Diferencia entre revisiones de «Aragonés d'a valle de Vio»

Contenido eliminado Contenido añadido
m corricho errata que sale en o propio capitol
Sin resumen de edición
Linia 4:
|charradors=
|localización= [[Valle de Vio]] y [[Valle de Fanlo]]
|lugars=[[Fanlo]], [[Vio]], [[Buerba]], [[Buisán]], [[Moriello de Sampietro]], [[Nerín]], [[Sercué]], [[Gallisué]], [[Ceresuela]] ey [[Yeba]]
|rasgos=
|bitalidat=
Linia 11:
[[Imachen:Start hand.svg|25px|Variedatz dialectals de l'Aragonés]] <small>'''Ista fualla ye escrita en l'aragonés d'a valle de Vio'''.</small>
 
l''''Aragonés d'a [[valle de Vio]]''' u '''de ''Vallivió''''' (en [[Idioma aragonés|aragonés]] ''estándar'' '''val de Vio''') ya definito per a variedat local de l'[[Idioma aragonés|aragonés]] que se parla en as [[valle de Vio|valles de Vio]] y [[Valle de Fanlo|Fanlo]], en l'aria centro-septentrional d'a ''comarca'' de [[Sobrarbe]], de camís d'entre ras [[valle d'a Cinca|valles d'a Cinca]] y [[Valle de Broto|l'Ara]]. Ya una d'as primeras variedatz aragonesas que se descrebión, en l'anyo [[1899]], por manos d'o [[filolochía|filologo]] [[francia|francés]] [[Jean-Joseph Saroïhandy]] que se pasó bués tiampos tomando ras carateristicas d'iste [[parla (lingüistica)|parla]]r que, alavez, yeba bian vivo en a valle. Atualment se troba en un lamentable estato de conservación, ey ya una d'as variedatz clasicas (ixo yà, d'as primeras que se descrebión) con de menos vitalidat, parlando-la nomás que ras presonas de más gran edat.
 
Saroïhandy fayó tamién, en o mesmo curso d'ixe anyo ey d'o [[1900]], es suyos famosos estudios sobre o complexo dialectal d'as [[Valles de Bielsa|valles altas d'a Cinca]] ey d'[[Val de Chistau|o Cinqueta]], que le pareixión bian diferendas, ey que son a semiant d'o que oi ya devenito n'es parlars [[aragonés belsetán|belsetán]] ey [[aragonés chistabín|chistabín]] dera luenga aragonesa. D'os estudios de Saroïhandy en Vio mos son quedatos, amás d'os interesants caracters descritos, belas locucions ey esprisions interesantismas como fragmentos de [[pastorada]]s u cancions de mullers bian representativas d'a cultura sobrarbenca d'aquels tiampos. Posteriorment, autors atuals como [[Chabier Tomás]] ey [[Chusé Raul Usón]] en han organizato ey recopilato nuavas manifestacions que demuestran l'estato de degradación que ha sofrito a [[parla (lingüistica)|parla]] local d'istas valles en pasar es 100 anyos.
 
==Caracteristicas==
[[Imachen:127.Vió, ilesia.JPG|thumb|right|250px|O chicot ey nisolato d'as localidatz d'istas valles permetió que Soraïhandy encara se-i trobás a ''faula'' bian viva. En a imachen, a ilesia [[Vio]] (villeta d'a [[valle de Vio]]).]]
l'Aragonés d'a valle de Vio no ye guaire diferent d'es atros parlars de tipo [[aragonés centro-oriental|centro-oriental]] que hay en o [[Sobrarbe]], ey fa manifiastas belas carateristicas que tamién son definidoras de parlars bian descritos como o [[Bergotés]] u o [[Viellosobrarbés]], o altros que no en tienen tan buena representación como l'[[aragonés de Tella]] ey de [[Valle de Puértolas|Puértolas]] (especialment emparentato con o zaguero):
 
*Sistema d'[[articlo definito en l'aragonés|articlos definitos]] "'''O''', '''a''', '''os''', '''as'''", con presentación esporadica d'o masculino plural "'''es'''", anque menos frequant que en a vecina [[valle de Puértolas]], á'n que ye dominante. Totas as formas s'han puesto sentir con '''r-''' (ro, ra, ros, ras) quan que se troban en a zaga d'una parola que remate con vocal, como ye regular de [[Puértolas]] ta [[Abizanda]], pero que s'apresenda quan ba dezaga d'una preposición, en siya present u elidida.
Linia 23:
**''l'Asa 'ro capazo''.
 
