Diferencia entre revisiones de «Extremenyo (lingüistica)»

Contenido eliminado Contenido añadido
mSin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 5:
|color1 = lawngreen
|color2 = #BEF781
|subtítol = [[asturleyonésastur-leyonés|Variedat de l'asturleyonésastur-leyonés]]
|imachen=
|nombre imachen=
Linia 19:
| sil = ext
}}
O '''estremenyo''' (''estremeñu'' u ''castúo'', termin que leva a confusión) ye una [[parla (lingüistica)|parla]] que se charra en o sud de [[provincia de Salamanca|Salamanca]] y en [[Estremadura]], sobretot en o norueste. O estremenyo combina intresants caracters d'a [[idioma asturleyonésastur-leyonés|luenga astur-leyonesa]], consideratos [[substrato lingüistico|substrato]], con caracters propios d'o [[castellán meridional]] y que se troban en [[Dialecto andaluz|andaluz]], [[Dialecto murcián|murcián]], en [[churro]] y dica en catalán [[valencián]]. Ye una parla rechional u conchunto de parlas locals que a filolochía tradicional ha considerato como una variant rechional d'o castellán u un dialecto <ref>{{es}} [[Rafael Lapesa]]. "HISTORIA''Historia DEde LAla LENGUAlengua ESPAÑOLA"española''. [[Editorial Gredos]]. ([[1981]])</ref> , pero que actualment una colla de filologos heterodoxos consideran una luenga <ref>{{en}} [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ext ''Extremaduran''] en www.ethnologue.com.</ref>, plegando dica l'inte de considerar-la d'o diasistema [[asturleyonésastur-leyonés]]<ref>{{es}} [http://www.proel.org/index.php?pagina=lenguas/extremeno Proel]</ref>, encara que os caracters asturleyonesesastur-leyoneses sigan minoritarios y sigan consideratos por un regular como restos d'asturleyonésastur-leyonés <ref>[[Michael Metzeltin]] "Las lenguas románicas estándar (historia de su formación y de su uso)" Volumen 16 de Llibrería llingüística. Editor Academia Llingua Asturiana, 2004</ref>. Os que consideran o estremenyo como una luenga diferent fan distinción entre o dialecto estremenyo d'o castellán, con caracters meridionals y a luenga estremenya, d'o norueste d'[[Estremadura]], a on son més concentratos os caracters d'o substrato asturleyonésastur-leyonés.
 
== Arcaísmos ==
Linia 27:
**En a parla de [[Malpartida de Plasencia]] u “[[estremenyo chinato|chinato]]” a /s/ sonora y a /z/ plegan a lo mesmo resultato por haber-ie [[ceceyo]], y d'esta traza ''rosa'', ''beso'' y ''los hijos'' se diz u se pronuncia /rođa/, /beđo/, /lođ íhoh/.
 
== AsturleyonesismosAstur-leyonesismos ==
Entre os caracters [[Astur-Leyonés|asturleoyonesesastur-leoyoneses]], que son més marcatos en [[Cáceres]], i trobamos:
*As vocals finals –e, -u se cierran, prencipalment en a provincia de [[Cáceres]].
*Bi ha una –i- semiconsonant que se puet explicar tanto por [[epentesi]] u d'una conservación: ''[[matacía|matancia]]'', ''quiӨiáh'' ("talment")
*Un feito asaber-lo d'intresant ye que en os casos que en [[astur-leyonés]] trobamos una –x- /ʃ/ que provién d'a evolución d'as silabas latinas GE, GI, IO, IU, IA, (que en aragonés ha dato /tʃ/, representato por a "[[ch]]"), en estremenyo se conserva como aspirata en cuenta de como -x- /ʃ/. Este fonema aspirato en esta situación ye producto d'a evolución conchunta con o castellán, que enantes d'o sieglo XVII teneba o fonema /[[Fonema prepalatal fricativo xordo|ʃ]]/ representato ortograficament con "[[x]]", y que dimpués evolucionó t'a [[velar]] que se representa "j" /[[fricativa belar xorda|X]]/, de fueras d'as zonas on existiba o fonema aspirato que proveniba de F- inicial latina, ([[Andalucía]], [[Montanya Cantabra]]): ''henhíba'', ("[[cheniva]]"), ''hiélnu'' / ''hjélno'' ("yerno" en castellán cheneral, "chóven" en aragonés).
*En parabras que en castellán tienen pl-, kl-, bl-, fl-, (que no necesariament provienen d'os grupos latins pl-, kl-, bl-, fl- que en castellán dan –ll- u –l- ), bi ha un cambeyocambio d'a l por a r: ''prato'' ("[[plato]]"), cravo ("[[clau]]"), ombrigo ("[[melico]]"), frauta ("flauta").
*CambeyoCambio d'a –d preconsonantica ta –l: ''pielgo'', ''mayoralgo'', que en castellán son ''piezgo'' y ''mayorazgo''.
*Sufixo diminutivo [[Sufixo -ín|–ino]], que amuestra en a microtoponimia a repoblación asturleyonesaastur-leyonesa, pero que no ye tan vital en a macrotoponimia como en Salamanca y Zamora a lo norte d'o río [[Tacho]] <ref>[[Diego Catalán]], [[Alvaro Galmés de Fuentes]] Las lenguas circunvecinas del castellano, cuestiones de dialectología hispano-románica. Paraninfo.</ref>
*Morfemas presonals con grupos consonanticos simplificatas en [[verbo incoativo|verbos incoativos]] tipo ''agraeza'', ''conozo''.
 
