Diferencia entre revisiones de «Idioma aragonés»

Contenido eliminado Contenido añadido
Reverted 1 edit by 85.192.71.183 (talk) to last revision by Sotiale (TwinkleGlobal)
Etiqueta: Deshacer
cosas
Linia 23:
}}
 
<center></center><noinclude>
L''''aragonés''' (''idioma aragonés'' u ''luenga aragonesa'') ye un [[idioma romance]], [[luenga propia]] d'[[Aragón]], parlato por bellas 25.556
personas <ref>[https://zaguan.unizar.es/record/60448] Informe d'o Censo de población y viviendas de 2011, Seminario Aragonés de Sociolingüistica y Universidat de Zaragoza </ref> sobretot en as [[comarcas d'Aragón|comarcas]] [[Pireneus|pirinencas]] y prepirinencas d'o norte d'[[Aragón]]. En as atras comarcas aragonesas a on que se charró l'idioma, hue o substrato y influencia de l'aragonés ye encara perceptible en o [[Idioma castellán|castellano]] que se i fabla, más que más en os [[Aragonesismo (lingüistica)|aragonesismos]] lexicos.
 
* ola hente ehtoy doramion
== Denominación ==
A denominación formal mes común d'a luenga ye '''aragonés''', nombre con que ye conoixita localment, historicament y internacional.
 
A tradición [[filolochía|filolochica]] fa uso igualment d'o compuesto '''navarro-aragonés''' u '''[[navarroaragonés]]''' ta referir-se, más que más, a lo estadio [[Edat Meya|medieval]] d'o idioma, a consonant con l'uso d'atros compuestos lingüistico-cheograficos ta atros [[Luengas romanicas|romances]] [[peninsula Iberica|peninsulars]] como lo [[galaico-portugués]] u l'[[astur-leyonés]].
 
Popularment, a falta historica de claros referents lingüisticos y una [[diglosia]] multisecular con o [[Idioma castellán|castellano]] accentuoron as diferiencias dialectals de l'idioma, afavorindo una baixa conscienciación unitaria entre os parladors d'a luenga, y fendo que aquells que millor mantenioron o dialecto propio lo denominasen con un nombre local ([[ansotano]], [[Aragonés cheso|cheso]], [[belsetán]], [[chistabín]], etc.)
 
'''Fabla''' ye una altra denominación informal, considerata alternativa per beluns, popularizata en a segunda metat d'o [[sieglo XX]]. En realidat ye un alcurzamiento d'a expresión ''fabla aragonesa'', inspirata en a de ''fabla chesa'', usata en cheso.
 
== Situación ==
[[Imachen:WTF Sendero Botánico.jpg|thumb|200px|Sinyal bilingüe benasqués/castellano]]
L'aragonés ye encara parlato como luenga materna en o suyo nuclio orichinal, as montanyas aragonesas d'os Pirineus, en as [[comarcas d'Aragón|comarcas]] d'o Viello Aragón (Chacetania y Alto Galligo), Semontano, Sobrarbe y Ribagorza.
 
As ciudatz y villas prencipals an encara puede trobar-se fabladors patrimonials de l'aragonés son: [[Uesca]], [[Graus]], [[Monzón]], [[Balbastro]], [[Fonz]], [[Echo]], [[Estadilla]], [[Benás]], [[Samianigo]], [[Pandicosa]], [[Chaca]], [[Plan]], [[Ansó]], [[Ayerbe]], [[Broto]], [[Lo Grau]].
 
Altros aragoneses tamién aprenden aragonés como una segunda luenga en puestos como [[Uesca]], [[Zaragoza]], [[Exeya d'os Caballers|Exeya]], y [[Teruel]]. Seguntes os datos d'o Censo de [[1981]], a on se incluyoron preguntas relativas a l'uso d'as luengas propias, a suma de fabladors no blincaba d'os 30.000, fendo que l'aragonés siga una d'as luengas europeas con más gran periglo d'extinción.
 
Dende o Censo de 1981, o estudio demolingüistico mas important ye lo Estudio sociolingüistico feito en una gran aria de l'Alto Aragón por l'equipo de l'Euskobarometro <ref>[http://lenguasdearagon.org/pdf/publicaciones/Estudio_sociolinguistico.pdf] Estudio de l'equipo de l'Euskobarometro (2001) </ref> , dirichiu por Francisco Llera, a zaguers d'os [[anyos 1990|anyos 90]]. Seguntes a elaboración d'o sociologo Natxo Sorolla sobre os datos d'ixe informe, <ref>[https://xarxes.wordpress.com/2012/03/13/la-llengua-aragonesa-te-25-000-parlants-i-el-catala-a-la-franja-42-000/] Estimación de Natxo Sorolla sobre l'estudio de l'Euskobarometro </ref> l'aragonés yera parlau por bellas 25.000 personas, d'as qualas, 13.000 lo tendrían como luenga inicial. Ixos datos tamién dan a zifra de 59.000 personas que lo entienden, 11.000 que lo saben leyer y 6.000 que lo saben escribir.
 
As zifras dadas por atros autors gosan situar-se entre os 10.000 y os 30.000 parladors. S'ha de destacar que en o Censo de Población y Viviendas de 2011 tornó a incluir-se preguntas sobre o conoiximiento y l'uso d'as luengas propias d'Aragón, fendo un total de 25.556 personas que declarón saber charrar aragonés, 44.439 entender-lo, 29.985 leyer-lo y 17.009 escribir-lo, con un 0,33% de margin d'error con un intervalo de confianza d'o 99%, estando os datos con mayor representatividat estatistica que disponemos sobre as competencias lingüisticas en aragonés <ref>[https://zaguan.unizar.es/record/60448] Informe d'o Censo de población y viviendas de 2011, Seminario Aragonés de Sociolingüistica y Universidat de Zaragoza</ref> .
 