*[[concordancias en l'aragonés|Concordancia]] de chenero ey numero d'o participio con o [[complemento directo]] quan ye en forma pronominal u con o [[subchecto gramatical en l'aragonés|subchecto]] dera frase quan ye [[oracions reflexivas en l'aragonés|reflexiva]], traza común con l'[[idioma occitán|occitano]] ey tamién con o [[idioma catalán|catalán]] antiguo, enantes bian común como en tot o [[Sobrarbe]], agora quasi una reliquia:
**''No '''as''' he '''vistas'''''
**'''''As vacas''', ta ro prato que '''as''' son '''portiadas'''''
Linia 29:
[[Imachen:Pronombres personals Valle de vió.JPG|thumb|right|200px|'''Fig. 1'''. Os pronombres personals d'a [[valle de Vio]]. En royo os que s'han castellanizato ([[Grafía de Uesca]]).]]
 
*Desaparición quasi de tot d'os [[adchectivo demostrativo en l'aragonés|demostrativo]]s sobrarbencos que documentó Saroïhandy: si enantes feban "''aquels zagals''" en as dos valles agora se sient "''aquellos zagals''", menos de [[Nerín]], á'n que se conserva ra forma antigua. Mesmo ha pasato con o pronombre personal "'''els'''" que documentó Saroïhandy, que s'ha suplantato totalment per o castellanismo "''ellos''" con atras [[castellanización|castellanizacions]] importants (Fig. 1). Desapareición tamién as formas "nusa'''l'''tros" ey "vusa'''l'''tros" d'entre ros primers estudios de Saroïhandy ey quan que en tornó 30 anyos dimpués, que yeban ya "''nusatros''" ey "''vusatros''". En l'actualidat, Tomás ey Usón en trobón nomás que formas ya hibridas con o castellano: "''nusotros''", "''vusotros''". "A'''l'''tro" ey "a'''l'''tros" seguntes els son ocasional oi día.
 
*Desaparición d'a [[preposicions en l'aragonés|preposición]] "'''dica'''", que Saroïhandy heba documentato en tot o [[Sobrarbe]], de l'Aínsa t'alto. Atras preposicions que ya no se troban son "'''per'''" ey ras suyas derivacions: "'''perque'''", etz. que agora se dicen "''por'', "''porque''", per a presión d'o [[idioma castellán|castellano]].
 
*Substitución sistematica d'o comparativo "'''més'''" ey d'as suyas composicions ("'''demés'''", "'''només'''"), que yeba bian regulars d'os tiampos de Saroïhandy en tot o [[Sobrarbe]], per as formas castallanizadas: "''más''", "''demás''", ecetra.
**''Posa-me-ne una miqueta '''més''', mocet.''
 
*Uso d'a locución "'''á menut'''" (per cuentas d' ''á sobén'', que yà prencipal en a cuenca d'a Cinca), que en o cambio d'os sieglos [[sieglo XIX|XIX]] ey [[sieglo XX|XX]] yeba tamién común d'as [[bergotés|valles de Broto]] ey [[belsetán|Bielsa]]. A forma "'''á ormino'''", lur penetración en [[Sobrarbe]] Saroïhandy nomás que a trobó en a [[Ribera de Fiscal]] ey ra valle de Broto no se-be ha decumentato nunca.
 
*Uso d'una forma de [[numerals en l'aragonés|numeral]]s indefinitos, enantes cheneral en tot o Sobrarbe, que s'amonta con l'indefinito '''bel''' achuntato con l'artiglo indeterminato '''un(o)''':
Linia 47:
**''No i heba garra''
[[Imachen:114.Ilesia de Sercué.jpg|thumb|right|250px|A ilesia de l'espoblato de [[Sercué]], bian chicorrona como una cambra d'un piso en a capital, con [[Sestrals|as Sestrals]] de fondo.]]
*Grandismo retacul de l'adverbio de cantidat "'''guaire'''", que ya quasi no se i siante, pero que en os anyos 1899 - 1900 yeba cheneral en tot o Sobrarbe, ey no sólo que ta negar si que tamién en as oracions interrogativas:
**''No n'i eba guaires''.
**''¿Fa guaire tiampo d'esto?''.
Linia 59:
**'''''Enantes''' no caleban tantos diners ta vivir''.
 
