Diferencia entre revisiones de «Substrato lingüistico»
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición |
|||
Linia 1:
O '''substrato''' (significa, en [[idioma latín|latín]], "estrato inferior" o "més baixo"), en [[lingüistica]], ye qualsiquier tipo de [[influencia lingüistica|influencia]] que una luenga, por un regular de menor prestichio y cultura, tien sobre altra (més
== Substrato pirenenco ==
{{articlo principal|Substratos pirenencos}}
O [[navarro-aragonés]], o [[Idioma catalán|catalán]], y os dialectos [[Idioma occitán|occitans]] [[occitán lenguadocián|lenguadocián]] y [[occitán gascón|gascón]] tienen
=== Substrato celta en os Pireneus ===
{{articlo principal|Celtismos en aragonés}}
Bi ha bellas parabras d'orichen indoeuropeu comuns en os [[Alpes]] y [[Pireneus]] y que se pueden considerar [[Luengas celtas|celtas]]:▼
{{articlo principal|Celtismos en occitán}}
▲Bi ha
* En [[biarnés]] ''cruque'', "[[ripa]]", "apilamiento" correspone con o delfinés ''krük'' "tuca", y o [[idioma furlán|furlán]] ''cruciul'' "tuca", "cabo de mont". L'orichen probable ye un *KRUKA.
* En [[Barèges]] ''lheco'' "[[catén]]" correspone a ''llèçol'' "terreno con [[loseta (roca metamorfica)|loseta]]s" en catalán de l'Ampordán y con ''leco'', ''lecho'' "losa" en [[occitán provenzal|provenzal]]. L'orichen probable ye un *LIKKA "piedra". Con sufixo ha
* ''[[Alpes]]'' significa chenericament ''prato d'as montanyas'' en os dialectos alpins, egual que en latín, que en o Roine, Aveyron, Lenguadoc, Pireneus, Galicia y Portugal, y procede de la forma orichinal ALPIS "[[
* KALMIS "
* A parabra occitana no gascona ''[[balma]]'' se troba tamién en [[idioma valón|valón]] y en catalán por o menos dende [[1026]].
* A parabra gascona ''garouno'' ye una parabra que s'emplega pa dicir a
* A parabra biarnesa ''droulh'' ("[[Caixico]] marcescent" tipo "[[Quercus faginea]]") chunto con o suyo equivalent en [[Tolosa]] ''garroulho'' provién d'a parabra celta *''derwa'', *''derwos'' que significa ''caixico''.
* A parabra catalana ''arn'' propia de [[Chirona]] que designa a una cierta especie d'[[allaca]] d'o chenero ''[[Ulex]]'' tien o suyo equivalent en o [[occitán provenzal|provenzal]] antigo ''arn'' ("[[arto]]") y en o gallego ''arnio'', ''arnaz''.
* A parabra [[Idioma aragonés|aragonesa]] ''[[artica]]''/''[[artiga]]'', que tamién se troba en [[Navarra]], [[Catalunya]] y [[Labort]] ''artiga'', y en biarnés como ''artigue''. Parabras d'esta serie en quasi tota Francia y mesmo en [[
* A parabra biarnesa ''moulade'' ("aniello d'o [[chubo]] on s'engancha o timón") chunto con a parabra catalana ''amblet'' ("aniellos d'o [[
* A parabra aragonesa ''[[ambosta]]'', a catalana ''mosta'', a biarnesa ''mouste'' y a piamontesa ''anbösta'' derivan d' *AMBIBOSTA.
* O catalán ''cigró'' (no a [[leguminosa]] homonima, ye o [[siero de leit]], repui de leit dimpués de feito o [[queso|formache]]) tien como equivalents o [[idioma rumanch|grisón]] ''tsigrún'' y l'[[
* En os Altos Pireneus ''pino'' ye un formache chicot de leit d'ovella u craba, y tien como equivalents o [[idioma lombard|lombard]] ''poína'', que ye un formache dulce. Derivan d'una hipotetica parabra celta *PINNA'', d'a radiz *''POP'', corradical d'o latín *''COQUERE''.
* L'aragonés ''sanxa'', o biarnés ''sanche'', ''sange'', o vasco ''santsa'', l'aranés ''santsa'', que ye un [[pozal]] pa [[Muyida|muyir]] se relacionan con o [[dialecto engadín|engadín]] ''sañ'' ("[[vaquero]]"), este con o celta *''san'' (muyir), a traviés d'un *''santika'' ("[[pozal]] pa muyir").
* O biarnés ''sout'', "[[zolle]]", con formas
* En os [[Altos Perinés]] se diz ''talabén'' a la falsa entre o muro y a base d'o teito, en [[biarnés]] ''talabén'' ye una versant con muita pendient d'un [[ribazo]], y tot ixo ye
* O [[biarnés]] ''sout'' ("zolle") y formas
* O biarnés ''brusole'', ("[[rosada]]", "[[plevia]] fina") y o [[dialecto engadín|engadín]] ''brüza'' ("plevia fina") provienen d'un *''BRUS'' ("plevia suave").
