Diferencia entre revisiones de «Ido»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 13:
| iso3 = ido
}}
 
L''''ido''' ye una [[luengas artificials|luenga artificial]] creyata a partir d'o [[esperanto]]. Ye a segunda luenga artificial mas charrata en o mundo.
 
Línea 24 ⟶ 25:
Dimpués d'o suyo encieto, ganó un amplo emparo en a comunidat esperantista que deseyaba reformas en o esperanto (as estimacions charran d'arredol d'o 20%). Pero dende alavez, con a muerte repentina d'un d'os suyos autors, [[Louis Couturat]] en [[1914]], l'aparición de cismas con atras reformas, asinas como o desconoiximiento que o ido yera un candidato ta estar una luenga internacional debilitó o movimiento en favor de l'ido, y no ha estau dica o surchimiento d'Internet quan ha prencipiau a recuperar a suya fuerza anterior.
 
== HistoriaNumeros ==
{| border="0" style="float:right; margin:40px;"
|-
! style="text-align:left;"| Traducción d'a canta d'o ruso [[Alexandr Sukhanov]]<br/> de versos d'o poeta ruso [[Yunna Morits]].
|-
|Me nule savas la Angla, la Franca, la Greka,
|-
|Mea vid-cirklo do restas sat mikra e streta -
|-
|En mea vid-cirklo trovesas nur flori, arbori,
|-
|Nur tero e maro, aero, fairo, amoro.
|-
|Me nule savas la Dana e la Portugala,
|-
|Mea vid-cirklo restas sat infantala -
|-
|Nur joyi rapide pasant', bruligiva aflikto,
|-
|Nur esperi, e timi noktal' es en mea vid-cirklo.
|-
|Me savas nek la Sanskrito e nek la Latina,
|-
|Mea vid-cirklo es ancien-mod' quale tino
|-
|Nur morto e nasko homala, nur grani ed astri
|-
|Aden mea vid-cirklo penetras e standas sat mastre.
|-
|Mea savo artala esas fakultativa.
|-
|Mea vid-cirklo restas presk' primitiva -
|-
|En olu es nia afero intima, interna
|-
|Por ke kun homaro la Tero flugadez eterne.
|-
|Mea vid-cirklon restriktas nur timi, esperi,
|-
|En olu trovesas nur amo, nur maro e tero.
|-
|Aden mea vid-cirklo penetras e standas sat mastre
|-
|Nur morto e nasko homala, nur grani ed astri.
|}
O '''[[ido]]''' estió creyau a prencipios d'o sieglo XX. I hai habiu quantos prochectos de luengas construidas que precedioron a la creyación d'o ido. Entre os precursors d'o dominio: [[Galien]], [[Blaise Pascal]], [[René Descartes]], [[Gottfried Wilhelm von Leibniz]], pero sobre tot [[Johann Martin Schleyer]], inventor d'o [[volapük]] y [[Ludwig Lazarus Zamenhof]], pai d'o [[esperanto]]. I hai habiu igualment numerosos prochectos que siguioron a la creyación d'o ido, como o italico, latin-ido, weltdeutsch, etc.
 
=== A Delegación t'a adopción d'una luenga auxiliar internacional ===
Al prencipio d'o sieglo XX, a necesidat d'una luenga internacional yera estando considerada por numerosas personalidatz, notablement os scientificos y os filosofos. Iste periodo corresponde a o d'un floreiximiento de nuevos prochectos de luenga internacional. A partir d'a iniciativa d'o matematico Léopold Leau, se creyó dende o 17 de chinero de 1901 una Delegación t'a adopción d'una luenga auxiliar internacional con l'emparo de numerosos scientificos. En 1906, a Delegación heba recibiu l'emparo de mas d'1.200 miembros d'academias y universidatz de diferents países y de mas de 300 sociedatz scientificas.
 