*Emplego d'a doble negación, cheneral en aragonés, tamién a particla "no" en frases de comparativo, ey l'adverbio "nunca" con sentito absoluto ey tamién de "bela vegada":
**''Ni un palmo (de) tierra no teneba''
**''Os chóvens han tenito más educación que no nusatros''
**''Si nunca cadises ta l'augua''
 
*Existancia de formas de pronombres/adverbios cuantitativos que pierden a ''-o'' final etimolochica, concidindo con o [[Idioma catalán|catalán]], o [[Idioma francés|francés]], l'[[Idioma occitán|occitán]] etz... pero fendo una gran diferencia con o [[Idioma espanyol|castellano]] ey sisquiera o que s'ha puesto documentar en a resta de parlaches [[Idioma aragonés|aragoneses]]: ''Cuán'', que bi coexiste con ''quanto'', ''tan'' que bi coexiste con ''tanto'', etz. Ixas formas no recheneran a ''o'' ni quan fan o plural:
**''-'''Quán''' tos ne queda?'' ''-Lo menos dos u tres cuartals.'' ''-¿'''Tan'''? marcharez bian provistos!''
**'''''Cuáns''' iban, de soldatos?''
Linia 74:
==Pardicularidatz verbals==
[[Imachen:Present bebo ser Balle de Bio.JPG|thumb|right|100px|'''Fig. 2'''. O [[present d'indicativo en l'aragonés|present d'indicativo]] d'o verbo "'''estar'''", en a forma suya actual (grafía de Uesca).]]
*Como en buena cosa de [[Sobrarbe]], defuera de bells puestos an que a luanga ye més viva [[Chistau]] u [[A Fueba]], u mellor conservata, [[Bielsa]] u [[Tella]], hai perduga muderna d'a desinencia en '''-z''' d'a 2ª presona d'o plural d'o presente d'indicativo, en favor d'a desinencia acastellanada '''-is''' (Fig. 2): ''mira'''is''''', ''torn'''ais''''', etz. As formas 2ª ey 3ª d'o singular en o verbo "estar" son con a [[metavocal]] ubiarta aldosobrarbenca.
 
*Mesma tendencia que o [[belsetán]], o [[chistabín]] ey as parlas de [[Aragonés de Puértolas|Puértolas]] ey [[aragonés de Tella|Tella]] de fer as primeras personas d'o [[pasato imperfecto d'indicativo en l'aragonés|pasato imperfecto d'indicativo]] con desinencia pardicular en "'''-e'''": ''yo febe'', ''yo baixabe'', ''yo m'atabalabe'', ''yo dormibe''. En Puértolas ya pasible de sentir de manera ultralocal as formas con [[metatesi]] vocalica (u asimilación d'altras formas personals) en a desinencia d'os verbos d'a primera conchugación, anque no ye guaire significativo: ''yo camineba'', ''yo carranyeba'', as qualas conviven en chunto con d'as anteriors.
 
*[[Pasato perfecto simple d'indicativo en l'aragonés|Preterito indefinito]] de tipo sintetico, como totas as parlas centrals de l'aragonés, pero con formas no tonicas d'abe 100 anyos á'n que oi se troban formas tonicas:
Linia 86:
**''Els / elas tenioron'' (Saroïhandy), pero "''Ellos/ellas '''tenión'''''" de l'actualidat.
 
*O condicional o fa concorde con as variedatz dialectals aldosobrarbencas de [[valle de Tella|Tella]] ey [[val de Puértolas|Puértolas]], ey tamién con d'as formas d'"As Valles" ([[Chistau]] y [[Bielsa]]). Formas paradigmaticas con perduga d'a desinencia "-a" en a primera presona de singular, d'una silaba meyal en a 2ª de plural, ey ra conoixida conversión d'a "-tz" ta "-is" d'a 3ª de plural.
**''Yo '''farí'''''
**''Tú farías''
Linia 95:
 
[[Imachen:Preterito imperfeuto subchuntibo Tener balle de Bio.JPG|thumb|right|275px|'''Fig. 3'''. Formas d'o [[pasato imperfecto de subchuntivo en l'aragonés|preterito imperfecto de subchuntivo]] que decumentó Saroïhandy, con as formas que ibi conviven oi día. Castellanizacions més evidentas en royo (grafía de Uesca).]]
*Os tiampos de subchuntivo, que Saroïhandy os documentó que perdeban a desinencia "-e" que ya present en altros dialectos, con d'as mesmas formas que en ''As Valles'' y Tella-Puértolas, con os anyos han sofrito tamién as enrestidas d'o castellano alquirendo-la mesmo que formas con hiatos estranios a l'aragonés, que no s'heban fetos de nunca, en formas que coexisten en l'actualidat. Asinas, en ye pasato de "''yo tenés''" como a sola forma ta una coexistencia d'as formas "''yo tenes'''e'''''" ey "''yo ten'''ie'''s'''e'''''" en o parlache oral.
 
