Diferencia entre revisiones de «Extremenyo (lingüistica)»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 28:
 
== Astur-leyonesismos ==
Entre os caracters [[Astur-Leyonés|astur-leoyonesesleyoneses]], que son més marcatosmarcaus en [[Cáceres]], i trobamos:
*As vocals finals –e, -u se cierran, prencipalment en a provincia de [[Cáceres]].
*Bi ha una –i- semiconsonant que se puet explicar tanto por [[epentesi]] u d'una conservación: ''[[matacía|matancia]]'', ''quiӨiáh'' ("talment")
*Un feito asaber-lo d'intresant ye que en os casos que en [[astur-leyonés]] trobamos una –x- /ʃ/ que provién d'a evolución d'as silabas latinas GE, GI, IO, IU, IA, (que en aragonés ha dato /tʃ/, representato por a "[[ch]]"), en estremenyo se conserva como aspirata en cuenta de como -x- /ʃ/. Este fonema aspirato en esta situación ye producto d'a evolución conchunta con o castellán, que enantes d'o sieglo XVII teneba o fonema /[[Fonema prepalatal fricativo xordo|ʃ]]/ representato ortograficament con "[[x]]", y que dimpués evolucionó t'a [[velar]] que se representa "j" /[[fricativa belar xorda|X]]/, de fueras d'as zonas on existiba o fonema aspirato que proveniba de F- inicial latina, ([[Andalucía]], [[Montanya Cantabra]]): ''henhíba'', ("[[cheniva]]"), ''hiélnu'' / ''hjélno'' ("yerno" en castellán cheneral, "chóven" en aragonés).
*En parabras que en castellán tienen pl-, kl-, bl-, fl-, (que no necesariament provienen d'os grupos latins pl-, kl-, bl-, fl- que en castellán dan –ll- u –l- ), bi ha un cambio d'a l por a r: ''prato'' ("[[plato]]"), cravo ("[[clau]]"), ombrigo ("[[melico]]"), frauta ("flauta").
*Cambio d'a –d preconsonantica ta –l: ''pielgo'', ''mayoralgo'', que en castellán son ''piezgo'' y ''mayorazgo''.
*Sufixo diminutivo [[Sufixo -ín|–ino]], que amuestra en a microtoponimia a repoblación astur-leyonesa, pero que no ye tan vital en a macrotoponimia como en Salamanca y Zamora a lo norte d'o río [[Tacho]] <ref>[[Diego Catalán]], [[Alvaro Galmés de Fuentes]] Las lenguas circunvecinas del castellano, cuestiones de dialectología hispano-románica. Paraninfo.</ref>
*Morfemas presonals con grupos consonanticos simplificatas en [[verbo incoativo|verbos incoativos]] tipo ''agraeza'', ''conozo''.
 
*As vocals finals –e, -u se cierran, prencipalment en a provincia de [[provincia de Cáceres|Cazres]].
*Parabras aislatas que amuestran a fonetica astur-leyonesa (astur-leyonesismos foneticos), que representan fosils lingüisticos que s'han resistito a lo cambio fonetico que por castellanización ha afectato a quasi totz os atros casos (ye un feito analogo a los [[aragonesismo (lingüistica)|aragonesismos]] foneticos d'a parla [[parla baturra|baturra]] u d'a parla [[parla churra|churra]]:
 
**Conservación d'o grupo -MB-. Trobamos aislato ''lamber'' (en castellán ye ''lamer'' u en aragonés "laminar"), pero s'ha de notar que con fonetica astur-leyonesa bien conservata sería ''llamber'').
*Bi ha una –i- semiconsonant que se puet explicar tanto por [[epentesi]] u d'una conservación: ''[[matacía|matancia]]'', ''quiӨiáh'' ("talment")
**Grupo –pl- evolucionando ta –l-: se conserva ''luvia'' ("[[plevia]]"), ''luver'' u ''lover'' ("plever")
 
*Un feito asaber-lo d'intresant ye que en os casos que en [[astur-leyonés]] trobamos una –x- /ʃ/ que provién d'a evolución d'as silabas latinas ''GE, GI, IO, IU, IA'', (que en aragonés ha datodau /tʃ/, representatorepresentau por a "[[ch]]"), en estremenyo se conserva como aspirata[[h aspirada en castellán|aspirada]] en cuenta de como -x- /ʃ/. Este fonema aspiratoaspirau en esta situación ye producto d'a evolución conchunta con o castellán, que enantesantes d'o sieglo XVII teneba o fonema /[[Fonema prepalatal fricativo xordo|ʃ]]/ representatorepresentau ortograficament con "[[x]]", y que dimpués evolucionó t'a [[velar]] que se representa "j" /[[fricativa belarvelar xorda|X]]/, de fueras d'as zonas a on existiba o fonema aspiratoaspirau que proveniba de F- inicial latina, ([[Andalucía]], [[Montanya Cantabra]]): ''henhíba'', ("[[cheniva]]"), ''hiélnu'' / ''hjélno'' ("yerno" en castellán cheneral, "chóven" en aragonés).
 