Os municipios que figuraban como aragonesofonos en l'abant-prochecto d'a Lei de Luengas que o [[Gubierno d'Aragón]] publicó en l'anyo [[2001]] (pero que no plegó a presentar en as [[Cortz d'Aragón]]) son:
 
[[Abiego]], [[Abizanda]], [[Adauesca]], [[Agüero]], [[L'Aínsa-Sobrarbe]], [[Aísa]], [[Albero Alto]], [[Albero Baixo]], [[Alberuela de Tubo]], [[Alcalá d'o Bispe]], [[Alerre]], [[Almudévar]], [[L'Almunia de Sant Chuan]], [[Alquezra]], [[Angüés]], [[Ansó]], [[Antillón]], [[Aragüés de lo Puerto]], [[Ardisa]], [[Argavieso]], [[Arguis]], [[Ascellas-Ponzano]], [[Ayerbe]], [[Azara]], [[Azlor]], [[Bagüés]], [[Bailo]], [[Val d'Echo]], [[Val de Bardaixí]], [[Vall de Lierp]], [[Balbastro]], [[Banastars]], [[Barbués]], [[Barbunyals]], [[Barcabo]], [[Benás]], [[Berbegal]], [[Biel-Fuencalderas]], [[Biarche]], [[Biescas]], [[Vilanova]], [[Villanuga]], [[Bisagorri]], [[Biscarrués]], [[Vicién]], [[Blecua y Torres]], [[Boltanya]], [[Borau]], [[Broto]], [[A Buerda]], [[Campo (Uesca)|Campo]], [[Candarenas]], [[A Canal de Berdún]], [[Canfranc]], [[Capella (Uesca)|Capella]], [[Casbas de Uesca]], [[Castillón de Sos]], [[Castillón d'o Puent]], [[Castiello de Chaca]], [[Castillazuelo]], [[Chaca]], [[Chasa]], [[Chistén]], [[Colungo]], [[Chía]], [[Chimillas]], [[A Espunya]], [[Estada]], [[Estadilla]], [[Fago]], [[Fanlo]], [[Fiscal (Uesca)|Fiscal]], [[Fonz]], [[La Foradada d'el Toscar]], [[O Frago]], [[A Fueva (municipio)|A Fueva]], [[Lo Grau]], [[Graus]], [[Oz de Tena]], [[Oz y Costeán]], [[Huerto (Uesca)|Huerto]], [[Ibieca]], [[Igriés]], [[Ilche]], [[A Sotonera]], [[Longars (Cinco Villas)|Longars]], [[A Luenga]], [[A Perdiguera]], [[Lobarre]], [[Lo Porzano]], [[Oscorrals]], [[Lupinyén-Ortiella]], [[Mianos]], [[Monflorit-Ascasas]], [[Monzón]], [[Morillo de Galligo]], [[Naval]], [[Novals]], [[Nueno]], [[Olvena]], [[Palo (a Fueva)|Palo]], [[Pandicosa]], [[As Penyas de Riglos]], [[Peraltiella]], [[Perarrúa]], [[Pertusa]], [[Piracés]], [[Plan]], [[Pozán d'o Vero]], [[A Puebla de Castro]], [[Puent d'a Reina de Chaca]], [[Puertolas]], [[O Pueyo d'Araguás]], [[Quicena]], [[Robres]], [[Samianigo]], [[Saúnc]], [[Salas Altas]], [[Salas Baixas]], [[Saliellas]], [[Sallén de Galligo]], [[Sant Chuan de Plan]], [[Sangarrén]], [[Santa Cruz d'as Serors]], [[Santa Cilia de Chaca]], [[Santolaria de Galligo]], [[Santa Liestra y Sant Quílez]], [[Santa María de Dulcis]], [[Secastiella]], [[Seira]], [[Senés d'Alcubierre]], [[Sesa]], [[Sesué]], [[Sietamo]], [[Tardienta]], [[Tella-Sin]], [[Tierz]], [[Torla]], [[Torralba d'Aragón]], [[Torres d'Alcanadre]], [[Torres de Barbués]], [[Uesca]], [[Yebra de Basa]], [[Yesero]] y [[Zaragoza]].
 
== Filiación lingüistica ==
L''''aragonés''' ye clasificato, per lo suyo contexto cheografico y historico, como un idioma romanico occidental, encara que una d'as caracteristicas tradicionals que definen as luengas romances occidentals –a sonorización d'as oclusivas xordas intervocalicas– no gosa cumplir-se en aragonés (más que más en l'aragonés central; en occitano [[gascón]] local d'a [[val d'Aspa]] tamién se troba lo mesmo fenomeno):
 
<center>
{| class="wikitable"
! !! Oclusiva bilabial !! Oclusiva alveolar !! Oclusiva velar
|-
! Latín
| SA'''P'''ERE|| RU'''T'''A|| URTI'''C'''A
|-
! Aragonés
| sa'''p'''er (sa'''b'''er)|| ru'''t'''a (ru'''d'''a)|| xordi'''c'''a (xordi'''g'''a)
|-
! Castellano
| sa'''b'''er|| ru'''d'''a|| orti'''g'''a
|-
! Catalán/Occitano
| sa'''b'''er|| ru'''d'''a|| orti'''g'''a
|-
! Gallego-Portugués
| sa'''b'''er|| (ar)ru'''d'''a|| urti'''g'''a
|-
! Francés
| sa'''v'''oir|| rue ''(planta)''|| ortie
|-
|}
</center>
 
Encara que muitos lingüistas lo enclavan en o grupo de luengas iberorromances, l'aragonés presienta unas diverchencias que lo deseparan d'os romances de l'ueste peninsular (castellano, asturiano-leyonés y gallego-portugués), amanando-lo més t'o [[Idioma catalán|catalán]] y ta l'[[Idioma occitán|occitano]] (más que más l'occitano [[gascón]]), y t'o resto d'a Romania en cheneral, per eixemplo en a conservación d'as particulas pronominalo-adverbials ''ibi/bi/i'' y ''en/ne''. En o suyo lexico elemental, l'aragonés tamién conta con un percentache licherament superior de vocables més amanatos t'o catalán (más que más l'occidental) y t'o gascón, que no pas t'o castellano, encara que ixo pende tamién en a variedat. Asinas, l'aragonés occidental no comparte ya tanto lexico con os vecins orientals como lo fan l'aragonés sobrarbenco y ribagorzano. Os antigos [[romance navarro|navarro]] y [[riochano precastellano|riochano]] yeran variedatz navarroaragonesas més amanatas t'o castellano u que, aparentment, se castellanizoron luego.
 
L'aragonés muderno ye, en conseqüencia, un idioma romance posicionato entre o conchunto iberorromance y o conchunto formato per lo catalán y l'occitano, fendo de puent entre o castellano y o catalán, pero tamién en muitos casos entre o castellano (u catalán) y o gascón. O feito de compartir con o gascón y o catalán noroccidental (y en ocasions, con o vasco) una ripa de vocables exclusivos en a Romania, mete tamién a l'aragonés en un sozgrupo dito en ocasions ''pirinenco''. De vez, o suyo arcaísmo en bellas solucions lo achirmana con l'asturiano (u tamién o gallego y o catalán) frent a lo castellano.
 