*Os [[infinitivo en l'aragonés|infinitivo]]s se documentón con una insolita conservación d'a desinencia completa [[latín|latina]] "-re": ''neba'''re''''', ''chela'''re''''', ''tene'''re'''''... Iste fenomeno, que oi s'aconsidera nomésque [[chistabín|chistabino]], o documentón d'entre ra [[valle de Broto]] ey ro [[puerto de Chía|puardo de Chía]].
 
*Os [[tiampos compuastos]] d'os verbos [[intransitivos de movimiento]] y [[verbo reflexivo en l'aragonés|reflexivo]]s se conchugan con o [[verbo auxiliar en l'aragonés|verbo auxiliar]] ''ser':
Linia 107:
==Complementos verbals==
[[Imachen:133.Vió, Balcón.JPG|thumb|right|210px|O balcón d'una casa abandonada, de [[Vio]].]]
*Formas pronominals d'o [[complemento directo]] determinato siampre sin de consonant quan que son itas per debant d'o verbo, que ye bian pardicular en [[Sobrarbe]]: "'''o''', '''a''', '''os''', '''as'''", que rompe con as formas masculinas singular ey plural de Puértolas, ''el'', ''e(l)s'':
**'''''Os''' fan bian bonicos''.
**''No '''as''' te quiero dar''.
Linia 120:
**-''Di-le-'''ne'''''</br>-''Ya le''''n''' diré''.
**''Le''''n''' has dato mal''.
Iste caracter ya compartito per o [[idioma catalán|catalán]], l'[[idioma occitán|occitano]] ey o [[idioma francés|francés]], ey segundariament ya tamién una d'as caracteristicas més enradigadas en o [[charrar baturro|castellano baturro]] (dialecto castellano d'Aragón), per o sustrato d'aragonés que éste tián.
 
*Emplego como complemento [[locativo]] enos verbos de movimianto, exclusivament como pronominalización d'o puesto de partida d'ixe movimianto:
Linia 135:
===IBI===
[[Imachen:96.Congosto d'as Cambras - Cambras y esplugas.JPG|thumb|right|220px|O [[congosto d'as Cambras]], que ciarra ra valle de Fanlo de l'exterior, no tenió garra infraestrutura biaria dic'a decada de 1940. Iste ya una d'as razons de l'aislamiento d'istas valles.]]
*Os derivatos d'o locativo latino ''IBI'' adotan en este parlar as formas "'''i (hi)'''", "'''ibi'''" ey "'''be'''", no existindo-be ra forma "''ie''" que s'ha documentato en as valles més orientals d'o Sobrarbe.
**''No se '''i''' pued ir'' = ''No pued ir-se-'''be'''''.
 
Iste emplego locativo ya con de diferancia o més frequant. A forma anteriorment dita con ''en/ne'' s'emplega només que ta especificar a procendencia d'un movimianto. Atros eixemplos, á'n que Saroïhandy i trobó ra forma relicta ''ibi'' (mesma que en latín) pero que oi no se conservan si que en a valle de Puértolas ey de forma muit esporadica:
*''Baixa-te-'''be'''''.
*''Yo no '''ib''''iré''.
Linia 144:
*''-Bés-te-'''be'''''</br>''-¡Bés-'''be''' tú''!
 
Asinas pues, s'observa que ra forma "'''be'''" siampre va en a zaga d'o verbo, ey equivale ta l'ueste d'a Cinca ra mesma cosa que ta l'este se fa "'''ie'''". As formas "'''ibi'''" ey "'''i'''" apareixen siampre a debant d'o verbo, ey una u l'altra pende si o dito prencipia per vocal u no, ey de si ra parabra anterior tamién en tiane garra ta rematar u no:
*''Nomás n''''ibi''' eba uno''.
 
