Diferencia entre revisiones de «Esperanto»

Contenido eliminado Contenido añadido
m Eliminando "Satvalencio.jpg", ha estato borrato de Commons por INeverCry debito á: Copyright violation, see commons:Commons:Licensing.
Sin resumen de edición
Linia 33:
O doctor Zamenhof desenvolicó o esperanto en zaguerías d'a decada de 1870 y primerías d'a de 1880. A luengua nativa de Zamenhof yera o ruso, pero tamién parlaba [[yídix]],<ref>{{eo}} [http://user.in-berlin.de/~maxnet/esperanto/piron/jida.htm Kontribuaĵo al la studo pri la influoj de la jida sur Esperanton] Claude Piron, ''Jewish Language Review,'' 4, 1984</ref> polaco<ref>Biografia: A. Zakrzewski, E. Wiesenfeld</ref> y alemán con fluideza. Aprendió francés, latín, griego, hebreu y anglés. Escribió una gramatica d'o [[yídix]] (a primera escrita per un chodigo). De luengas como o espanyol, o italián<ref>{{eo}} ''Doktoro kaj lingvo Esperanto''. Adolf Holzhaus, Fondumo Esperanto, Helsinki, 1969</ref> y o [[idioma lituán|lituán]] en teneba conoixencias basicas.
 
En [[Białystok]], a villa natal de Zamenhof, i viviban muitos pueblos y se i parlaban quantas luengas, como l'alemán, o ruso, o polaco u o yídix -que yera amplament mayoritario-, lo que dificultaba a comprensión, mesmo en as situacions mas cutianas. Como Zamenhof consideraba que a inexistencia d'una luengua comuna yera a razón prencipal d'os conflictos entre diferents nacions, prencipió a treballar, quan yera estudiant, en o prochecto d'una luenga de convención capable de resolver o problema lingüistico. Caldría que estasefuese distinta d'as luengas nacionals, neutral y fácil d'aprender y ta ixo acceptable por totz como segunda luenga. Una luenga aprendita a o mesmo tiempo que as nacionals y emplegata en situacions en que s'han de comunicar diferents parlants de diferents culturas u nacions. La clamó ''Lingwe Uniwersala''. Su pai le fació prometer que deixaria de treballar en o suyo idioma y s'adedicaría a os estudeos. Zamenhof se'n fuó ta [[Moscú]] a estudear medecina. Seguntes bells biografos, en una d'as vesitas a o suyo lugar descubrió que su pai heba cremato totz os manuscrits d'o suyo prochecto. Zamenhof se metió alavez a reescribir-los, adhibindo-ie milloras y fendo-lo evolucionar.
 
Dimpués de diez anyos de treballo, que Zamenhof pasó traducindo literatura a o idioma y escribindo prosa y versos orichinals, a primera gramatica d'o esperanto se publicó en [[Varsovia]], en ruso, o 26 de chulio de 1887, en un libro dito ''Lingvo Internacia'', que entre os esperantistes se conoixe como ''[[Unua Libro]]''.<ref> {{es}}{{eo}} ''La fondaj tekstoj de Esperanto/ Les textes fondateurs de l'espéranto'' André Cherpillod, La Blanchetière, Courgenard, 2009</ref> Teneba 40 pachinas, cubierta y una fuella suelta y encluyiba:
Linia 67:
O [[18 de chulio]] de [[1907]] se constituye o Grupo Esperantista de [[Maó]], con seu en l'Ateneu Popular. Un día dimpués, o 19 de chulio d'o mesmo anyo, se constituye l'''Esperantista Klubo Palma'', con seu en a Cambra de Comercio,<ref>{{es}} Xavier Margais. ''El moviment esperantista a Mallorca'', Documenta Balear, Mallorca, 2003</ref> y en 1908 se funda l'[[Asociación Universal d'Esperanto]] (UEA). O movimiento esperantista tenió tamién una gran acullita en [[Aragón]] dende os primer anyos d'os [[sieglo XX]]. Estió l'advogato [[Emilio Gastón Ugarte]] qui, con l'aduya d'Agustín Montagud y Rafael Benítez, establió en [[Zaragoza]] en l'anyo [[1908]] a primera sociedat esperantista, dita "Frateco".<ref name="GEA">{{es}} [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5225&tipo_busqueda=1&nombre=esperanto&categoria_id=&subcategoria_id=&conImagenes= Esperanto en a GEA]</ref>
 
En ixe mesmo anyo, [[1908]], s'orichinó una grieu crisi en o movimiento esperantista que menazaba con destruyirdestruir a luenga: o cisma de l'[[ido]]. Iste cisma lo provocoron un grupo d'esperantistas "reformistas", con [[Louis Couturat]] a la capeza, os qualos presentoron un nuevo prochecto de luenga considerato por ells un esperanto reformato,<ref>{{eo}} André Cherpillod. ''Ido, unu jarcenton poste'', La Blanchetière, Courgenard, 2007</ref> y que a la vegada deixaban ubierta a nuevas reformas. A presión que exercioron os ''idistas'' levó a Zamenhof a proposar quantas reformas ta o esperanto a os lectors de ''La Esperantisto'', como eliminar os sinyals diacriticos, suprimir l'acusativo, etc. O 60% d'os subscriptors d'a revista refusoron as reformas, ya que entendeban que istas destruyiríandestruirían a confianza d'os parlants en a estabilidat d'a luenga que heban aprendito y prencipiato a emplegar. Os ''idistas'' creboron o progreso d'o esperanto mientres dos decadas. Manimenos, se veyó un avance notable d'o movimiento esperantista a escala internacional.
 
[[Imachen:6115157 2de3e896 560.jpg|thumb|6115157 2de3e896 560|Cartel d'o V Congreso Universal d'Esperanto, celebrato en [[Barcelona]] (1909).]]