [[río Cinca]], por o norte con [[Puertolas]], por o sur con [[l'Aínsa-Sobrarbe]] y por l'ueste con o troz de [[Boltanya]] que dentra ta [[Val de Vio|valle' Vio]] ([[Moriello de Sant Pietro|Murillo de Sant Pietro]]).
As [[buega]]s d'o municipio son en o tozal de Guardia en norte con o termino d'[[Escalona]] (Puertolas), o tozal d'o Pozo y o tozal d'as Cruces en l'alto d'a [[sierra de Sant Visorio]] con o de Boltanya, y o tozal de Regaderas y o barranco de río-Forcaz con l'Aínsa.
O termino concabe en esencia a [[cuenca hidrografica]] d'o barranco de Sant Visorio, que tamién en dicen de ''San Vicente'' u de ''a Sierra'', dende o cabecero en a [[sierra de Sant Visorio]] dica la boca en a Cinca. As casas más baixas d'o lugar de a Buerda, y en especial o barrio ''Mingué'', sufren de cabo a quan as creixidas d'o barranco dada la forma d'embudo d'o termino municipal y porque o cauce s'encaixona entre a Plana y as laderas de Cosinyor uns metros antes d'arribar ta lugar. O municipio ha feito a-saber-las inversions en acondicionar o cauce d'este barranco a lo largo d'os anyos.
O municipio ye formau de tres nuclios: A Buerda ye a capital municipal, seu de l'achuntamiento, a [[ilesia parroquial]] y bella infraestructura como a pista polideportiva, a piscina municipal y o parque. ''San Vicente''-[[Sant Vicient d'a Buerda]]- ye a 3 km por pista asfaltada y tiene una quincena d'habitants, y [[Fontanal]] que ye un [[mas]] en o monte d'o municipio.
O lugar d'a Buerda ye dividiu en tres barrios: o barrio d'''a Ilesia'' (bella vez tamién en dicen ''a Plaza''), o barrio ''San Juan'' y o barrio ''Mingué''. O primero y os dos zagueros son separaus por o barranco. O segundo y o tercero entre si lo i son por a carretera.
=== Un poquet de toponimia ===
[[Imachen:13.Labuerda. Fuente de la Plaza.JPG|thumb|right|200px|A fuent d'a Plaza, de 1888. Dezaga casa Sesé y casa Carrera, y de fondo a torre d'a ilesia.]]
En o termino municipal d'a Buerda esiste una toponimia aragonesa abundante. Por alto d'o barrio d'a ilesia s'alza un monte que ye plano por alto y ye aon se troba buena cosa d'os campos de [[secano]] d'o lugar. Recibe o nombre de ''a Plana'', dividida en ''Plana Abajo'', ''Plana Enmedio'' y ''Plana Ermita''. Cruz-Calvario, [[Tozal]]s: Os ''Castillons'', o ''sarrato Cocullón'', o tozal de ''Regaderas'', o tozal ''Corona'' y más t'allá, pasando de río Forcaz, o sarrato a ''Coda Sartén'' que pertenece a l'Aínsa, y os campos de ''Troteras'' que parten entre l'Aínsa y Boltanya.
En a cuentra d'o barranco, por alto d'o barrio San Juan, ye o tozal de ''Guardia'' u ''A Guardia''. An rematan as zagueras casas de barrio San Juan pasa o barranco ''a Vinyeta'', y dimpués os campos d'ixe nombre tamién. Luego vendrá ''Vinyacequia'' y dimpués ''Cosinyor'' y os suyos campos y [[terrero]]s.
Barranco Sant Visorio, barranco Fontanal, barranco ''a Vinyeta'', barranco ''Royo'', barranco río Forcaz, barranco ''a Rabosa'', barranco ''Melonera'', barranco ''os Castillons'', barranco Fondo, tamién o barranco ''Os Guatz'', toponimo curioso que ye una forma arcaica de o plural de [[uerto]] (''o guarto'' > ''os guartz'' > ''Os guatz'').
Bel uerto y campos de regano: ''A Ribera'', ''A Espuenda'', ''Estanyuelos'', ''os Quairons'', uerta ''o Río'', uerta ''o Molino'', o ''Reguero'', o ''Filador'', o ''Flaire'', etc.