*Saroïhandy tamién heba documentato ampliament l'aplicación d'ista particla en chunto con o verbo "''bier''", sin de que bi fés garra aportación semantica. Formas como "''No '''i''' veigo gota''", "''¿Que no '''i''' veis que no?''" ey altras, tan aragonesas, as qualas yeban habituals en [[1900]], oi han desapareixito de tot ey se construyen sin de locativo. O fenomeno mesmo d'abandonamiento que diz [[Brian Mott]] que está pasando en a [[val de Chistau|valle de Chistau]] en istes anyos zagueros.
 
==="''Régimen''" preposicional===
 
*Diferencia con o castellano de bels verbos en l'emplego d'os suyos complementos de ''régimen'' preposicional, que se fan más familiars d'altras romances pirenencas, ey sobretot d'o [[gascón]].
**''Me pensabe '''de''' fer-me una [[borda]] nuaba''. (<small>cast:</small> "''Pensaba en''")
**''No ya '''de''' mal beber''.
Linia 160:
*Como ya regular en [[Idioma aragonés|aragonés]], i hai vocals inicials etimolochicas que se piarden en prenunciar, especialment quan que ra parabra ya puasta detrás d'otra que tienga una vocal: ''No m'has quiesto ascuchar'' [nomaskjést'''os'''kutʃár], ''Ya m'han dato estudio'' [jamandát'''os'''túdjo]. Diz que queda de tot tapada per o sonito de l'anterior.
 
*Prenunciación d'a "-r" en a coda d'os [[infinitivo en l'aragonés|enfinitivo]]s, como ro [[Bergotés]], ey fendo una diferencia asinas con o parlar de [[chistabín|Chistau]], [[Aragonés de Puértolas|Puértolas]], [[fobano|A Fueba]] ey ra parte alta d'a Cinca.
 
*Vocalización predominante d'a "i" d'antes no ra "X" en o grupo fonetico "ix", como ya tepico d'a cuenca d'a Cinca, pero no s'ha sentito nunca en a de l'Ara, de [[valle de Broto|Broto]] ta Boltanya: ''Deixar'' [d(e)iʃar], ''baixar'' [baiʃar], etz.
 
*Deformación d'os diftongos aragoneses en ''-ue-'' ey ''-ie-'', derivatos d'as vocals ''E'' ey ''O'' largas latinas, ta formas como '''-ua-''' ey '''-ia-''' (que no son As de vertaderas, si que vocals transicionals que os parladors identifican como E). Ista tendencia que pareixe que estió cheneral en os primeros sieglos d'evolución de l'[[Idioma aragonés|aragonés]], fendo-se cheneral d'o [[Condato d'Aragón|Viello Aragón]] t'a [[Ribagorza]] en a Edat Meya, nomás que a documentó [[Jean-Joseph Saroïhandy]], en prencipiar o [[sieglo XX|siaglo XX]], en as valles de Broto, Vio, [[Valle d'a Solana|Solana]] ey [[val de Puértolas|Puértolas]]. Deras ditas, nomás que [[valle de Vio|Vio]] ey Puértolas a conservan oi, pos o [[bergotés|parlar de Broto]] as ha perditas, ey a Solana quedó espoblada en os anyos 60.
**''F'''ia'''sta'' [fiɶsta], ''[[Ovis orientalis aries|'''ua'''lla]]'' [ɣwáʎa], ''d'''ia'''nt'' [diɶn], ''cal'''ia'''nt'' [kaliɶn], ''g'''ua'''mbra'' [(ɣ)wámbra], etz.
**En contraposición d'o [[belsetán]] ey [[chistabín]] ''f'''ie'''sta'' [fiésta], ''g'''üe'''lla'' [ɣwéʎa], ''d'''ie'''nt'' [dién], ''cal'''ie'''nt'' [kalién] ey ''g'''üe'''mbra'' [(ɣ)wémbra].
 
