Diferencia entre revisiones de «Mont Albán»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 9:
|altaria = 907
|distancia = 81
| cod_provincia = 44
|población = 1.486
| cod_municipio = 155
|calendata = 2006
|población = 1.486
|calendata = 2006
|latitut = 40.832
|lonchitut = -0.799
Línea 17 ⟶ 19:
|}}
 
'''Mont Albán''' ye una [[villa]] d'a [[provincias d'Espanya|provincia]] de [[provincia de Teruel|Teruel]]. Ye a capital historico-cultural d'a [[comarcas d'Aragón|comarca]] d'as [[Cuencas Meneras]]. A suya población yera de 1.486335 habitants ([[20062014]]).
 
== Toponimia ==
O [[toponimia aragonesa|toponimo]] ''Mont Albán'' s'explica a partir d'o latín ''MONTE'' ("mont") y ''ALBANU'' ("blanco")<ref name=TOPONIMIATERUELAGUSTIN>{{es}} [[Agustín Ventura Conejero]]: ''Toponimia de la provincia de Teruel''. [[Revista Teruel]], nº 48, 1972. p 227, p 236, p 237, p 240.</ref><ref name=DICCIONARIOAPELLIDOS>{{es}} [[Roberto Faure]], [[María Asunción Ribes]], [[Antonio García]]: ''Diccionario de apellidos españoles''. [[Espasa-Calpe]], 2009, p 524.</ref>, presentando equivalents en [[Italia]], [[Francia]] y [[Espanya]], que maninemos [[Alvaro Galmés de Fuentes]] no considera relacionaus con a blancura sino con una radiz preindoeuropea *''ALB-'', *''ALP-'' indicadera de [[tasca]]s, [[altaria]]s u [[costera]]s<ref>{{es}} [[Álvaro Galmés de Fuentes]]: ''Los topónimos: sus blasones y trofeos (la toponimia mítica)'', Madrid, [[Real Academia de la Historia]], 2000, pp 31-32.</ref>. En tot caso a tonalidat d'as sierras y monts en a redolada de Mont Albán ye clara por l'abundancia de [[calsinera]]s, de fueras d'a on afloran o [[rodeno]], as [[arenas d'Utriellas]] u os [[terrero|terrer]]s relacionaus con a extracción de [[lignito]].
 
A terminación ''-án'' ye a evolución d'un sufixo latín ''-ANUS''<ref name=TOPONIMIATERUELAGUSTIN/>, pero no corresponde a lo sufixo ''[[sufixo -anus (toponimia)|-ANUS]]'' indicador de pertenencia porque fa part de l'adchectivo ''ALBUS'', un arcaísmo en o contexto ibero-romanz. D'acuerdo con [[Francisco Marsá Gómez]] os toponimos con o elemento ''albo'' son anteriors a la cheneralización de l'adchectivo ''blanco'' en o [[sieglo XIII]], que ye o que se troba en os toponimos tipicos de reconquiesta. A presencia d'o elemento arcaico ''ALBUS'' en ''Mont Albán'' s'explica porque a suya reconquiesta se produció un sieglo antes<ref name=TOPONIMIATERUELAGUSTIN/>. Presenta una [[apocopa]] d'a ''o'' final, placentera si se compara con os ''[[Montalbano]]'' d'Italia.
 
== Mugas ==
O suyo [[termin municipal]] mugalmuga con [[Torre de las Arcas]], con [[Cabra (Teruel)|Cabra]], con [[Palomar (Teruel)|Palomar]], con [[Escuita]], con [[Utriellas]], con [[Martín (Teruel)|Martín]], con [[Vivel (Teruel)|Vivel]], con [[La Foz de la Viella]] y con [[Obón]].
 
== Historia ==
A localidat de Mont Albán no ye documentada en fuents [[Al Andalus|andalusí]]s anteriors a la [[reconquiesta]], quan precisament se documentan as primeras mencions historicas y literarias.
Mont Albán estió a seu d'una comanda d'a [[Orden de Sant Chaime]] que incluiba as localidatz d'[[Las Adobas|Adobas]], [[Cabra (Teruel)|Cabra]], [[Escuita]], [[Palomar]], [[Torre de las Arcas]], [[Utriellas]] y [[Villanueva de la Uerva]].
 