*Parabras aislatas que amuestran a fonetica asturleyonesaastur-leyonesa (asturleyonesismosastur-leyonesismos foneticos), que representan fosils lingüisticos que s'han resistito a lo cambeyocambio fonetico que por castellanización ha afectato a quasi totz os atros casos (ye un feito analogo a los [[aragonesismo (lingüistica)|aragonesismos]] foneticos d'a parla [[parla baturra|baturra]] u d'a parla [[parla churra|churra]]:
**Conservación d'o grupo -MB-. Trobamos aislato ''lamber'' (en castellán ye ''lamer'' u en aragonés "laminar"), pero s'ha de notar que con fonetica asturleyonesaastur-leyonesa bien conservata sería ''llamber'').
**Grupo –pl- evolucionando ta –l-: se conserva ''luvia'' ("[[plevia]]"), ''luver'' u ''lover'' ("plever")
 
=== AsturleyonesismosAstur-leyonesismos en as parlas comarcals y locals ===
Bi ha características asturleyonesasastur-leyonesas en bellas variants, por eixemplo:
En as [[Hurdes]] se conserva a –e final (que se puet prenunciar –i) dezaga de r, d u Ө: ''mare'', ''rede'', ''sede'', ''peci'', ''hoci'', encara que se pierda u s'apocope en as terceras presonas: ''diz'', ''tien'', ''vien''.
 
== Meridionalismos ==
Os caracters propios d'o [[castellán meridional]] son més marcatos en [[provincia de Badajoz|Badajoz]]:
*Se conserva a h aspirata provinient de F- inicial latina, a sobén sonora y nasal: ''harina'', ''ahumao'', ecetra... Encara que s'haiga quiesto considerar un asturleyonesismoastur-leyonesismo (se troba en l'[[asturián oriental]]), no en ye porque en asturián ye un caracter minoritario y propio de l'aria macrocheografica de [[parlas de transición]] gradual natural ta o castellán. Por atra parte l'aspiración se considera que yera cheneral en [[castellán meyevalmedieval]], y encara se troba en castellán d'a Montanya Cantabra y en [[andaluz]].
*Como en andaluz y en castellán d'a Montanya cantabra a /j/ [[velar]] se prenuncia aspirata, por haber evolucionato a –x- en un puesto a on se conservaba un fonema pareixito a la j velar.
*A “s” de final de silaba s'aspira como ye caracteristico en tot o castellán meridional.
*Confusión entre /r/ y /l/, con tendencia a la l: ''peol''' ("peyor"), ''muhel'' ("[[muller]]").
Linia 71:
 
== Bibliografía ==
*{{es}} [[Rafael Lapesa]]. "''Historia de las lengua española"''. [[Editorial Gredos]]. (1981).
*{{es}} [[Michael Metzeltin]]: "''Las lenguas románicas estándar: (historia de su formación y de su uso)"'' Volumen 16 de Llibrería llingüística. Editor [[Academia Llingua Asturiana]], 2004.
*{{es}} [[Diego Catalán]], [[Alvaro Galmés de Fuentes]]: ''Las lenguas circunvecinas del castellano, cuestiones de dialectología hispano-románica''. [[Paraninfo]].
 
{{InterWiki|ext|estremenyo}}