*Como fa o [[bergotés]] ey se fa tamién en Puértolas ey ra valle d'a Cinca, baile d'as consonants xordas intervocalicas (e tamién post-consonanticas dezaga d'"''R''", "''L''" u "''N''") que se sonorizan:
**''Ar'''d'''i'''g'''a'', ''ixor'''d'''i'''g'''a'', ''[[craba|cra'''b'''a]]'', ecetra. pero ''na'''p'''o'', ''sa'''p'''udo'' ey atras.
**''Al'''d'''o'' (ocasional siempre como adchetivo, pero nunca no como adverbio. Tampoco no ''alta'' u os plurals), ''[[Fraixenco|fraixen'''g'''o]]'', ''barran'''g'''o'', u una que ya bian carateristica sólo que d'o parlar actual d'ista valle: ''cam'''b'''o''.
[[Imachen:123.Buisán, embista cheneral.JPG|thumb|right|300px|[[Buisán]], perdito ey quasi espoblato en a [[valle de Fanlo]], ya un buan eixemplo de per qué ya en tan mala situación l'aragonés.]]
Anque en hai que s'han aganato per a presencia d'o castellano: ''to'''d'''a'' ey ''to'''d'''as'', t'as parabras que enos arredols de 1900 yeban '''tota''' ey '''totas'''.
 
*No obstante, anque existe ixa tendencia, Saroïhandy documentó l'uso d'os [[participio en l'aragonés|participio]]s masculinos clasicos de l'aragonés bian conservatos, con a terminación en '''-ato''', '''-atos'''.
 
*Una traza biàn carateristica de Vio ey Puértolas ye ra perduga d'a "N" d'a terminación d'as parolas que en tianen en o singular quan fan o plural:
**''Ganar-se '''us bués''' diners''.
**''Clabar '''us bués cuairons'''.
Ixe caracter nomás que o describen Tomás ey Usón en o suaso de [[Linars de Broto|Linars]] de tod'o que yeba nantes l'aria patrimonial d'o bergotés. Ya revelador que o fenomeno igual pase tamién en os parlars pirenencos d'o [[gascón]].
 
*Como enos parlars deras valles de Puértolas ey Tella, declinación de belas vocals que en prenunciar-se se tornan ambiguas, como ra "O" en posicions finals de bels plurals masculinos quan que se troban en posición post-tonica: Os gatos [osɣátøs], maderos [madéɾøs], altros [álɖrøs, áutrøs], etz. Ixes sonitos vocalicos, que no son compartitos con o castellano, fan que aya vegadas que resulten confusos ta's presonas castellanofonas, que a menut s'han conoixito que bi entianden una "E".
 
*Numerals como "'''quatre'''" [kwáɖre, kwátre] yeban habituals en os tiampos de Saroïhandy, anque oi han desapareixito de tot, quedando-be ocasions de sentir-lo només que en [[Valles de Bielsa|as valles de Bielsa]]. A forma actual ya quatro [kwátro], no como ra preposición ''dentro'', especialment quan que ye precedita de "á": A dentro /aintro/ [áintrø, áentrø], conservada en Puértolas ey Tella.
 
*Baile d'a fonetica vocalica de parabras que contianen o diftongo "-ue-" pero nunca no producen "-uɶ-": '''Luego''' [luɒɣo], '''fuego''' [fuɔɣo] (pero tamién [fuɒɣo]), [[Puyarruego]] [puiaruɒɣo], etz. Altra parabra que posa distancia con a prenunciación castellana ye "'''agora'''" [aúrɶ], u que encara se prenuncia [ɒra] en decir-se rapedo.
 
*Reducción dera "O" ta cosa pareixita d'una "U" quan que se troba en posición atona ey á'l canto d'una silaba tonica, especialment quan que ra vocal tonica ya garra "A": ''Cabo Alto'' [kábuáldo]. A menut tamién en Os de final de parabra, en masculinos singulars, presendan ixa peculiaridat en o parlar oral: ''Carrazo'' [karáθo].
 
==Bibliografía==
*TOMÁS ARIAS, Chabier. ey USÓN SERRANO, Chusé Raúl. ''El Aragonés del Sobrarbe'', Cap. 5 en ''Comarca de Sobrarbe''. pp.&nbsp;269–282. Diputación General de Aragón; ISBN 84-7753-630-9
*LATAS ALEGRE, Óscar. ''Misión Lingüística de Jean J. Saroïhandy en el Alto Aragón'', Ed. Xordica-Prensas Universitarias de Zaragoza, Villanueva de Gállego (Zaragoza, Aragón), 2005; ISBN 84-96457-06-0
*QUINTANA i FONT, Artur. ''El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio)'', Ed. Gara d'Edicions + Institución Fernando el Católico + Diputación de Zaragoza; Zaragoza 2007. ISBN 978-84-8094-060-3