Istas clasificacions fan que l'aragonés pueda apareixer como amés oriental d'as luengas iberorromances (quan no se bi incluyen o catalán u l'occitano), u como la més sudoccidental d'as occitanorromances, pirinencas u galorromances.
 
L'aragonés tamién pareix haber coincidito en muitas cosas con o [[idioma mozarabe|mozarabe]], que influyó prou como substrato prencipal en espardir-se l'aragonés enta o sud per as tierras de [[Zaragoza]] y [[Teruel]]. O sistema de clasificación d'o SIL en o ''Ethnologue'', no acceptato cheneralment per os especialistas d'a romanistica, considera l'aragonés y o [[idioma mozarabe|mozarabe]] en un grupo que clama pirinenco-mozarabe.
 
== Estructura d'a luenga ==
=== Fonolochía y grafía ===
Os fonemas son entre barras obliquas /&nbsp;/, os alofonos d'un fonema son entre parentesis quadratas [&nbsp;], a notación ortografica ye en carácters italicos y se conforma a l'ortografía de l'[[Academia de l'Aragonés]].
 
===== <u>Vocals</u> =====
 
{| class="IPA" cellspacing="0px" cellpadding=0 style="text-align:center; background:transparent;"
|- style="text-align:center; font-size:smaller;"
|style="padding-bottom:3px;"| <span style="align:left; font-size:90%;" class="editlink noprint plainlinksneverexpand"></span>
| style="width: 60px;" | '''Anteriors'''
| style="width: 60px; word-spacing: -.3em;" |
| style="width: 60px;" | '''Centrals'''
| style="width: 60px;word-spacing: -.3em;" |
| style="width: 60px;" | '''Posteriors'''
|-
| style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Zarratas'''
| style="height: 210px;" colspan=5 rowspan=7 | <div style="position: relative;">[[Imachen:Blank vowel trapezoid.svg|300px]]<div style="background: transparent; position: absolute; top: 0px; left: 0px;">
{| style="position: relative; width: 300px; height: 210px; text-align: center; background: transparent;"
|-
| style="width: 300px; height: 210px; text-align: center; background: transparent; font-size: 120%;" |
<!-- CLOSE VOWELS -->
<div style="position: absolute; left: 5%; width: 2.3em; top: 2%; background: white;">
''i''&nbsp;{{IPA|/i/}}</div>
<div style="position: absolute; left: 84%; width: 3em; top: 2%; background: white;">
''u''&nbsp;{{IPA|/u/}}</div>
<!-- MID VOWELS -->
<div style="position: absolute; left: 23%; width: 2.7em; top: 45%; background: white;">
''e''&nbsp;{{IPA|/e/}}</div>
<div style="position: absolute; left: 84%; width: 2.7em; top: 45%; background: white;">
''o''&nbsp;{{IPA|/o/}}</div>
<!-- OPEN VOWELS -->
<div style="position: absolute; left: 60%; width: 3em; top: 86%; background: white;">
''a''&nbsp;{{IPA|/a/}}</div>
|}
</div></div>
|-
| style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" |
|-
| style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" |
|-
| style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Meyas'''
|-
| style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" |
|-
| style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" |
|-
| style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Ubiertas'''
|}<noinclude>
 
Un accento grafico ''(á, é, í, ó, ú)'' indica una posición irregular de l'accento tonico.
 
===== <u>Consonants</u> =====
{|class="wikitable" {{tablapolida}}
!
! colspan="2" style="background-color:#e3d9ff"| labials
! colspan="2" style="background-color:#d9edff"| labiovelars
! colspan="2" style="background-color:#e3d9ff"| interdentals
! colspan="2" style="background-color:#d9edff"| dentals u<br />alveolars
! colspan="2" style="background-color:#e3d9ff"| palatals u<br />postalveolars
! colspan="2" style="background-color:#d9edff"| velars
|-
!
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#e3d9ff"| '''xordas'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#e3d9ff"| '''sonoras'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#d9edff"| '''xordas'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#d9edff"| '''sonoras'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#e3d9ff"| '''xordas'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#e3d9ff"| '''sonoras'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#d9edff"| '''xordas'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#d9edff"| '''sonoras'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#e3d9ff"| '''xordas'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#e3d9ff"| '''sonoras'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#d9edff"| '''xordas'''
! colspan="1" width="10%" style="background-color:#d9edff"| '''sonoras'''
|-
| '''oclusivas'''
| align=center| ''p''<br />'''/p/'''
| align=center| ''b''<br />'''/b/'''<br />'''[b~β]'''
|
|
|
|
| align=center| ''t''<br />'''/t/'''
| align=center| ''d''<br />'''/d/'''<br />'''[d~ð]'''
|
|
| align=center| ''c, qu''<br />'''/k/'''
| align=center| ''g, gu''<br />'''/g/'''<br />'''[g~ɣ]'''
|-
| '''fricativas'''
| align=center| ''f''<br />'''/f/'''
| align=center|
|
|
| align=center| ''z''<br />'''/θ/'''
| align=center|
| align=center| ''s''<br />'''/s/'''
| align=center|
| align=center| ''x, ix''<br />'''/ʃ/'''
|
|
|
|-
| '''africatas'''
|
|
|
|
|
|
| align=center|
| align=center|
| align=center| ''ch''<br />'''/tʃ/'''
| align=center|
|
|
|-
| '''nasals'''
|
| align=center| ''m''<br />'''/m/'''
|
|
|
|
|
| align=center| ''n''<br />'''/n/'''<br />'''[n~ɱ~ŋ]'''
|
| align=center| ''ny''<br />'''/ɲ/'''
|
|
|-
| '''laterals'''
|
|
|
|
|
|
|
| align=center| ''l''<br />'''/l/'''
|
| align=center| ''ll''<br />'''/ʎ/'''
|
|
|-
| '''vibrants'''
|
|
|
|
|
|
|
| align=center| ''rr, r-''<br />'''/r/'''
|
|
|
|
|-
| '''batitas'''
|
|
|
|
|
|
|
| align=center| ''r''<br />'''/ɾ/'''
|
|
|
|
|-
| '''approsimants<br />(glides)'''
|
|
|
| align=center| ''u''<br />'''/w/'''
|
|
|
|
|
| align=center| ''i, y''<br />'''/j/'''
|
|}
 
