Diferencia entre revisiones de «Aragonés belsetán»

Contenido eliminado Contenido añadido
Linia 84:
*'''''les-le''' trayen.''
 
Ye un d'os pocos puestos de l'[[alto Aragón]] a on que encara s'emplega el verbo "ser" como [[verbo auxiliar en l'aragonés|verbo auxiliar]] de verbos [[verbo intransitivo|intransitivos]]:
*''No '''i soi''' estato.''
 
ElO suyo uso con [[verbos de movimiento en l'aragonés|verbos de movimiento]], ya no emplegato, estió común en o pasato:
*'''''Soi ito''' ta l'uerto[[huerto]].''
 
Con os [[verbos pronominals en l'aragonés|verbos pronominals]] tamién ye documentato:
*''En quatre días '''se ye quedata aflamata'''.''
*'''''Me soi lavatas''' las mans.''
*''La [[forrata]] '''se ye reventata'''.''
 
Manimenos, si o subchecto ye pronominalizato con ''[[en/ne]]'' o verbo auxiliar d'as formas composadas ye ''haber'':
*'''''En ha estato''' un ciento.''
*'''''En ha venito''' vente''.
 
Bi ha [[concordancias en l'aragonés|concordancia]] entre o [[participio en l'aragonés|participio]] y o [[complemento directo]]:
*''quiQui '''l''''ha '''tocata'''?''
*''tuTu '''l''''has aborrezita'''aborrecita'''.''
*''Me soi '''lavatas las mans'''.''
 
O belsetán ye d'as pocas zonas a on estudiando a sintaxi s'han descrito casos d'emplego de [[futuro en l'aragonés|futuro]] en casos on o castellán emplega [[present de subchuntivo]], pero de trazas diferents a lo catalán u rumán, ya que pueden presentar-se subchuntivo y futuro ensemble con lo mesmo matiz:
*''Aguardo que '''arribarás''' bien e no te caciegues''
 
Tamién se conoixen construccions [[oración condicional|condicionals]] diferents a como se fan en castellán on se vei un emplego d'o [[pasato imperfecto d'indicativo en aragonés|pasato imperfecto d'indicativo]] u o [[pasatoPasato pluscuamperfectoplusquamperfecto d'indicativo en l'aragonés|pasato pluscuamperfectoplusquamperfecto d'indicativo]] en a mesma posición on o castellán fa servir o [[pasatopasau plusquamperfecto de subchuntivo en aragonés|pasato plusquamperfecto de subchuntivo]], coincidindo con as [[oracions condicionals en o francés|oracions condicionals d'o francés]]:
*''Se er '''heba venito''' le abrí convidato a cenar''
*''Se '''venibas''' luego me febas una grita''
*''Se el '''hébetz pensato''' bien, no l'abritz feto''
*''Se '''hebas quiesto''' en podebas tener un buen [[estallo]]''
*''Pa medrar '''hebas''' a minchar más''
*''si '''hebe quiesto''' [[figado]], ya abríhabrí puyato a comer-ne''
*''si '''plebeba''' la chent sería ficata en las casas y yo podrí aprender millor a charrar''
 
Manimenos son caracters poco estudiatos en aragonés actual y poderían estar més entendillatos que lo que se'n piensa. Si que ye bien conoixita la estructura propia de l'[[aragonés medieval]] ''Facet lo que querretz'' on s'emplega o futuro en a posición on o castellán emplega subchuntivo, pero que no s'ha trobato en belsetán ni en denguna parla aragonesa actual.