En mayo de 1907, a delegación ninvió a pregunta de l'Asociación internacional d'as Academias de Viena, que se declaró incompetent, por 12 votos contra 8 y una abstención. En conseqüencia, a delegación formó un comité de treballo os miembros del qual estioron esleius por 242 votos sobre un total de 253. Iste Comité abarcaba a scientificos de renombres, tals como os lingüistas [[Otto Jespersen|Jespersen]], Schuchardt y [[Jan Niecisław Baudouin de Courtenay|Baudouin de Courtenay]] u mesmo o quimico [[Wilhelm Ostwald|Ostwald]]. Por cooptación, atras personalidatz estioron admitidas, como o matematico italián [[Peano]]. Léopold Leau y [[Louis Couturat]] estioron os secretarios d'o Comité.
 
O comité se reunió en o [[Collège de France]] entre o mes d'octubre de 1907 y examinó numerosos prochectos de luenga internacional, presentaus a mayor parte d'o tiempo por os suyos autors. O comité plegó rapidament a la conclusión que solament existiban dos prochectos de luenga internacional dignos d'intrés. O primer yera o esperanto, immutable dimpués d'a suya aparición en 1887; o segundo yera o [[Idiom Neutral]], desembolicau por l'antiga Academia d'o Volapük. a delegación decidió finalment esleir o esperanto, pero aplicando-les reformas definidas por o prochecto d'o "ido".
 
Iste prochecto, d'autor anonimo en o momento d'a suya presentación, yera una suerte de sintesi entre o esperanto y o Idiom Neutral. Como indica l'informe d'o lingüista danés [[Otto Jespersen]], miembro d'o comité d'a delegación:
 
{{Cita|Entre o zaguer consello, o centro de discusions chiró arredol de l'autor d'o prochecto anonimo Ido que estió presentau por o Sinyor Couturat en cuenta de l'autor [...] Yera una especie de esperanto que teneba en cuenta as obcheccions que heban estau feitas por totz os costaus en contra d'a luenga de Zamenhof y amostró bien en quantos puntos o compromiso deseyau entre o Esperanto y o Idiom Neutral}}
 
Ye poco probable que Wilhelm Ostwald quedase satisfeito con o ido, porque se retiró d'a presidencia d'a comisión y creyó en 1916 una luenga construida: o ''[[Weltdeutsch]]''. O 29 de setiembre de 1926 en o diario ''Vossische Zeitung'', explicó a necesidat de creyar una nueva luenga internacional ta reemplazar a o ido<ref>{{de}} [http://www.esperanto-sat.info/IMG/pdf/Imite2.pdf Texte] {{PDF}}</ref>.
 
=== Una paternidat controvertida ===
[[Imachen:Ido Kongreso en Desau 1922.jpg|thumb|Congreso internacional idista en [[Dessau-Roßlau]], en [[Alemanya]], 1922.]]
 
A paternidat d'o prochecto Ido ye controvertida. Manimenos, o testimonio d'o lingüista [[Otto Jespersen]], que yera miembro d'o comité de treballo, dimpués d'a comisión permanent, establió clarament que se tractaba de [[Louis de Beaufront]]. O filosofo francés [[Louis Couturat]] conoixeba probablement a identidat de l'autor d'o prochecto. Como o prochecto Ido tomaba o nombre d'as suyas tesis de derivación, la ideya que ell yera l'autor s'extendió.
 
Seguntes [[Otto Jespersen]], o prochecto Ido estió presentau a l'asambleya entre a zaguera sesión por Couturat en cuenta de l'autor. Dengún entre os miembros d'o comité sabeba brenca sobre l'autor, si no yera ni Couturat, ni Leau ni belatro miembro d'o propio comité.
 