==== Evolución diacronica d'a fonolochía ====
Bellas caracteristicas propias d'a [[fonetica aragonesa]] en a suya evolución dende o latín son:
 
* As O, E ubiertas d'o protorromance resultan sistematicament en os diftongos [we],[je]:
** PONTE > p'''ue'''nt (Esp. ''puente''; Ast. ''puente''; Cat. ''pont''; Occ. ''pont/pònt'')
** FERRU > f'''ie'''rro (Esp. ''hierro''; Ast. ''fierru''; Cat. ''ferro''; Occ. ''fèrre/hèr'')
** ''Y tamién diftonga en [wa], [ja] en bellas parlas centrals (puande, fiarro) u en bellas parolas mes chenerals (balluaca). O diftongo [we] tamién diftongaba ocasionalment en [wo]: (luogo).
* [[Diftongación debant de Yod]] d'istas O, E ubiertas:
** FOLIA > f'''ue'''lla (Esp. ''hoja''; Ast. ''fueya''; Cat. ''fulla''; Occ. ''fuèlha/huelha'')
** SPEC'LU > esp'''ie'''llo (Esp. ''espejo''; Ast. ''espeyu''; Cat. ''espill''; Occ. ''espelh'')
* Perda d'a -E final atona:
** GRANDE > ''gran'' (Esp. ''grande''; Ast. ''grande''; Cat. ''gran''; Occ. ''grand/gran'')
** FRONTE > ''frent'' (Esp. ''frente''; Ast. ''frente''; Cat. ''front''; Occ. ''front/frònt'')
* A diferiencia d'as altras luengas romances sobre substrato vascón, l'[[idioma castellán|espanyol]] y l'[[idioma occitán|occitano]] [[gascón]], l'aragonés preserva a F- romance inicial:
** FILIU > ''fillo'' (Esp. ''hijo''; Ast. ''fíu''; Cat. ''fill''; Occ. ''filh/hilh''; Gall. ''fillo''; Port. ''filho'')
* A yod romance (GE-,GI-,I-) esdeviene en africata palatal xorda ''ch'' [tS]:
** IUVEN > ''choven'' (Esp. ''joven''; Ast. ''xove''; Cat. ''jove''; Occ. ''jove'')
** GELARE > ''chelar'' (Esp. ''helar''; Ast. ''xelar''; Cat. ''gelar''; Occ. ''gelar'')
* Igual como en [[luenga occitana|occitano]] (parcialment) y en gallego-portugués, os grupos cultos romances -ULT-, -CT- esdevienen [jt]:
** FACTU > ''feito'' (Esp. ''hecho''; Ast. ''fechu''/"feitu"; Cat. ''fet''; Occ. ''fach/fait/hèit''; Gall.-Port. ''feito'')
** MULTU > ''muito'' (Esp. ''mucho''; Ast. ''muncho''/"mueitu"; Cat. ''molt''; Occ. ''mo[l]t''; Gall. ''moi''; Port. ''muito'')
** NOCTE > ''nueit'' (Esp. ''noche''; Ast. ''nueche''/"nueite"; Cat. ''nit''; Occ. ''nuèch/nuèit''; Gall-Port. ''noite'')
** ''Existe reducción en bellas variedatz, como la belsetana, chistabina y benasquesa (feto, muto/molto, nuet/nit), y hibridacions con a forma castellana (fecho).''
* Os grupos romances -X-, -PS-, SCj- esdevienen en fricativa palatal xorda ''ix'' [S]:
* COXU > coixo (Esp. ''cojo''; Ast. ''coxu''/ leo. "coixu"; Cat. ''coix''; COXA > Occ. ''cuèissa/cueisha'')
* Como en quasi totz os romances occidentals, y a diferencia d'o [[luenga espanyola|espanyol]], os grupos romances -Lj-, -C'L-, -T'L- esdevienen en lateral palatal ''ll'' [L]:
** MULIERE > ''mullé(r)'' (Esp. ''mujer''; Ast. ''muyer''; Cat. ''muller''; Occ. ''molhèr''; Gall. ''muller''; Port. ''mulher'')
** ACUT'LA > ''agulla'' (Esp. ''aguja''; Ast. ''aguya''; Cat. ''agulla''; Occ. ''agulha''; Gall. ''agulla''; Port. ''agulha'')
** ''En ocasions, més que més en l'aragonés antigo, as solucions yeran -T- u -CH-: mandiata, vetiecho (frent a la mayoritaria vetiello), etc.''
* Igual como en [[espanyol]], en [[Idioma catalán|catalán]] (parcialment), en [[luenga occitana|occitano]] (parcialment), en [[asturiano]] y en [[Idioma gallego|gallego]], V resulta en /b/:
** VALORE > ''valor'' (Esp. ''valor'' [b-]; Cat. ''valor'' [b-/v-]; Occ. ''valor'' [b-/v-]; Ast. ''valor'' [b-]; Gall. ''valor'' [b])
 
=== Morfosintaxi ===
==== Determinadors ====
===== Posesivos =====
 
Os posesivos fan a función determinadera quan van preceditos de l'articlo definito. O sustantivo determinato puet trobar-se en metat d'a combinación:
* O mío campo; a mía casa; a casa mía; etc.
 
En ocasions, no cal l'articlo:
* Casa nuestra ye cerqueta d'aquí.
 
Con bells sustantivos referents a parients amanatos, s'emplega tamién a forma curta d'o posesivo, que no va acompanyata d'articlo:
* Mi pai; tu mai.
 
==== Pronombres ====
===== Particlas pronominalo-adverbials (u pronombres adverbials) =====
L'aragonés, como muitas d'as luengas romances (pero a diferiencia d'as iberorromances), conserva las formas latinas ENDE y IBI en as particlas pronominalo-adverbials: [[en/ne]] y [[bi/i/ie]].
 
