Diferencia entre revisiones de «Idioma aragonés»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Erco (descutir | contrebucions)
m →‎Ortografía: https://grafiacompromis.wordpress.com/
Linia 363:
L'aragonés conoix quantas [[ortografía]]s concurrents:
 
* As '''''Normas graficas de l'aragonés''''' [http://www.consello.org/pdf/normasgraficas.pdf] ('''[[grafía de Uesca de 1987]]''') ye estada a grafía d'uso mayoritario en o movimiento de recuperación de l'aragonés encara que no pas cheneralizata de tot, más que más entre os escritors dialectals. Se fixó en o [[1987]] en o [[I Congreso ta ra Normalización de l'Aragonés]], celebrau en Uesca, encara que una ortografía pareixida ya la feban servir qualques autors en os anyos d'antes. O suyo prencipio ye notar os [[fonema]]s de manera quasi uniforme, sin observar a etimolochía. Por eixemplo, ''v'' y ''b'' son uniformizatas en ''b''; tamién ''ch, j, g(+e), g(+i)'' son uniformizatas en ''ch''... Ciertas solucions calcan o espanyol (''ñ'', accentos graficos). L'[[Academia de l'Aragonés]] creyada por o [[II Congreso de l'Aragonés]] publicó en 2010 a suya ''Propuesta Ortografica Provisional'' (se veiga más t'abaixo). Por ixo, una parte d'as asociacions y particulars que feban servir a grafía de 1987 (amás d'escritors dialectals que feban servir ortografías particulars u basadas en o [[idioma castellán|castellán]]) han pasau a emplegar a ortografía de l'Academia y atros escritors y lingüistas continan fendo-la servir.
 
* A '''[[grafía SLA]]''' [https://sites.google.com/site/sociedat/grafia] ha surchito en o [[2004]] con a fundación d'a ''[[Sociedat de Lingüistica Aragonesa]]'' (SLA). Ye minoritaria en l'uso. A suya aspiración ye remplazar a grafía de Uesca, estimata masiau espanyolizata, ta restituir a l'aragonés as suyas tradicions graficas medievals y ta aproximar-lo ta lo [[Idioma catalán|catalán]] y a l'[[idioma occitán|occitano]]. Por eixemplo, como en aragonés medieval, ''v'' y ''b'' son distinctas; tamién ''ch, j, g(+e), g(+i)'' son distinctas; s'escribe ''ny'' y no pas ''ñ''. Los accentos graficos funcionan de traza pareixita a lo catalán y l'occitano.
 
* A '''[[Propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés]]'''<ref>Estudio de Filología Aragonesa'': Propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés'', Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés, Zaragoza, octubre de 2010.</ref>. d'o Estudio de Filología Aragonesa (Zaragoza, 2010). A manca de cheneralización completa d'a grafía de Uesca y a suya contestación por a SLA, asinas como a aparent aplazamiento ''sine die'' de l'asperada [[Lei de Luengas]] provocó que buena cosa d'as asociacions y particulars que feban servir as normas graficas d'o [[I Congreso de l'Aragonés]], de conchunta con atras asociacions y particulars d'as zonas d'uso d'a luenga (que nunca no heban feito servir as normas d'o I Congreso), encetoron en [[2005]] un proceso clamau ''[[Chuntos por l'Aragonés]]''. L'obchectivo d'iste proceso yera de reivindicar a unidat d'a luenga y complegar as voluntatz ta celebrar un [[II Congreso de l'Aragonés]] que creyase una ''autoridat linguistica'' ta l'aragonés. Iste proceso remató con a creyación de l'''[[Academia de l'Aragonés]]'' en [[2006]]. Iste nuevo organismo, formau por personas con sensibilidatz prou diferents respective a la normativización d'a luenga, recibió o refirme de numerosas institucions ta trobar una ortografía de mayor consenso y ta elaborar tamién una [[estandarización (lingüistica)|variedat standard]] d'aragonés. O suyo treballo ye en curso y, dimpués de más de tres anyos de treballo, ha publicau en febrero de [[2010]] os suyos primers resultaus: a ''Propuesta Ortografica Provisional de l'Academia de l'Aragonés'' que se ferán definitivos en chunio de 2010 dimpués d'un proceso d'estudio d'as esmiendas feitas por a comunidat. A ortografía proposada ye basada en a ponderación d'os principios de ''historicidat'', ''identidat'', ''coherencia paradigmatica'', ''diasistematicidat'' y ''funcionalidat''. A solución adoptada en a propuesta provisional ye más acorde con a etimolochía y l'aragonés medieval (distinción etimolochica de ''v'' y ''b'', emplego de ''ny''), pero en bell caso descartan un tractamiento más etimolochico en favor d'a funcionalidat (uso cheneral d'o digrafo ''ch'' ta ''ch, j, g(+e), g(+i)''. Atros aspectos reflectan a busca d'a coherencia paradigmatica y a diasistematicidat (como a grafía 'tz' ta plurals y formas verbals pronunciadas {{IPA|/θ/}} en aragonés cheneral, pero {{IPA|/ts/}} en [[aragonés benasqués|benasqués]]).
 
* A '''[[Grafía Aragonesa de Compromís]]''' [https://grafiacompromis.wordpress.com], –de manera abreviada GAC– ye una propuesta ortografica que ye estada redactada en febrero de [[2016]] per usuarios compromesos con a lengua aragonesa (parladors, escritors, estudiosos como [[Ánchel Conte]]) . Os suyos impulsors consideran que a situación de caos ortografico que existe en l'aragonés ye prou preocupant y mica positivo. No ye una ortografía oficial, igual como as mencionadas dinantes. Ye una nueva propuesta que mira de replegar los usos graficos comuns de totas istas ortografías mencionadas.
 
<center>
{|class="wikitable"
|-
|+Comparanza entre as tres primeras ortografías de l'aragonés<ref>No s'indican os detalles ortograficos que notan ciertas parlas locals.</ref>
|-
! [[Fonema]]s