Diferencia entre revisiones de «Finlandia»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 46:
| notas =
}}
[[Imachen:Suomi Finland.ogg|thumb]]
'''Finlandia''', oficialment '''Republica de Finlandia''' (en finés: Suomi u Suomen Tasavalta; en sueco: Finland u Republiken Finland), ye un país miembro d'a [[Unión Europea]] dende 1995 y situau en o nordeste d'Europa. Tiene buegas a o ueste con [[Suecia]], a o este con [[Rusia]] y a o norte con [[Noruega]]. Por o ueste y o sud ye rodiada por o [[Mar Baltica|mar Baltico]], que la desepara de [[Suecia]] y [[Estonia]], cruciando os golfos de Botnia y Finlandia, respectivament. A capital y ciudat mas important d'o país ye [[Helsinki]].
 
Línea 53 ⟶ 52:
Finlandia estió parte de Suecia dica que en 1809 estió anexionada por a Rusia Imperial, pasando a estar o Gran Ducau de Finlandia autonomo dica 1917, quan obtenió a independencia. Actualment, Finlandia ye una republica parlamentaria y democratica, y ye miembro d'as Nacions Unidas dende 1955, asinas como d'a Unión Europea dende 1995. A economía de Finlandia ye una d'as mas prosperas en o continent, basando-se en os importants sectors de servicios, asinas como de manufactura. En o país existe un estau de buenpasar, asinas como una politica altament democratica y con libels sumament baixos de corrupción.
 
=== '''Etimolochía''' ===
L'orichen d'o nombre Suomi ('Finlandia') ye incierto, pero una d'as propuestas mas acceptadas ye que deriva d'a parola proto-baltica žemē, 'tierra'. A suya ortografía ye muit semellant a o termin saami, forma en a quala se denomina o pueblo lapón. Amás d'os parients mas proximos d'o finés —estonio Soome—, iste nombre s'utiliza asinasmesmo por qualques idiomas balticos como o letón y o lituano —Somija y Suomija, respectivament—.
 
== Esporte ==
O [[esporte]] nacional ye o [[Pesäpallo]], pero os mes practicatos son os [[esportes d'hibierno]], o [[fútbol]], y l'[[atletismo]] an que estioron famosos [[os finladeses voladors|os fineses voladors]] ([[Hannes Kolehmainen]], [[Paavo Nurmi]], [[Ville Ritola]], [[Volmari Iso-Hollo]] y [[Albin Stenroos]]) y [[Lasse Viren]], antimás tien una gran tradición en prebas de lanzamiento sobretot en [[tirada de chavalina]].
 
==Historia==
Os quasi 700 anyos d'asociación de Finlandia con o Reino de Suecia prencipioron en 1154 con a introducción d'o cristianismo por o rei Erik IX de Suecia. Encara que orichinalment estió o sueco a luenga dominant de l'administración, o finés recuperó a suya relevancia entre o resurtimiento nacionalista de 1842, dimpués d'a publicación d'a epopeya nacional de Finlandia, o Kalevala, por Elias Lönnrot (1802-1884).
 
A guerra civil finesa (1918) contina estando l'evento mas controvertiu y emocional en a historia d'a Finlandia moderna.
 
Dica o sieglo XIV, o territorio finés estió disputau por o Reino de Suecia y a Republica de Nóvgorod en as guerras sueco-novgorodenses, quedando o territorio finés dividiu entre todas dos potencias.
 
En o sieglo XV, Nóvgorod fue anexionau a o principau de Moscú y nuevament esclató o conflicto con o Reino de Suecia, clamau «guerra ingria» (1610-1617), y que deixó a Suecia como potencia dominant d'o territorio finés.
 
Entre 1700 y 1721 se desembolicó a clamada Gran Guerra d'o Norte, en a quala Suecia perdió territorios y influencia en o territorio finés, que pasó a formar parte d'a Rusia Imperial. Manimenos, os conflictos militars con Suecia continoron.
 
En 1808 esclató a clamada Guerra finesa, que dio como resultau l'anexión de Finlandia por o zar [[Aleixandre I]], creyando o Gran Ducau y asumindo o mandato como o primer duc. O Ducau de Finlandia duró dica finals de 1917.
 
O 6 d'aviento d'ixe anyo, poco dimpués d'a Revolución Bolchevique en Rusia, Finlandia declaró a suya independencia. En 1918 o país experimentó una breu pero amarga Guerra Civil que conmocionó a suya scena politica entre anyos.
Finlandia 1920-1940.
En a segunda guerra mundial (1939-45) Finlandia libró tres guerras:
a Guerra d'Hibierno (1939-1940), a Guerra de Continación (1941-1944) y a Guerra de Laponia (1944-1945). As dos primeras estioron contra a URSS y a tercera contra l'Alemanya nazi.
 
Entre a Segunda Guerra Mundial, Finlandia luitó contra a Unión Sovietica en dos ocasions: a Guerra d'Hibierno (1939-1940) —emparada en chicota medida por voluntarios de Suecia—, como respuesta a l'agresión y invasión por parte d'a Unión Sovietica, que buscaba expandir-se dimpués d'invadir as republicas balticas, y de nuevo en a Guerra de Continación de (1941-1944) —con emparo considerable de l'Alemanya nazi—, dimpués d'haber estau abandonada por os países Aliaus d'a Segunda Guerra Mundial en a suya luita contra a Unión Sovietica. A iste conflicto siguió a Guerra de Laponia (1944-1945), en a quala Finlandia fació fuera a os alemans d'o norte de Finlandia.
 
Os tractaus sinyaus en 1947 y 1948 con a Unión Sovietica tenioron como conseqüencia una serie de compromisos politicos, asinas como concesions territorials. Finlandia perdió mas d'o 10 % d'o suyo territorio y a suya segunda ciudat, Viipuri. Amás, un numero considerable de personas habió d'estar evacuau y realochau en atras partes d'o país (veyer Republica Socialista Sovietica Carelo-Finesa). Manimenos as concesions politicas y territorials, asinas como d'as indemnizacions de guerra imposadas, Finlandia nunca estió ocupada por os sovieticos y remanió a o ueste d'o clamau Telón d'acero (se veiga finlandización). Finlandia no prenió parte en a Guerra fría en garra d'os dos bandos, estando neutral entre tot o conflicto dica a extinción d'a URSS y a suya partición en 15 republicas en 1991. Porkkala, una base cedida en virtut d'as clausulas d'o tractau de paz, estió tornada por a Unión Sovietica en 1956.
 
A disolución d'a Unión Sovietica y a suya partición en quince republicas en 1991 cambió a situación cheopolitica de Finlandia, deixando sin efecto os compromisos politicos contraitos con a URSS, o que tenió como conseqüencia una mayor integración de Finlandia en Europa. D'iste modo dentró en a Unión Europea en 1995.
 
[[Imachen:Ville Ritola2.jpg|left|thumb|115px| Ville Ritola]]