===== Combinacions de formas pronominals =====
A forma més comuna en aragonés de [[combinacions de pronombres febles en l'aragonés|combinación d'os pronombres personals de tercera persona]] de complemento directo y indirecto només distingue o numero de l'indirecto (li/le; lis/les) pero totz dos cheners y numers s'enciertan en una sola forma (en).
* ''Li'n / Le'n''
* ''Lis ne / Les ne''
 
A forma ye prou particular si s'acompara con a d'as luengas vecinas, en as qualas, u bien bi ha diferencia de numero y tamién de chenero en o indirecto (en castellano) u bien diferiencia de numero y chenero en o directo (en catalán):
* As mazanas, ta Chusepa, '''li'n''' daban siempre que en quereba.
* ''Las manzanas, a Josefa, '''se las''' daban siempre que quería.''
* ''Les pomes, a Josepa, '''les hi/li les''' donaven sempre que en volia.''
 
Cal parar cuenta que existen formas en qualques variedatz aragonesas que sí deixan claro lo chenero y numero d'o complemento directo. Asinas pasa en as formas ribagorzanas '''lo i''', '''la i''', '''los i''', '''las i'''; u en as formas belsetanas '''le'l/le lo''', '''le la''', '''le's/le los''', '''le las''', acomparables con as formas d'o catalán antigo ''li'l'', ''li la'', etc., vivas en buena part de [[Comunidat Valenciana|Valencia]].
 
* Las mazanas, ta Chusepa, '''las i''' daban siempre que en queriba.
* Las mazanas, ta Chusepa, '''le las''' daban siempre que en quereba.
 
==== Evolución gramatical diacronica ====
* A diferencia d'o [[luenga espanyola|espanyol]], a -B- latina remane en as remataduras d'o imperfecto d'indicativo en as conchugacions 2nda y 3era: ''teniba'' (Eng. "he had", Esp. ''tenía'', Cat. ''tenia'', Occ. ''teniá/tienèva'', Gall.-Port. ''tinha'')
 
== Historia d'a luenga ==
{{articlo principal|Historia de l'aragonés}}
[[Imachen:01.Labuerda - Señalización de caminos.JPG|thumb|right|200px|A [[toponimia]] ye un d'os campos a on encara se conservan millor as palabras aragonesas.]]
L'aragonés naixió alredol d'o [[sieglo VIII]] como uno d'os muitos dialectos d'o [[latín]] desembolicatos en os Pireneus centrals y norte, y este d'a [[val de l'Ebro]] en os actuals Riocha, sud y este de Navarra y Alto Aragón. Se considera que entre os substratos, o vasco yera muito important. A conquista y repoblación d'o centro d'a val de l'Ebro y zonas d'a [[Celtiberia]] por parte de cristianos navarros y aragoneses, fació que s'extendiese a suya luenga, cosa favoreixita por charrar-se-ie un romance mozarabe u romanico-andalusí pareixito, (que emplegaban os cristianos y musulmans nativos), y que con poquetz cambeos no yera dificil d'aragonesizar. Sindembargo, a expansión de l'aragonés fa que empecipie a influencia d'altros idiomas por contacto con fabladors d'altras luengas latinas, amás d'o mozarabe d'a val de l'Ebro, como l'occitano, o castellano y, más tarde o catalán. O romance navarroaragonés que se charraba en a Riocha u Soria empecipiaba a desapareixer ya por esta epoca.
 
En o [[sieglo XII]] a unión d'o [[Reino d'Aragón]] con [[Catalunya]] baixo lo mesmo rei significó a unión de territorios lingüisticament heterochenios, con o [[Idioma catalán|catalán]] fablato en a rechión oriental y l'aragonés en a occidental. Por istas envueltas apareixen os primers textos con formas romances mayoritarias, (denantes s'escribiba nomás que en latín arromanzato). En a conquista que se fació dimpués d'a unión dinastica, l'aragonés s'extendió menos que o catalán, nomás en zonas d'o Sistema Iberico ta o sud d'o sector central d'a val de l'Ebro, plegando ta o sud de forma compacta ta las actuals [[comarcas churras]]. As [[muela (cheomorfolochía)|muela]]s de [[sierra de Caroch|Caroch]], en as marguins d'o [[río Xúcar]] estioron o cabo sud d'a distribución de l'aragonés en o [[Reino de Valencia]]<ref name=LAFRONTERALINGUISTICAOPAISVALENCIANO>{{es}} [[Emili Casanova]]: ''La frontera lingüistica castellano-catalana en el País Valenciano''. [[Revista de Filología Románica]], Vol 18, (2001) p 230.</ref>. Podió haber-ie una presencia de zonas aragonesofablants mas ta o sud como enclaus que no duroron guaire entre meyo de zonas catalanofablants, arabofablants y castellanofablants, en especial en o [[Reino de Murcia (Corona de Castiella)|reino de Murcia]].
 
[[Imachen:Evolución cheografica de l'aragonés.svg|thumb|left|Evolución cheografica de l'aragonés.]]
A cheneralización d'o [[Idioma castellán|castellano]], tamién conoixito como [[luenga espanyola|espanyol]], como a luenga común d'a peninsula, significó a recesión de l'aragonés (proceso de [[castellanización]]). Uno d'os intes claus en a historia de l'aragonés estió quan un rei de orichen castellano fue coronato en o [[sieglo XV]]: [[Ferrando I d'Aragón]], (tamién conoixito como Ferrando d'Antequera). Con a [[dinastía Trastamara]], idenficata con o castellano, empecipia un periodo de [[diglosia]] que dura dica os nuestros días.
 
L'unión d'Aragón y Castiella y a progresiva suspensión de toda capacidat d'autogubierno dende o [[sieglo XVIII]] significó a reducción de l'aragonés, que encara se charraba amplament, a un emplego rural y coloquial, entre que a nobleza esleyó o espanyol como simbolo de poder. A supresión de l'aragonés plegó t'a suya fuga mientres o rechimen d'o dictador [[Francisco Franco]] en o [[sieglo XX]]. Os mayestros pegaban a os escolanos por emplegar l'aragonés en as escuelas, y a lechislación vedó l'amostranza de qualsiquier luenga que no fuese a espanyola.
 
A democracia constitucional votata por o pueblo en [[1978]] significó un incremento en o numero de treballos literarios y estudeos en y sobre a luenga aragonesa. Manimenos, ista renaixedura puede estar masiau tardana ta ista luenga.
 
Fa poco s'ha lechislato sobre a mesma en a ''"Lei 10/2009, de 22 d'aviento, d'uso, protección y promoción d'as luengas propias d'Aragón"'', publicata en o ''[[Boletín Oficial de Aragón]]'' de [[30 d'aviento]] de [[2009]].
 
