Biquipedia

Diferencia entre revisiones de «Aragonés medieval»

Explorar historial interactivamente
← Ir ta a edición anteriorIr t'a edición siguient →
Contenido eliminado Contenido añadido
VisualWikitexto
m Juanpabl tresladó a pachina Aragonés meyeval ta Aragonés medieval
Jpbot (descutir | contrebucions)
Bots
70 729 ediciones
replaced: meyev → mediev (18)
Linia 1:
{{luenga
| color = lawngreen
| nombre = Aragonés meyevalmedieval
| nombre autoctono =
| atras denominazions = [[Navarroaragonés]]
Linia 20:
| mapa_leyenda = Extensión d'a scripta aragonesa
}}
L''''aragonés meyevalmedieval''' ye l'[[idioma aragonés|aragonés]] que se charraba en a [[Edat Meya]] en a mayor part d'o [[Reino d'Aragón]]. Tamién se diz "aragonés meyevalmedieval" a la traza d'escribir esta luenga, que no representaba totz os caracters d'a [[parla (lingüistica)|parla]] popular, pero pa este [[concepto]] d'a traza d'escribir l'aragonés meyevalmedieval existe o termin més especifico de '''''scripta meyevalmedieval aragonesa''''', que yera la forma d'o [[idioma aragonés|romance aragonés]] que se feba servir en os documentos y textos oficials d'a [[Edat Meya]].
 
Ha plegato dica os nuestros días gracias a documentos oficials y obras literarias, principalment d'os sieglos [[sieglo XII|XII]], [[sieglo XIII|XIII]], [[sieglo XIV|XIV]] y [[sieglo XV|XV]].
Linia 29:
 
== Fuents ==
* Elementos romances en textos latinos, en o dito [[latín meyevalmedieval#O latín meyevalmedieval en Aragón y Navarra|latín notarial aragonés]].
* Textos romances: dende fins d'o [[sieglo XII]] y principios d'o [[sieglo XIII]].
* [[Toponimia aragonesa]].
Linia 35:
En bells aspectos as primeras fuents son millors que as segundas. Muitos caracters chenuinos no son representatos en as segundas fuents, porque se consideraban vulgars y ye una epoca en que o [[idioma castellán|castellán]] se desembolica y ye un modelo pa os [[escribán|escribans]] aragoneses.
 
Entre os textos meyevalsmedievals escritos en romance tenemos o ''[[Liber Regum]]'' d'o sieglo XII, o ''[[Fuero romanz de Teruel]]'' d'o [[sieglo XIII]], o ''[[Vidal Mayor]]'', ecetra. Bells libros como ''[[Razón feita d'Amor]]'' tamién son consideratos por beluns como una muestra de l'aragonés meyevalmedieval.
 
En as [[comunidatz d'aldeyas]] d'as ciudatz d'[[Estremadura Aragonesa|Estremadura]] de [[Calatayú]], [[Daroca]], [[Teruel]] y [[Albarrazín]] as fuents revelan que l'[[aragonés d'as comunidatz aragonesas]] presentaba coincidencias con o castellán y sin bells elementos presents en l'aragonés d'a Val de l'Ebro y l'Alto Aragón. Este aragonés ye representato por textos de gran importancia historica como o ''[[Fuero romanz de Teruel]]'' y se castellanizó enantes que l'aragonés d'a Val de l'Ebro por o menos en a luenga escrita.
 
A fins d'o [[sieglo XV]] coincidindo con o reinato de [[Ferrando II d'Aragón]] a luenga escrita d'a Val de l'Ebro y Alto Aragón se [[castellanización|castellaniza]] de tot, y ya no tiene [[fonetica aragonesa]] (-it-, -ll-, ecetra), os textos muestran una fonetica castellana de raso, fueras d'a conservación F- inicial. D'astí entabán os textos oficials y literarios son ya en castellán, como sola muestra de textos meyo aragoneses tenemos l'[[aragonés alchamiato]] y bells textos d'a [[Val de Tena]] d'o sieglo XVI. A nivel popular o lexico fosiliza en os aspectos relacionatos con l'[[agricultura]], [[ganadería]] y [[artesanía]] locals, adaptando amás gran parte d'os neolochismos d'o castellán y perdendo-sen muitos cultismos meyevalsmedievals.
 