As fuents: a ''Fuente-Penya'', a ''Fuent Melonera'', a ''Fuent d'a Tosca'', a ''Rabosa'', etc. y a fuent d'a Plaza son eixemplos.
== Historia ==
Son pocas as referencias que i hai sobre a Buerda antes d'o [[sieglo XVI]], y en cheneral fan referencia a o lugar de [[Sant Vicient d'a Buerda]] u a suya ilesia. A más antiga d'estas ye de 1055.<ref name="MIGUELTopoMay">[[Pascual Miguel Ballestín|MIGUEL BALLESTÍN, Pascual]], ''Toponimia Mayor de Aragón''; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2014. ISBN 978-84-8094-059-7</ref>
O [[25 d'octubre]] de [[1559]], Don [[Pedro Vitales]] visitó a ilesia de Sant Vicient en nombre d'o bispe de [[Diocesi de Uesca|Uesca]]. Manda fer o zarramiento d'o cimenterio y que se construiga l'[[abadía]].<ref name=Conte>{{es}} CONTE OLIVEROS, Jesús. ''Viaje por pueblos oscenses. Tomo I. Año 1559''. Editorial LIbrería General. Zaragoza, 1980. ISBN 84-7078-098-0.</ref>
O [[21 d'aviento]] de [[1610]] visitó [[l'Aínsa]] o cartografo portugués [[João Baptista Labanha]]. Dende ixa villa replega información sobre os [[lugar]]s que i son cerca. Asinas ye como amanece a Buerda:
{{Cita|''La villa tiene 4 aldeas de su jurisdicción: San Vicente y '''Blabuerda''', que tendrán sesenta vecinos y pretenden segregarse de este señorío, y también tiene [[Guaso|Guasso]] con 30 vecinos y [[A Torriciella|La Torrezilla]] con 10 vecinos, que dista 1 legua de Aynsa.''<ref name=Labaña>{{es}} LABAÑA, Juan Bautista. ''Itinerario del Reino de Aragón''. PRAMES. Zaragoza, 2006. ISBN 84-8321-201-3.</ref>}}
=== Casas ===
As casas d'a Buerda en os [[anyos 1980]] y [[anyos 1990|1990]] yeran:
*Por o barrio San Juan: Casa ''Chorche'', casa ''Emeterio'', casa ''Pueyo'', casa ''Puyoleta'', casa ''Buil'', casa ''Manco'', casa ''García'', casa ''Terrero'', casa ''Coronas'' y casa ''Pía'', casa ''Agustín'', casa ''Juana'' y casa ''Pardineta''.
*Por o barrio Mingué: casa ''Navarro'', casa ''o Portugués'', casa ''Cerezo'' (viella) y casa ''Murillo''.
*Por o barrio a Ilesia: casa ''Manolico'', casa ''Navalés'', casa ''Vicién'' y casa ''Turmo'' (a d'o barranco), casa ''Rosa'', casa ''For'' y casa ''Castro'', casa ''Benita'', casa ''Bellosta'', casa ''Amalia Vicién'', casa ''Susana'', casa ''Turmo'' (viella), casa ''Casilda'' y casa ''Ferrero'', casa ''Ferraz'', casa ''Roque'', casa ''Borens'', casa ''Cosculluela'', casa ''Lafalla'' y casa ''Arcas'', casa ''Botiguero'', casa ''Pardina'', casa ''Sagún'', casa ''Barrabés'' y casa ''Pardina'', Casa ''Migalico'', casa ''l'Arriero'', casa ''Timio'', casa ''Broto'' y a Ferrería, casa ''Mur'' u casa ''Fanlo'', casa ''Soro'' y casa ''Manolé'', casa ''Maístro'', casa ''Juan Lascorz'' y a ilesia, casa ''Turmo'' (l'hotel y a tienda), casa ''Cerezo a nueva'', casa ''Antigüedades'' (porque teneban ixe comercio), a cochera de Lanau, a Casa-escuela y casa ''Miranda'', casa ''Carrera'', casa ''Medico'', casa ''Escalona'', casa ''Salinas'', casa ''Notario'', casa ''Felipe'', casa ''Lanau'', casa ''Torrén'', casa ''Falceto'' y casa ''Sesé'', l'Abadía, casa ''Lanzón'', casa ''Escartín'', casa ''Felipe d'abajo'', casa ''Buetas'' y casa ''Nao''.