== Variación ==
[[Imachen:Bariedaz lingüisticas d'Aragón.png|right|200px|thumb|Mapa lingüistico d'Aragón — dialectos de l'aragonés en griso y narancha claro.]]
Bi ha qualques [[dialectos de l'aragonés]] en as vals d'o Pireneu axial, una variedat con rasgos más cheneral en o Semontano, tamién más castellanizata, y formas de transición entre as primeras y a zaguera.
 
As parlas más orientals d'o dialecto [[aragonés ribagorzano|Ribagorzano]], en chunto con as más occidentals d'o [[catalán ribagorzano]], pueden considerar-se una variant romance de transición, que comparten caracteristicas con o catalán y con l'aragonés.
 
== Codificación ==
=== Ortografía ===
L'aragonés conoix quantas [[ortografía]]s concurrents no oficials:
* As '''''Normas graficas de l'aragonés''''' [http://www.consello.org/pdf/normasgraficas.pdf] ('''[[grafía de Uesca de 1987]]''') ye estada a grafía d'uso mayoritario en o movimiento de recuperación de l'aragonés encara que no pas cheneralizata de tot, más que más entre os escritors dialectals. Se fixó en o [[1987]] en o [[I Congreso ta ra Normalización de l'Aragonés]], celebrau en Uesca, encara que una ortografía pareixida ya la feban servir qualques autors en os anyos d'antes. O suyo prencipio ye notar os [[fonema]]s de manera quasi uniforme, sin observar a etimolochía. Por eixemplo, ''v'' y ''b'' son uniformizatas en ''b''; tamién ''ch, j, g(+e), g(+i)'' son uniformizatas en ''ch''... Ciertas solucions calcan o espanyol (''ñ'', accentos graficos). L'[[Academia de l'Aragonés]] creyada por o [[II Congreso de l'Aragonés]] publicó en 2010 a suya ''Propuesta Ortografica Provisional'' (se veiga más t'abaixo). Por ixo, una parte d'as asociacions y particulars que feban servir a grafía de 1987 (amás d'escritors dialectals que feban servir ortografías particulars u basadas en o [[idioma castellán|castellán]]) han pasau a emplegar a ortografía de l'Academia y atros escritors y lingüistas continan fendo-la servir.
 
* A '''[[grafía SLA]]''' [https://sites.google.com/site/sociedat/grafia] ha surchito en o [[2004]] con a fundación d'a ''[[Sociedat de Lingüistica Aragonesa]]'' (SLA). Ye minoritaria en l'uso. A suya aspiración ye remplazar a grafía de Uesca, estimata masiau espanyolizata, ta restituir a l'aragonés as suyas tradicions graficas medievals y ta aproximar-lo ta lo [[Idioma catalán|catalán]] y a l'[[idioma occitán|occitano]]. Por eixemplo, como en aragonés medieval, ''v'' y ''b'' son distinctas; tamién ''ch, j, g(+e), g(+i)'' son distinctas; s'escribe ''ny'' y no pas ''ñ''. Los accentos graficos funcionan de traza pareixita a lo catalán y l'occitano.
 
* A '''[[Propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés]]'''<ref>Estudio de Filología Aragonesa'': Propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés'', Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés, Zaragoza, octubre de 2010.</ref>. d'o Estudio de Filología Aragonesa (Zaragoza, 2010). A manca de cheneralización completa d'a grafía de Uesca y a suya contestación por a SLA, asinas como a aparent aplazamiento ''sine die'' de l'asperada [[Lei de Luengas]] provocó que buena cosa d'as asociacions y particulars que feban servir as normas graficas d'o [[I Congreso de l'Aragonés]], de conchunta con atras asociacions y particulars d'as zonas d'uso d'a luenga (que nunca no heban feito servir as normas d'o I Congreso), encetoron en [[2005]] un proceso clamau ''[[Chuntos por l'Aragonés]]''. L'obchectivo d'iste proceso yera de reivindicar a unidat d'a luenga y complegar as voluntatz ta celebrar un [[II Congreso de l'Aragonés]] que creyase una ''autoridat linguistica'' ta l'aragonés. Iste proceso remató con a creyación de l'''[[Academia de l'Aragonés]]'' en [[2006]]. Iste nuevo organismo, formau por personas con sensibilidatz prou diferents respective a la normativización d'a luenga, recibió o refirme de numerosas institucions ta trobar una ortografía de mayor consenso y ta elaborar tamién una [[estandarización (lingüistica)|variedat standard]] d'aragonés. O suyo treballo ye en curso y, dimpués de más de tres anyos de treballo, ha publicau en febrero de [[2010]] os suyos primers resultaus: a ''Propuesta Ortografica Provisional de l'Academia de l'Aragonés'' que se ferán definitivos en chunio de 2010 dimpués d'un proceso d'estudio d'as esmiendas feitas por a comunidat. A ortografía proposada ye basada en a ponderación d'os principios de ''historicidat'', ''identidat'', ''coherencia paradigmatica'', ''diasistematicidat'' y ''funcionalidat''. A solución adoptada en a propuesta provisional ye más acorde con a etimolochía y l'aragonés medieval (distinción etimolochica de ''v'' y ''b'', emplego de ''ny''), pero en bell caso descartan un tractamiento más etimolochico en favor d'a funcionalidat (uso cheneral d'o digrafo ''ch'' ta ''ch, j, g(+e), g(+i)''. Atros aspectos reflectan a busca d'a coherencia paradigmatica y a diasistematicidat (como a grafía 'tz' ta plurals y formas verbals pronunciadas {{IPA|/θ/}} en aragonés cheneral, pero {{IPA|/ts/}} en [[aragonés benasqués|benasqués]]).
 
* A '''[[Grafía Aragonesa de Compromís]]''' [https://grafiacompromis.wordpress.com], –de manera abreviada GAC– ye una propuesta ortografica que ye estada redactada en febrero de [[2016]] per usuarios compromesos con a luenga aragonesa (parladors, escritors, estudiosos como [[Ánchel Conte]]) . Os suyos impulsors consideran que a situación de caos ortografico que existe en l'aragonés ye prou preocupant y mica positivo. No ye una ortografía oficial, igual como as mencionadas dinantes. Ye una nueva propuesta que mira de replegar los usos graficos comuns de totas istas ortografías mencionadas.
 