*En parabras que en castellán tienen pl-, kl-, bl-, fl-, (que no necesariament provienen d'os grupos latins pl-, kl-, bl-, fl- que en castellán dan –ll- u –l- ), bi ha un cambio d'a l por a r: ''prato'' ("[[plato]]"), cravo ("[[clau]]"), ombrigo ("[[melico]]"), frauta ("[[flauta]]").
 
Cambio d'a –d preconsonantica ta –l en grupos derivaus de -D'T-, -T'C- y atros.
*''Bilma''.
*''Relva''.
*''Pielga'' < ''PEDICAM''.
*''Pielgo'' corresponde a lo castellán ''piezgo''.
 
D'acuerdo con esta tendencia a terminación latina ''-ATICU'' (que en aragonés ha dau ''[[sufixo -ache|-ache]]'' y en castellán ''-atgo'' > ''[[sufixo -azgo|-azgo]]''), da ''-algo'' en astur-leyonés, lo que se conserva en estremenyo de fueras d'a redolada de [[Mérida (Estremadura)|Mérida]], a on que este sufixo se presenta como ''-ajo'' (''noviajo'').
*''Mayoralgo'': corresponde a lo castellán ''mayorazgo'' y se troba como toponimo y microtoponimo en a provincia de Badajoz: ''[[Mayoralgo]]'', ''[[Palacio del Mayoralgo]]'', ''[[Mayoralguillo]]''.<ref name=DIALECTOLOCHIAESPAÑOLA>{{es}} [[Alonso Zamora Vicente]]: ''[[Dialectología española]]''. Editorial Gredos, segunda edición, 1989, pp 116-118.</ref>
 
*Sufixo diminutivo [[Sufixo -ín(o)|–ino]], que amuestra en a microtoponimia a repoblación astur-leyonesa, pero que no ye tan vital en a macrotoponimia como en Salamanca y Zamora a lo norte d'o río [[río Tacho|Tacho]] <ref>{{es}} [[Diego Catalán]], [[Alvaro Galmés de Fuentes]]: ''Las lenguas circunvecinas del castellano, cuestiones de dialectología hispano-románica''. [[Paraninfo]].</ref> En a toponimia se puede trobar a terminación ''ín'' con apocope sin corresponder necesariament a lo sufixo (''[[Ceclavín]]'', ''[[Garcín]]'', ''[[Alcollarín]]'', ''[[Medellín]]'' y ''[[El Golfín]]'', pero tamién ''[[Solarino]]'').<ref name=DIALECTOLOCHIAESPAÑOLA/>
 
*Morfemas presonals con grupos consonanticos simplificatassimplificadas en la [[verboconchugación incoativa de incoativo|verbos incoativosacabaus en -ecer en astur-leyonés|conchugación incoativa]] tipo ''agraeza'', ''conozo''.
 
*Parabras aislatasaisladas que amuestran a fonetica astur-leyonesa (astur-leyonesismos foneticos), que representan fosils lingüisticos que s'han resistitoresistiu a lo cambio fonetico que por castellanización ha afectatoafectau a quasi totz os atros casos (ye un feito analogo a los [[aragonesismo (lingüistica)|aragonesismos]] foneticos d'a parla [[parla baturra|baturra]] u d'a parla [[parla churra|churra]]:
 
**Conservación d'o grupo -MB-. Trobamos aislatoaislau ''lamber'' (en castellán ye ''lamer'' u en aragonés "laminar"), pero s'ha de notar que con fonetica astur-leyonesa bien conservataconservada sería ''llamber'').
 
**Grupo –pl- evolucionando ta –l-: se conserva ''luvia'' ("[[plevia]]"), ''luver'' u ''lover'' ("plever")
 
=== Astur-leyonesismos en as parlas comarcals y locals ===
Bi ha características astur-leyonesas en bellasbella variantsvariant, por eixemplo:
En as [[Hurdes]] se conserva a –e final (que se puet prenunciar –i) dezaga de r, d u Ө: ''mare'', ''rede'', ''sede'', ''peci'', ''hoci'', encara que se pierda u s'apocope en as terceras presonas: ''diz'', ''tien'', ''vien''.