Diferencia entre revisiones de «Extremenyo (lingüistica)»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 19:
| sil = ext
}}
O '''estremenyo''' (''estremeñu'' u ''castúo'', termin que leva a confusión) ye una [[parla (lingüistica)|parla]] que se charra en o sud de [[provincia de Salamanca|Salamanca]] y en [[Estremadura]], sobretot en o norueste. O estremenyo combina intresants caracters d'a [[astur-leyonés|luenga astur-leyonesa]], consideratosconsideraus [[substrato lingüistico|substrato]], con caracters propios d'o [[castellán meridional]] y que se troban en [[Dialecto andaluz|andaluz]], [[Dialecto murcián|murcián]], en [[churro]] y dica en catalán [[valencián]]. Ye una parla rechional u conchunto de parlas locals que a filolochía tradicional ha consideratoconsiderau como una variant rechional d'o castellán u un dialecto <ref>{{es}} [[Rafael Lapesa]]. ''Historia de la lengua española''. [[Editorial Gredos]]. ([[1981]])</ref> , pero que actualment una colla de filologos heterodoxos consideran una luenga <ref>{{en}} [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ext ''Extremaduran''] en www.ethnologue.com.</ref>, plegando dica l'inte de considerar-la d'o diasistema [[astur-leyonés]]<ref>{{es}} [http://www.proel.org/index.php?pagina=lenguas/extremeno Proel]</ref>, encara que os caracters astur-leyoneses sigan minoritarios y sigan consideratosconsideraus por un regular como restos d'astur-leyonés <ref>[[Michael Metzeltin]] "Las lenguas románicas estándar (historia de su formación y de su uso)" Volumen 16 de Llibrería llingüística. Editor Academia Llingua Asturiana, 2004</ref>. Os que consideran o estremenyo como una luenga diferent fan distinción entre o dialecto estremenyo d'o castellán, con caracters meridionals y a luenga estremenya, d'o norueste d'[[Estremadura]], a on son més concentratosconcentraus os caracters d'o substrato astur-leyonés.
 
== Arcaísmos ==
Bi ha caracters que enantes estioron estendillatosestendillaus por a mayoría u por gran parte d'a peninsula iberica, afectando a diferents idiomas y que huei se troban en variants d'ixos idiomas sin conexión cheografica, como se desvién con a distinción entre ''v'' y ''b'' propias d'o [[Idioma portugués|portugués]] y o [[Idioma valencián|valencián]], u a distinción entre sibilants sonoras y xordas.
*En [[Serradilla]] se conserva una v labiodental: ''vedinu'', ''[[Brassica oleracea var. viridis|verza]]'', ''yervadina'', y tamién se puet trobar en atros lugars pero con menor vitalidat.
*En dos arias sin continuidat territorial entre a [[Sierra de Gata]] y Montehermoso y [[Malpartida de Plasencia]] se conserva a distinción entre as sibilants sonoras y xordas d'o luengache medieval, (que se representaban "s", "ss", "c", "Ç", "z") pero l'africataafricada sibilant sonora antiga /ds/ ha esdevenido una /đ/ fricativa: ''iđí'' (“decir”) ''hađel'' (“fer”). Paix que este caracter se trobaba en tot [[provincia de Caceres|Caceres]] y que duró més tiempo en o castellán do sudueste d'[[provincia d'Avila|Avila]].
**En a parla de [[Malpartida de Plasencia]] u “[[estremenyo chinato|chinato]]” a /s/ sonora y a /z/ plegan a lo mesmo resultatoresultau por haber-ie [[ceceyo]], y d'esta traza ''rosa'', ''beso'' y ''los hijos'' se diz u se pronuncia /rođa/, /beđo/, /lođ íhoh/.
 
== Astur-leyonesismos ==
Linia 39:
 
Cambio d'a –d preconsonantica ta –l en grupos derivaus de -D'T-, -T'C- y atros.
*''[[Pilma|Bilma]]''.
*''Relva''.
*''Pielga'' < ''PEDICAM''.
Linia 46:
D'acuerdo con esta tendencia a terminación latina ''-ATICU'' (que en aragonés ha dau ''[[sufixo -ache|-ache]]'' y en castellán ''-atgo'' > ''[[sufixo -azgo|-azgo]]''), da ''-algo'' en astur-leyonés, lo que se conserva en estremenyo de fueras d'a redolada de [[Mérida (Estremadura)|Mérida]], a on que este sufixo se presenta como ''-ajo'' (''noviajo'').
*''Mayoralgo'': corresponde a lo castellán ''mayorazgo'' y se troba como toponimo y microtoponimo en a provincia de Badajoz: ''[[Mayoralgo]]'', ''[[Palacio del Mayoralgo]]'', ''[[Mayoralguillo]]''.<ref name=DIALECTOLOCHIAESPAÑOLA>{{es}} [[Alonso Zamora Vicente]]: ''[[Dialectología española]]''. Editorial Gredos, segunda edición, 1989, pp 116-118.</ref>
 
Aspiración d'a ''s'' final d'as silabas, caracter d'orichen leyonés amagau por una evolución posterior propia d'o castellán. Ye documentau que bella zona d'o portugués a dicción d'a ''s'' final yera como o [[fonema prepalatal fricativo xordo]], y se sabe que en bella zona d'o leyonés tamién se pronunciaba asinas.<ref name=LLOIDLATINESPANYOL>{{es}} [[Paul M. Lloyd]]: ''Del latín al español''. [[Editorial Gredos]], 2003, pp 554-556.</ref>
 