* En chunyo de 2017 o [[Gubierno d'Aragón]] inició un procedimiento tendente a establir una grafía común t'a luenga aragonesa y as suyas variedatz que mirase de superar la situación actual, en a qual coexisten diversas propuestas sin caracter oficial. Como conseqüencia d'iste procedimiento, la Dirección Cheneral de Politica Lingüistica publicó en o [[Boletín Oficial d'Aragón]] d'o 28 de chunyo de 2017 una [http://www.boa.aragon.es/cgi-bin/EBOA/BRSCGI?CMD=VEROBJ&MLKOB=968913484444 resolución] que daba publicidat a ''bells aspectos basicos d'a representación de l'aragonés''. Tanto o [[Estudio de Filolochía Aragonesa]] como a [[Sociedat de Lingüistica Aragonesa]] refusoron decamín tanto a forma en que s'heba feito o procedimieno como o resultau d'o mesmo [http://www.academiadelaragones.org/Comunicado%20SLA%20y%20EFA%20Resoluci%C3%B3n%20graf%C3%ADa.pdf].
 
<center>
{|class="wikitable"
|-
|+Comparanza entre as tres primeras ortografías de l'aragonés<ref>No s'indican os detalles ortograficos que notan ciertas parlas locals.</ref>
|-
! [[Fonema]]s
! Ortografía de l'[[Academia de l'Aragonés]]
! Grafía de Uesca de 1987
! Grafía SLA
|-
|{{IPA|/a/}}
|'''a'''
|'''a'''
|'''a'''
|-
|{{IPA|/b/}}
|'''b, v''' seguntes a etimolochía latina.<br />Ex: ''bien, servicio, val, activo, cantaba, debant''
|'''b'''<br />Ex: ''bien, serbizio, bal, autibo, cantaba, debán''
|'''b, v''' seguntes a etimolochía romance, como en catalán y occitano.<br />Ex: ''bien, servício, val, activo, cantava, devant''
|-
|{{IPA|/k/}}
|
* '''c'''
* '''qu''' debant de ''e, i''
|
* '''c'''
* '''qu''' debant de ''e, i''
|
* '''c'''
* '''qu''' debant de ''e, i''
|-
|{{IPA|/kw/}}
|Si i hai 'q' etimolochica, como en catalán y un poquet en occitano:
* '''qu''' debant de ''a, o''.
* '''qü''' debant de ''e, i''. <br />Ex: ''quan, qüestión''.
|'''cu''' como en espanyol<br />Ex: ''cuan, cuestión''
|Si i hai 'q' etimolochica, como en catalán y un poquet en occitano:
* '''qu''' debant de ''a, o''.
* '''qü''' debant de ''e, i''. <br />Ex: ''quan, qüestion''.
|-
|{{IPA|/tʃ/}}
|'''ch'''<br />Ex: ''chaminera, minchar, chusticia, cheografía''
|'''ch'''<br />Ex: ''chaminera, minchar, chustizia, cheografía''
|
* '''ch'''.
* '''j''' ('''g''' debant de ''e, i'') seguntes a etimolochía, como en catalán y occitano. <br />Ex: ''chaminera, minjar, justícia, geografia''
|-
|{{IPA|/d/}}
|'''d'''
|'''d'''
|'''d'''
|-
|{{IPA|/e/}}
|'''e'''
|'''e'''
|'''e'''
|-
|{{IPA|/f/}}
|'''f'''
|'''f'''
|'''f'''
|-
|{{IPA|/g/}}
|
* '''g'''
* '''gu''' debant de ''e, i''
|
* '''g'''
* '''gu''' debant de ''e, i''
|
* '''g'''
* '''gu''' debant de ''e, i''
|-
|{{IPA|/gw/}}
|
* '''gu''' debant de ''a, o''
* '''gü''' debant de ''e, i''
|
* '''gu''' debant de ''a, o''
* '''gü''' debant de ''e, i''
|
* '''gu''' debant de ''a, o''
* '''gü''' debant de ''e, i''
|-
|''h'' etimolochica, muda dimpués d'o latín
|Notata seguntes a etimolochía.<br />Ex: ''historia'', ''hibierno''
|No notata.<br />Ex: ''istoria'',''ibierno''
|Notata como en aragonés medieval y en catalán.<br />Ex: ''história'',''hivierno''
|-
|{{IPA|/i/}}
|'''i'''
|'''i'''
|'''i'''
|-
|{{IPA|/l/}}
|'''l'''
|'''l'''
|'''l'''
|-
|{{IPA|/ʎ/}}
|'''ll'''
|'''ll'''
|'''ll'''
|-
|{{IPA|/m/}}
|'''m'''
|'''m'''
|'''m'''
|-
|{{IPA|/n/}}
|'''n'''
|'''n'''
|'''n'''
|-
|{{IPA|/ɲ/}}
|'''ny''' como en aragonés medieval y como en catalán<br />Ex: ''anyada''
|'''ñ''' como en espanyol<br />Ex: ''añada''
|'''ny''' como en aragonés medieval y como en catalán<br />Ex: ''anyada''
|-
|{{IPA|/o/}}
|'''o'''
|'''o'''
|'''o'''
|-
|{{IPA|/p/}}
|'''p'''
|'''p'''
|'''p'''
|-
|{{IPA|/r/}}
|'''r'''
|'''r'''
|'''r'''
|-
|{{IPA|/rr/}}
|
* '''rr'''
* '''r-''' inicial
|
* '''rr'''
* '''r-''' inicial
|
* '''rr'''
* '''r-''' inicial
|-
|{{IPA|/s/}}
|'''s''' (tamién entre dos vocals, nunca ''ss*'')
|'''s''' (tamién entre dos vocals, nunca ''ss*'')
|'''s''' (tamién entre dos vocals, nunca ''ss*'')
|-
|{{IPA|/t/}}
|'''t'''
|'''t'''
|'''t'''
|-
|''-t'' final etimolochica, muda en aragonés contemporanio
|Notata como en aragonés medieval, en catalán y en occitano.<br />Ex: ''sociedat, debant, chent''
|No notata.<br />Ex: ''soziedá, debán, chen''
|Notata como en aragonés medieval, en catalán y en occitano.<br />Ex: ''sociedat, devant, gent''
|-
|{{IPA|/u, w/}}
|'''u'''
|'''u'''
|'''u'''
|-
|{{IPA|/jʃ/}} (dialectos orientals)<br />{{IPA|/ʃ/}} (dialectos occidentals)
|'''ix''' como grafía soporte ta totz os dialectos<br />Ex: ''baixo''
|'''x'''<br />Ex: ''baxo''
|
* '''ix''' (dialectos orientals).
* '''x''' (dialectos occidentals). <br />Ex: ''baixo'' (oriental) = ''baxo'' (occidental)
|-
|{{IPA|/j/}}
|
* '''y''' inicial y entre dos vocals
* '''i''' en os atros casos
|
* '''y''' inicial y entre dos vocals
* '''i''' en os altros casos
|
* '''y''' inicial y entre dos vocals
* '''i''' en os atros casos
|-
|{{IPA|/θ/}}
|
* '''z''' debant de ''a, o, u''.
* '''c''' debant de ''e, i'' (fueras de formacions internacionals, y bellas parolas d'orichen griego u arabe).
* '''z''' en posición final (pero '''tz''' como grafía soporte en plurals y formas verbals procedents de ''t+s'' que en benasqués fan '''ts''').
<br />Ex: ''zona, Provenza, fetz, centro, servicio, realizar, verdatz''.
|'''z'''<br />Ex: ''zona, Probenza, fez, zentro, serbizio, realizar, berdaz''.
|
* '''z''' debant de ''a, o, u'', en posición inicial.
* '''ç''' debant de ''a, o, u'', en posición interior.
* '''z''' en posición final.
* '''c''' debant de ''e, i''.
* '''z''' en as formacions internacionals (cultismos griegos, ampres, con una ''z'' en l’orichen). <br />Ex: ''zona, Provença, fez, centro, servício, realizar, verdaz''.
|-
|Cultismos
|No se notan as tendencias a l'asimilación.<br />Ex: ''dialecto, extension'' y ''lexico''.
|Se notan as tendencias a l'asimilación.<br />Ex: ''dialeuto, estensión'' pero ''lecsico''.
|No se notan totas as tendencias a l'asimilación.<br />Ex: ''dialecto, extension'' y ''lexico''.
|-
|Notación de l'accento tonico ('''en negreta''' en os eixemplos)
|Modelo espanyol, nomás en agudas, permitindo-se la no accentuación.<br />Ex:
* ''hist'''o'''ria, gr'''a'''cia, serv'''i'''cio''
* ''mitoloch'''í'''a, cheograf'''í'''a, Mar'''í'''a, r'''í'''o''
* ''atenci'''ó'''n''
* ''ch'''o'''ven, cant'''a'''ban''
|Modelo espanyol.<br />Ex:
* ''ist'''o'''ria, gr'''a'''zia, serb'''i'''zio''
* ''mitoloch'''í'''a, cheograf'''í'''a, Mar'''í'''a, r'''í'''o''
* ''atenzi'''ó'''n''
* ''ch'''o'''ben, cant'''a'''ban''
|Modelo portugués, catalán y occitano.<br />Ex:
* ''hist'''ó'''ria, gr'''á'''cia, serv'''í'''cio''
* ''mitolog'''i'''a, geograf'''i'''a, Mar'''i'''a, r'''i'''o''
* ''atenci'''o'''n''
* ''j'''o'''ven, cant'''a'''van''
|}
</center>
 