== Demografía ==
=== Demografía d'o termino municipal d'a Buerda ===
Se incluyen as entidatz menors, que son Sant Vicient d'a Buerda y Fontanal.
{| class="toccolours" margin-left: 2em; width: 300px; font-size: 90%;" cellspacing="3" align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999"
|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demografica en o [[Sieglo XIX|s. XIX]].<ref name="INE">{{es}} [http://www.ine.es/intercensal/intercensal.do?search=1&cmbTipoBusq=0&textoMunicipio=Labuerda&btnBuscarDenom=Consultar+selecci%F3n «Labuerda» en a subpachina «''Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842''» d'o ''Instituto Nacional de Estadística''], consultau o [[6 de marzo]] de [[2010]]</ref>
Línea 49 ⟶ 81:
| align=center| 356* || align=center| 652 || align=center| 667 || align=center| 420 || align=center| 418 || align=center| 450 || align=center| 418
|}
<small>* Población de
{| class="toccolours" margin-left: 2em; width: 300px; font-size: 90%;" cellspacing="3" align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999"
Línea 59 ⟶ 91:
{| class="toccolours" margin-left: 2em; width: 300px; font-size: 90%;" cellspacing="3" align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999"
|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| E. demografica en
![[2001]] !! [[2002]] !! [[2003]] !! [[2004]] !! [[2005]] !! [[2006]] !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]] !! [[2010]] !! [[2011]] !! [[2012]] !! [[2013]] !! [[2014]] !! [[2015]] !! [[2016]] !! [[2017]] !! [[2018]] !! [[2019]]
|-
| align=center| 167 || align=center| 168 || align=center| 167 || align=center| 166 || align=center| 171 || align=center| 169 || align=center| 177 || align=center| 180 || align=center| 172 || align=center| 167 || align=center| 169 || align=center| 156 || align=center| 156 || align=center| 156 || align=center| 155 || align=center| 167 || align=center| 158 || align=center| 157 || align=center| 162
|}
=== Demografía d'o lugar d'a Buerda ===
No tracta si que d'o nuclio d'a Buerda (se
{| class="toccolours" margin-left: 2em; width: 300px; font-size: 90%;" cellspacing="3" align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999"
|+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| E. demografica en
![[2001]] !! [[2002]] !! [[2003]] !! [[2004]] !! [[2005]] !! [[2006]] !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]]
|-
Línea 195 ⟶ 227:
|}
== Galería ==
<gallery>
Imachen:18.Labuerda. Portalada iglesia.JPG
Imachen:19.Labuerda. Detalle portalada.JPG
Imachen:21.Labuerda. Campanario.JPG
Imachen:26.Labuerda. Campanario.JPG
Imachen:30.Labuerda..JPG
Imachen:A Buerda01.JPG
Imachen:27.Labuerda. Casa escuela.JPG|A ''Casa Escuela''
Imachen:10.Labuerda. Bordas.JPG
Imachen:12.Labuerda. Casa For.JPG
Imachen:134.Labuerda. Barrio San Juan.JPG| O
Imachen:133.Labuerda. Barrio Mingué.JPG|O
Imachen:
Imachen:15.Labuerda. Fuente.JPG
Imachen:16.Labuerda. Fuente.JPG
Línea 231 ⟶ 247:
</gallery>
* [[20 de chinero]], '''fiesta d'hibierno''' pa [[Sant Sabastián mártir]].
* [[15 de mayo]], romería de [[Sant Visorio]] chunto con Sant Vicient, [[Banastón]] y [[Cadeilhan-Trachère]].
* [[16 d'agosto]], '''Fiesta Mayor''' en honor [[Sant Roque]].
==Municipios achirmanaus==
Línea 273 ⟶ 269:
{{Commons|Category:Labuerda|A Buerda}}
{{Lugars d'a Buerda}}
|