== Grafía ==
{{Articlo principal|Ortografía de l'aragonés meyevalmedieval}}
==== Consonants ====
*O fonema palatal liquido /l/ se representaba:
Linia 109:
 
=== Africatas alveolars ===
L'africata alveolar sonora, representata en bellas luengas romances meyevalsmedievals como ''z'' se neutralizó enxordindo. Dende o S XI ye atestiguata a confusión d'as africatas alveolars sonora (''z'') y xorda (representata por ''ç'') en [[alfabeto latín]]. En textos [[alchamiato]]s como o ''[[Poema de Yuçuf]]'' tamién veyemos confusions entre as letras ''[[zāi]]'' y ''[[çin]]'' en a versión tardana B. En l'[[alchamía hebrea en aragonés|alchamía hebrea]] as ''z'' y ''ç'' d'os textos en alfabeto latín s'escriben con ''[[samekh]]'' y ''[[xin]]'', con as mesmas confusions.
 
=== Africatas prepalatals ===
Linia 136:
=== Numerals cardinals ===
{{articlo principal|Cardinals en l'aragonés}}
Veyemos [[cardinals en l'aragonés|numerals cardinals]] que se resisten a desapareixer en as variedatz [[aragonés oriental|oriental]]s y [[aragonés centro-oriental|centro-orientals]] se troban en tot l'aragonés meyevalmedieval de l'[[Alto Aragón]] y [[val de l'Ebro]] y en [[romance navarro]]:
*''Ueito'', con as variants ''ueyt'', ''ueyto'', ''hueyt'', ''hueyto''.
*''Setze'', por un error d'escritura d'a ''t'' (u d'interpretación d'a grafía meyevalmedieval) sale en bella gramatica descriptiva d'o sieglo XX como ''seize''.
 
=== Demostrativos ===
Linia 162:
*Os verbos gosan estar escritos como en castellán, pero en meyo d'as formas mayoritarias i trobamos as formas aragonesas chenuinas.
 
*''-etz'' gosa presentarse como en castellán meyevalmedieval ''–ades'' u ''-ais'', pocas vegatas como ''-eds'', ''-ez''.
 
*Os [[pasato imperfecto d'indicativo en aragonés|pasatos imperfectos d'indicativo]] como en castellán –ia-, -aba, con excepcions: ''fevan'', ''feua'', ''exivan'', ''requerivan'', escrito tot con ''u'', etz...en os tectos notarials de l'Alto Aragón, y tamién en a "[[Cronica de Sant Chuan d'a Penya]]".
Linia 175:
*''Aprés'' < AD PRESSUM. Encara se conserva en [[aragonés d'a Valle de Tella]] y tien un significato pareixito a "dimpués" pero no de tot coincident.
 
*''Avant'' > AB ANTE. Usual en [[navarro-aragonés|navarro]] y aragonés meyevalmedieval. Hue ye debán y adebán.
 
*''Encara'': ye rechistrato en Navarra y en Teruel encara a fins d'o sieglo XV. Hue ye más propia de variedatz orientals de l'aragonés.
Linia 228:
*[[Francho Nagore Laín]]. "''Bellas areas lesicals orichinals en Aragón''". [[Rolde. Revista de Cultura Aragonesa|Rolde]], 100, enero-septiembre 2002, pp.&nbsp;165–176.
 
{{Variants meyevalsmedievals d'o romanz navarro-aragonés}}
 
[[Categoría:Dialectos de l'aragonés|MeyevalMedieval]]
Obteniu de "https://an.wikipedia.org/wiki/Aragonés_medieval"