=== Beaufront y as relacions con o mundo d'o esperanto ===
A relación entre Beaufront y o esperanto ye complexa:
 
==== Beaufront favorable a o esperanto ====
Beaufront estió un d'os pioners d'o esperanto en Francia y reconoixiu como representant de [[L. L. Zamenhof|Zamenhof]], que dició:
 
{{Cita|Asinas como una vez profeticé a muerte d'o [[volapük]] en o día d'a suya naixencia, mesmo con a plena confianza y sin miedo de entivocar-me, profetizo a muerte de qualsiquier sistema que pretenda oposar-se a o esperanto. Vinticinco anyos d'investigación personal sobre o tema, obligando-me/obligando'me a veyer, solament en esperanto, a solución real d'o problema. Dende qualsiquier punto de vista que lo consideremos, o esperanto ye una obra de lochica y d'un admirable sentiu practico. Ye tant plenament coherent con l'achenda real d'a luenga internacional que qualsiquier nuevo sistema no podió igualar mas que en o pastiche d'una traza evident, u millor dito, imitando-lo por completo. Asinas que podemos adormir en paz. Nunca tendremos a necesidat d'abandonar o esperanto: no se nos dará unatro millor.}}
 
==== L'afer Hachette ====
En 1901, [[L. L. Zamenhof|Zamenhof]], fació que Beaufront le representase antes a editorial [[Hachette Livre|Hachette]] ta publicar obras en esperanto. Manimenos, se resintió [[Carlo Bourlet]] y Théophile le advirtioron Zamenhof en contra d'as facultatz masiau amplias que heba concediu a Beaufront y a Hachette..
 
Zamenhof hese estau definitivament vinclau a Hachette, mientres que Beaufront, de conchunta con o editor, habría teniu un dreito absoluto de totz os libros en esperanto u relacionaus, independientment d'os suyos autors. Al fer '''descarrilar''' iste afer, Cart y Bourlet destituyoron a Beaufront d'o suyo papel de liderazgo y privoron que a edición en esperanto no se convertise en un monopolio de Hachette.
 
==== Beaufront y o mundo d'o Ido ====
[[Imachen:Louis de Beaufront 1.jpg|180px|right|thumb|Beaufront estió un d'os primers esperantistas franceses. pero opinions diverchents con Zamenhof le facioron abandonar o esperanto.]]
 
Beaufront estió considerau como un traidor por os esperantista a causa que se suposaba que ell yera o representant d'o esperanto quan o presentó o Ido o zaguer día "sobre la marcha".
 
Jespersen se convirtió en president de l'Academia d'o Ido y, en la revista ''Progreso'', participó activament en as discusions que pediban una millora constant d'a luenga. Pero dimpués d'uns anyos, a suya actividat cesó de sopetón, en parte porque no yera contento d'a forma con a qual Couturat y os de demás quereban fer evolucionar a o ido, pero sobre tot porque sospeitaba que Couturat - o intrigant papel del qual entre o periodo d'o comité no quedó claro dica dimpués - esclató a suya autoridat de traza que feba miedo y no le consideraba mas que una marioneta.
 
==== Beaufront y as relacions con o mundo d'o esperanto ====
A relación entre Beaufront y o esperanto ye complexa:
 
===== Beaufront favorable a o esperanto =====
Beaufront estió un d'os pioners d'o esperanto en Francia y reconoixiu como representant de [[L. L. Zamenhof|Zamenhof]], que dició:
 
{{Cita|Asinas como una vez profeticé a muerte d'o [[volapük]] en o día d'a suya naixencia, mesmo con a plena confianza y sin miedo de entivocar-me, profetizo a muerte de qualsiquier sistema que pretenda oposar-se a o esperanto. Vinticinco anyos d'investigación personal sobre o tema, obligando-me a veyer, solament en esperanto, a solución real d'o problema. Dende qualsiquier punto de vista que lo consideremos, o esperanto ye una obra de lochica y d'un admirable sentiu practico. Ye tant plenament coherent con l'achenda real d'a luenga internacional que qualsiquier nuevo sistema no podió igualar mas que en o '''pastiche''' d'una traza evident, u millor dito, imitando-lo por completo. Asinas que podemos adormir en paz. Nunca tendremos a necesidat d'abandonar o esperanto: no se nos dará unatro millor.
 