En o "''[[Cantar de Mío Cid]]''" ([[sieglo XII]]) ya se fa mención d'esta localidat:
== Toponimia ==
{{cita|Estonçes se mudó el Çid al puerto de Alucat, / dent corre Mio Çid a Huesca e a '''Montalván''';/ en aquesta corrida X días ovieron a morar.}}
A terminación -án ye una evolución d'o sufixo latín -anus, que va dezaga de bells antroponimos y indica propiedat (''Albanus'', a propiedat d' ''Albus''. Equivale etimolochica y semanticament a la terminación toponimica -ano común en Italia y a la terminación -ain común en Navarra. A presencia d'a terminación -án en a peninsula iberica se puet deber a influencia aragonesa, occitana u arabe (influindo en o romance mozarabe).
 
Se considera que a primera mención historica ye en a [[Bula d'Hadrián IV]], que s'escribió o [[22 de chunio]] de [[1158]]:
{{cita|...ecclesias de [[Codos|Codo]], de [[Ferrera de los Navarros|Terrera]], de [[Badenas|Badenes]], de [[Mont Fort|Montfort]], de [[Uesa|Ora]], de [[Martín (Teruel)|Martin]], de '''Montelbano''', de [[Belgit]], et de [[Sant Per (desambigación)|Sancto Petro]], cum omnibus pertinentiis suis; castrum de [[Cutanda]] et castrum de [[Albalat de l'Arcebispe|Albalat]] cum terminis suis et ecclesias ibi constructas.}}
 
En un documento d'o [[3 d'abril]] de [[1189]] figura como part d'os dominios de [[Ferrando Ruiz d'Azagra]] como vasallo d'o rei d'Aragón:
{{cita|Factum est hoc ipso Ferrando Roderici '''dominante in Aragone, per manum domini sui regis Aragonis''', a partibus Tirasone civitatis, usque ad partes paganorum versus Turol. Martino episcopo regente Verracine ecclesie sedem. Petro de [[Calomart]] eiusdem ecclesie capellano existente. Eodem Lupo de Barea per manum Ferrandi Rodrici dominante in Turol. Semeno de Garinduem in '''Monte Albano'''. Rodrico d'Orgaiz in [[Martín (Teruel)|Martino]] et in [[Rodenas]]...}}
 
O [[21 de marzo]] de [[1208]] o rei [[Pero II d'Aragón|Pero II]] concedió o [[fuero de Zaragoza]] a los habitadors de Mont Albán. O [[13 de chunio]] de [[1210]] este mesmo rei cedió Mont Albán y os suyos termins a la [[Orden de Sant Chaime en Aragón|Orden de Sant Chaime]]<ref name=UBIETODESPOBLAUS>{{es}} [[Antonio Ubieto Arteta]]: ''[[Historia de Aragón (libro de Antonio Ubieto Arteta)|Historia de Aragón]]. Los Pueblos y los despoblados, II''. [[Anubar ediciones]], 1986. pp 876-878.</ref> y d'esta traza esdevinió seu d'una [[comanda]] que incluiba as localidatz d'[[Las Adobas|Adobas]], [[Cabra (Teruel)|Cabra]], [[Escuita]], [[Palomar]], [[Torre de las Arcas]], [[Utriellas]] y [[Villanueva de la Uerva]].
 
== Administración ==
Línea 121 ⟶ 136:
* Museu cheolochico d'o [[Río Martín]].
 
== Lugars d'o municipioReferencias ==
{{listaref}}
*[[Penyarroyas]].
 
== VeyerSe veiga tamién tamién ==
* [[Lista de municipios de Teruel]].
 
== Vinclos externos ==
*{{es}} http://usuarios.lycos.es/beflema/jerga.html
*{{es}} [http://www.cuatrineros.es AsoziaziónAsociación Cultural "Cuatrineros"]
*{{es}} [http://montalban.cuatrineros.es Mont Albán y Peñarroyas]
*{{es}} [http://www.cuatrineros.es/vocabulario_zona.html Lexico de Mont Albán y Penyarroyas]