=== Standardización ===
A variedat standard de l'aragonés encara ye elaborando-se pero bi ha dos concepcions diverchents.
* Os defensors d'a [[grafía de Uesca]] (en particular o nuclio directivo d'o [[Consello d'a Fabla Aragonesa]]) elaboran poquet a poquet una variedat standard dita ''aragonés común'' u ''aragonés standard'', que selecciona más as caracteristicas occidentals que orientals. Pero ciertos puntos encara no son completament fixatos. Cal preferir os participios pasatos en ''-ato -ata'' u en ''-au -ada''? Cal acceptar a forma ''ro/ra'' de l'articlo definito, simultaniament con as formas más chenerals ''o/a'' y ''lo/la''?
* Os defensors d'a [[grafía SLA]] (en particular a [[Sociedat de Lingüistica Aragonesa]]) estiman que o modelo precedent de l'''aragonés común'', que lo qualifican peyorativament de "neoaragonés", s'ha fixato con muita imprudencia, con un desconoiximiento d'os dialectos reals y con formas muit artificials. Seguntes a SLA, ixo prevocaría una desconexión grieu entre os fablants naturals y un standard ineficaz. A SLA mira de fer un estudio más rigoroso d'os dialectos y de creyar standards dialectals, que servirían de base, eventualment, a una variedat standard más cheneral y ulterior, pero conectata con o conoiximiento real d'os dialectos. Tamién a SLA insiste en o feito de que o [[benasqués]] ye intermeyo entre l'aragonés y o catalán y alavez li cal recibir un standard particular.
 
== Literatura ==
{{Articlo principal|Literatura en aragonés}}
Dende os [[Anyos 1970|anyadas 70]] d'o sieglo XX, se publica más que no nunca literatura en aragonés, con bella cinquantena d'autors.
 
== Educación ==
Martínez, J. P., & Paricio Martín, S. J. (2017). ''[https://www.mercator-research.eu/fileadmin/mercator/documents/regional_dossiers/aragonese_in_spain.pdf Aragonese: the Aragonese language in education in Spain]''. Ljouwert/Leeuwarden: Mercator.
 
== Se veiga tamién ==
* [[Dialectos de l'aragonés]].
* [[Literatura en aragonés]].
 
== Vinclos externos ==
* {{an}} [http://www.academiadelaragones.org/biblio/LEI%20DE%20LUENGAS%20D%27ARAGON.pdf Lei de Luengas d'Aragón]
* {{an}} [http://www.academiadelaragones.org/ Academia de l'Aragonés]
* {{an}} [http://www.consello.org/ Consello d'a Fabla Aragonesa]
* {{an}} [http://www.laragones.com/ Chuntos por l'Aragonés ]
* {{an}} [http://sites.google.com/site/sociedat/ Sociedat de Lingüistica Aragonesa]
* {{an}} [http://www.fablans.org/ Ligallo de Fablans de l'Aragonés ]
* {{an}} [http://www.nogara-religada.org/ Asociación Cultural Nogará]
* {{an}} [http://www.charrando.com/ Pachinas web en Luenga Aragonesa]
* {{an}} [http://otrango.blogspot.com/ A.C. O Trango]
* {{an}} [http://www.arredol.com Arredol] - Diario dichital en aragonés
 
== Referencias y notas ==
{{Listaref}}
 
{{Dialectos de l'aragonés}}
{{Luengas romances}}
 
[[Categoría:Idioma aragonés]]