Sufixo diminutivo [[Sufixo -ín(o)|–ino]], que amuestra en a microtoponimia a repoblación astur-leyonesa, pero que no ye tan vital en a macrotoponimia como en Salamanca y Zamora a lo norte d'o río [[río Tacho|Tacho]]<ref>{{es}} [[Diego Catalán]], [[Alvaro Galmés de Fuentes]]: ''Las lenguas circunvecinas del castellano, cuestiones de dialectología hispano-románica''. [[Paraninfo]].</ref> En a toponimia se puede trobar a terminación ''ín'' con apocope sin corresponder necesariament a lo sufixo (''[[Ceclavín]]'', ''[[Garcín]]'', ''[[Alcollarín]]'', ''[[Medellín]]'' y ''[[El Golfín]]'', pero tamién ''[[Solarino]]'').<ref name=DIALECTOLOCHIAESPAÑOLA/>
Línea 59 ⟶ 61:
=== Astur-leyonesismos en as parlas comarcals y locals ===
Bi ha características astur-leyonesas en bella variant, por eixemplo:
En as [[Hurdes]] se conserva a –e final (que se puet prenunciarpronunciar –i) dezaga de r, d u Ө: ''mare'', ''rede'', ''sede'', ''peci'', ''hoci'', encara que se pierda u s'apocope en as terceras presonas: ''diz'', ''tien'', ''vien''.
 
== Meridionalismos ==
Os caracters propios d'o [[castellán meridional]] son més marcatosmarcaus en [[provincia de Badajoz|Badajoz]]:
*Se conserva a h aspirataaspirada provinient de F- inicial latina, a sobén sonora y nasal: ''harina'', ''ahumao'', ecetra... Encara que s'haiga quiesto considerar un astur-leyonesismo (se troba en l'[[asturián oriental]]), no en ye porque en asturián ye un caracter minoritario y propio de l'aria macrocheografica de [[parlas de transición]] gradual natural ta o castellán. Por atra parte l'aspiración se considera que yera cheneral en [[castellán medieval]], y encara se troba en castellán d'a Montanya Cantabra y en [[castellán andaluz|andaluz]].
*Como en andaluz y en castellán d'a Montanya cantabra a /j/ [[velar]] se prenunciapronuncia aspirataaspirada, por haber evolucionatoevolucionau a –x- en un puesto a on se conservaba un fonema pareixitopareixiu a la j velar pero aspirau.
*Aspiración d'a ''s'' final d'as silabas, caracter d'orichen leyonés pero con una superposición d'os dos caracters anteriors, que ha impediu que o fonema prepalatal fricativo xordo d'a luenga medieval evolucione como una [[j velar castellana]].
*A “s” de final de silaba s'aspira como ye caracteristico en tot o castellán meridional.
*Confusión entre /r/ y /l/, con tendencia a la l: ''peol''' ("peyor"), ''muhel'' ("[[muller]]").
*Muita tendencia a la caita d'a /-d/ intervocalica, común con muitas variants meridionals d'o castellán e con o [[idioma valencián|valencián]]: /deo/ ("[[dido]]").
*O [[yeismo]] y o refilamiento (yeismo con o fonema /ž/: [žéno], ("pleno", ''lleno'' en castellán standard) [akežo], ("aquello") [hožo] ("[[foyo]]", ''hoyo'' en castellán) ) se troban en quasi tot [[provincia de Badajoz|Badajoz]], pero en Caceres no dominan que en o Nordeste, trobando-se en bellasbella localidatzlocalidat d'o sudeste y una zona occidental.
 
== Literatura ==
Línea 75 ⟶ 78:
== Variedatz d'o estremenyo ==
Variants d'o estremenyo son:
* [[Estremenyo sirragatino]]: En o[[El RebollarRebollal]], mitat sud de [[Ciudad Rodrigo|Ciarrodrigu]] y en [[Sierra de Gata]] y [[Las Hurdes]].
** [[Palra d'El Rebollal]]
* [[Estremenyo occidental]].
Línea 81 ⟶ 84:
* [[Estremenyo meridional]]: En a comarca de [[Las Villuercas]]-[[Guadalupe (Estremadura)|Guadalupe]].
* [[Fabla de Garrovillas y Serradilla]].
* [[Estremenyo chinato]], charratocharrau en [[Malpartida de Plasencia]].
 
== Referencias ==
Línea 94 ⟶ 97:
 
[[Categoría:Parlas con substrato astur-leyonés]]
 
[[ast:Estremeñu]]
[[ca:Extremeny]]
[[de:Extremadurische Sprache]]
[[el:Εξτρεμαδουρική γλώσσα]]
[[en:Extremaduran]]
[[eo:Ekstremadura lingvo]]
[[es:Idioma extremeño]]
[[eu:Extremadurera]]
[[ext:Luenga estremeña]]
[[fr:Estrémaduran]]
[[gl:Lingua estremeña]]
[[hak:Âi-sṳ̂-thi̍t-lùi-mâ-thu-lâ-ngî]]
[[hr:Estremadurski jezik]]
[[it:Estremadurano]]
[[ko:에스트레마두라어]]
[[la:Lingua Extremadurensis]]
[[lad:Lingua estremenya]]
[[mwl:Lhéngua stremenha]]
[[nah:Extremaduratlahtōlli]]
[[nl:Extremeens]]
[[no:Ekstremaduransk]]
[[pl:Język estremadurski]]
[[pms:Lenga estremaduran-a]]
[[pt:Extremenho]]
[[ru:Эстремадурский язык]]
[[simple:Extremaduran dialect]]
[[sv:Extremaduriska]]
[[sw:Kiekstremadura]]
[[szl:Estremadursko godka]]
[[uk:Естремадурcька мова]]
[[zh:埃斯特雷馬杜拉語]]