Diferencia entre revisiones de «Aragonés fovano»

Contenido eliminado Contenido añadido
anyadir ixemplos
Linia 33:
**''Ixolomar'', ''ixartigar'', ''[[ixartigada]]'', ''ixarnar'', ''ixaguar'', ''ixarranar'', ''[[ixordiga]]'', ''[[ixambre]]'', ''ixambrar-se''.
 
*O grupo latino ''-SC'' que en [[Idioma aragonés|aragonés]] evoluciona a ''-x-'' gosa estar castellanizau en o morfema d'os [[Verbos incoativos en aragonés|verbos incoativos]] d'a segunda conchugación, pero se conserva en bellamuitas radizatras radices u lexemalexemas: ''ruxiar'':
**''Conocer'', ''paecer'', ''crecer'', ''florecer''.
 
*Os atros resultaus en ''x'' que s'observa en fobano provienen en realidat d'a ''-X-'' latina (que se pronunciaba ''-KS-''), u de grupos como ''SSY-'' y atros:
**''[[Caixal]]'', ''[[vuixiga]]'', ''[[caixón]]'', ''[[taixón]]'', ''caixigo'', ''garabaixada'', ''freix'', ''recaixo,'' ''ixufrina'', ''ixalar'', ''ixarraixón'', ''muixón''.
 
*O grupo final ''-NTE'' (correspondient en muitos casos a restos d'o [[participio activo de present en aragonés|participio activo de present]]), que en [[aragonés medieval]] pierde a ''E'' y en aragonés moderno a ''T'', ye castellanizau: ''rusiente'', ''fuente'', ''diente'', ''puente'', fueras d'os casos ''malament'' (/ma.la.'mén/), ''chent'' (/tʃen/), y de forma muit aislada ''calient'' (/ka.'ljen/).
 
*En [[Sant Per]] se da bell caso aislau de pronunciación d'a ''-r'' final en os plurals: ''lugars'', ''pastors'', ''colors'', fenomeno que se troba tamién en bell lugar de [[Sobrarbe]] central. En a resta d'A Fueva, a ''-r'' de os plurals se fa muda.
 
*O grumo ''-M'N-'' siepresiempre evoluciona a ''-bre'':
**''Fambre'', ''hombre'', ''costumbre''.
 
Linia 123:
*''se'n van''
 
O verbo ''fer'' presenta un paradigma igual a la resta de territorio aragones. ''foi, fas, fa, femos, fetz, fan; feba, febas, feba, febanos, febatz, feban''. Nomás o subchuntivo alterna seguntes as zonas ''faya'' (mayoritaria) con ''faga'' (minoritariasminoritaria) y as desinencias en ''-NOS'' que se mantienen en os lugars de a mitat norte y se castellanizan en -MOS en os lugars de a mitat sur.
 
=== Adverbios ===
En fovanos existe una ripa d'adverbios y locucions adverbials como: ''brenca, cosa, mica, luego, fito-fito, manimenos, onde, prou, ta par de, quando, quasi, rai, res, a l'arreo, a calzón tirau, siempre, a redolons, a reuto, adebant, aforro.''
A negación con l'adverbio ''[[Adverbios de negación en aragonés|pas]]'' tiene vitalidat. No se fa servir con verbo, no más como negación parcial condiciona en frases sin verbo:
 
A negación con l'adverbio ''[[Adverbios de negación en aragonés|pas]]'' tiene vitalidat. No se fa servir con verbo, no más como negación parcial condiciona en frases sin verbo, mesmo s'ha documentau bell caso de afirmación parcial condicional reforzada con ''pas'':
*''No pas yo''.
*''No pas tanto''.
*''No pas aquí.''
*''- Yo no lo faré. Sí pas tú''
 
== Sintaxi ==
Tiene total vitalidat a construcción condicional negativa. As particlas negativas tienen sentiu positivo en frases condicionals, negativas, interrogativas y exclamativas:
 
''¿ Has estau '''nunca''' en Troncedo?''.
*''No se si nevará '''guaire'''.''
*''No tos fartetz '''guaire'''.''
*''Si teneses '''guaires''' chanfles no tendrías que ir a picar.''
*''Si '''cosa''' quiers fe-te-lo tu''
*''¿Queretz '''cosa'''?''
*''¿ Has estau '''nunca''' en Troncedo?''.
*''Si '''nunca''' venises ya trairás diners.''
 
Línea 142 ⟶ 148:
*''Aquí vive peixes''.
*''Ya no queda fongos''.
*''Siete en ha saliu estianyo''
*''Feba tiempo que no saliba flors.''
 
Línea 148 ⟶ 155:
Os [[pronombres adverbials en aragonés|pronombres adverbials]] ''en/ne'' y ''i/ie'' tienen total vitalidat y uso en A Fueva.
 
* Eixemplos de ''en'': ''no '''en''' quiero, da-me-'''ne''', nos '''n'<nowiki/>'''imos, voi a beber-'''ne''', estaban comendo-'''ne''' un poco, si no tos '''n'''<nowiki/>'isetz, no tos '''ne''' fayatz.''
 
* Eixemplos de ''i'': ''ta ixe lugar ya fa tiempo que no '''i''' voi, no se podeba entrar-'''ie''', fe-te'''-ie''' un poco, no tiengas miedo, pon-te-'''ie''', ye ciego no '''i''' vei, no se '''i''' veyeba gota''
 
As construccions, [[locucions verbals en aragonés|locucions verbals]] y [[Perifrasis verbals en aragonés|perifrasi]]s con o verbo ''fer'' son muitas:
*''Fer a figa, fer o morro clo, fer lenya, fer tranya, fer fuineta, fer a charradeta, fer bondat, fer vez, fer honra., fer rabosa, fer botetas, fer a ploramica''
 
== Comparanza con atras variedatz d'aragonés ==
En conclusión o fovano ye un dialecto de transición entre l'aragonés d'o Semontano de Balbastro y Viello Sobrarbe y l'aragonés [[baixorribagorzano]]. Presienta rasgos foneticos de l'aragonés con continidat enta os dialectos occidentals y a morfosintaxi ye compartida con o modelo d'aragonés de Sobrarbe y de Ribagorza. Con o chistabín presenta en común o perifrastico, a conservación de consonants sonoras, o sistema fonetico aragonés y a inmensa mayoría de d'o lexico. Con l'aragonés de Sobrarbe lo mesmo fueras de o pasau perifrastico. Con l'aragonés de Ribagorza comparte tot fueras de a fonetica oriental propia de o ribagorzano y os tipos lexicos catalans que nomás se dan en ixa variedat: ''dir, mai, mare,'' de boca ta man con as formas de A Fueva; ''decir, nunca, madre.''
 
== Referencias ==