* O biarnés ''porre'', ("protuberancia", "tumor", "bola de carne") o vasco, castellán y catalán ''porra'' y o engadín ''buorra'' ("branca gruesa", "[[torrueco]]", "pilota de nieu") provienen de ''*PURRA''/''*BORRA''.
* En os [[Altos Pireneus]] y Alta Garona "[[torrent]]" se diz ''nèste'', y en [[Vendée]] nète. Derivan d'o celta *NESTA, "[[rigachuelo]]".
* Parabras celtas d'os Alpes y Pireneus que se troban en tota Francia son
=== Substracto sorotaptico en os Pireneus ===
Son parabras d'orichen [[luengas indoeuropeas|indoeuropeu]]
* En biarnés ''lhèugue'' "puesto humido" deriva de *LUGINA, "[[paúl]]".
* En aragonés ''talaca'', en grisón ''talacc'', en [[Idioma rumán|rumán]] ''talanca'' u ''talanga'', en [[Idioma catalán|catalán]] de [[Mequinenza]] ''calaca'' y en [[Idioma vasco|vasco]] ''kalaxka''.
* En biarnés ''pàuto'' "moñiga" ye en os Alpes occidentals ''pauta'', ''pauto'' en [[idioma furlán|furlán]] ''paute'' "[[buro]]" , en [[Idioma italián|italián]] ''pantano'', en sobreselbán ''pultaun'' "[[basón|balsón]]", y corresponen con o rumán ''balta'' "paúl" y l'[[Idioma albanés|albanés]] ''baltë'' "[[buro]]", probables
* O [[
=== Substrato preindoeuropeu en os Pireneus ===
O substrato preindoeuropeu en os Pireneus ye
* O basco ''harri'', ye en labedán ''garro'' "roca" y en biarnés ''carroc''. A evolución lochica en vasco ye +KARRI > +GARRI > harri.
* En vasco [[Dialecto guipuzcuán|guipuzcuán]] ''arra-lasta'' "[[tormo]]", "troz de piedra" ye ''lastra'' en [[Dialecto vizcaín|vasco bizcaín]], y ''[[lastra (orografía)|lastra]]'' en aragonés, castellán y [[galaico-portugués]]. En ribagorzán ''[[lastra (orografía)|llastra]]'', ("penya
* En ansotán se diz ''[[magoría]]'' lo que en aragonés cheneral ye "[[fraga]]". ''Magoría'' ye un vasquismo con equivalent en [[Dialecto alto navarro|vasco de Navarra]] ''maguri'', ''mauri'', ''mauli'', ''mahurri'', ''maurgi'', ''magauri'', ''mariguri'', en [[Dialecto vizcaín|vasco bizcaín]] ''mauliki'', en [[astur-leyonés]] d'a Montanya cantabra ''mayueta'', ''maita'', en castellán d'a Riocha ''amayeta'', en [[Ariège]] ''amazuffa'', en catalán ''maduixa'' (''manduixa'' en mallorquín), en [[idioma lombard|lombard]] ''magiostra'', en furlán ''majostre'', totas derivan d'un MAGGIOTA, MAGIUSTA, con común orichen con como se diz chordón en [[idioma cheorchián|cheorchián]] (''maqwali'') y tamién en vasco, (''masusta'').
* O biarnés ''gabe'' "[[torrent]]", en Vaucluse ''gaudre'' con o mesmo
* L'aragonés cheneral ''[[galacho]]'' con diferens
* L'aragonés ''catarra'', ''catarrons'' y ''catén'' se relacionan con o vasco d'[[Ultrapuertos]] ''katalo'' "pendient", l'[[astur-leyonés]] d'a [[Cantabro (parla)|Montanya Cantabra]] ''cadorra'' "ladera con muita pendient y [[movimientos de ladera|movimientos de tierra]] naturals", o secilián ''catarri'' "pendient", con formas muito
*[[Vasquismos en l'aragonés]]▼
== Bibliografía ==
*{{en}} Paul M. Lloyd: ''From Latin to Spanish'', American Philosophical Society, 1987.
*{{es}} Rafael Cano (coord.): ''Historia de la lengua espanyola'', [[Ariel]], Barcelona, 2005.
*{{es}} [[Antonio Llorente Maldonado de Guevara]]: ''[http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/02/02/07llorente.pdf Las «Palabras pirenaicas de origen prerromano», de J. Hubschmid, y su importancia para la Lingüística peninsular]''. [[Archivo de Filología Aragonesa]], 8-9, pp. 127–157, 1958.
== Vinclos externos ==
[http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/02/02/07llorente.pdf Articlo de l'AFA sobre os substratos en os Pireneus]
==
* [[Adstrato]].
* [[Superestrato]].
* [[Sorotaptico]].
* [[Sustitución lingüistica]]▼
* [[Celtismos en francés]].
* [[Celtismos en occitán]].
* [[Celtismos en aragonés]].
▲* [[Vasquismos en l'aragonés]]
▲* [[Sustitución lingüistica]].
[[Categoría:Lingüistica]]
|