===== L'afer Hachette =====
En 1901, [[L. L. Zamenhof|Zamenhof]], fació que Beaufront le representase antes a editorial [[Hachette Livre|Hachette]] ta publicar obras en esperanto. Manimenos, se resintió [[Carlo Bourlet]] y Théophile le advirtioron Zamenhof en contra d'as facultatz masiau amplias que heba concediu a Beaufront y a Hachette.
 
Zamenhof hese estau definitivament vinclato a Hachette, mientres que Beaufront, de conchunta con o editor, habría teniu un dreito absoluto de totz os libros en esperanto u relacionaus, independientment d'os suyos autors. Al fer descarrilar iste afer, Cart y Bourlet destituyoron a Beaufront d'o suyo papel de liderazgo y privoron que a edición en esperanto no se convertise en un monopolio de Hachette.
 
===== Beaufront y o mundo d'o ido =====
[[Imachen:1908-kl-t-zamenhof.jpg|180px|left|thumb|Zamenhof quereba usar o esperanto ta creyar un movimiento espiritual clamau Homarismo. Beaufront pensaba que a luenga internacional heba d'estar neutral. Isto podió estar talment un d'os prencipals motivos por el qual Beaufront deixó o esperanto.]]
 
Beaufront estió considerau como un traidor por os esperantista a causa que se suposaba que ell yera o representant d'o esperanto quan o presentó o ido o zaguer día "sobre la marcha".
 
Jespersen se convirtió en president de l'Academia d'o Ido y, en la revista ''Progreso'', participó activament en as discusions ue pediban una millora constant d'a luenga. Pero dimpués d'uns anyos, a suya actividat cesó de sopetón, en parte porque no yera contento d'a forma con el qual Couturat y os de demás quereban fer evolucionar a o ido, pero sobre tot porque sospeitaba que Couturat - cuyo intrigant papel entre o periodo d'o comité no quedó claro dica dimpués - esclató a suya autoridat de traza que feba miedo y no le consideraba mas que una marioneta<ref>''Interlingvistiko kaj Esperantologio'', Dr W. Manders. p. 22. NL-Purmerend.¬:J. Muuses. 1950.</ref>.
 
=== Elaboración ===
[[Imachen:Alfabeto de Esperanto - verdaj minuskloj.jpg|150px|right|thumb|As letras especials d'o esperanto, que faltaban en as impresoras, estió un d'os prencipals motivos d'as criticas contra a luenga. L'alfabeto d'o iu se creyó tenendo en cuenta ista y atras criticas]]
 
O comité d'a delegación decidió nombrar, o 24 d'octubre de 1907, una ''Comisión permanent'' encargada "d'estudiar y de fixar os detalles d'a luenga que será adoptada". Os miembros d'ista comisión estioron [[Louis Couturat]], [[Wilhelm Ostwald]], [[Otto Jespersen]], [[Jan Niecisław Baudouin de Courtenay|Baudouin de Courtenay]] y Léopold Leau. [[Louis de Beaufront]] estió ulteriorment cooptato "en razón d'a suya competencia especial".
 
Una unión d'amigos d'a luenga internacional (''Uniono die a Amiki die a Linguo Internaciona''), que comprendeba una Academia y un Comité Directivo, estió fundada asinas como una revista mensual, ''Progreso'', estió lanzada en 1908 ta publicar as discusions lingüisticas y as decisions de l'Academia d'o Ido. Son os treballos d'a comisión permanent os que desembolicará a luenga que tomó o nombre de "Ido" dimpués que Zamenhof refusase todas as nominacions utilizando o nombre "esperanto".
 
Ta lo esencia, a elaboración d'a luenga estió acabada en 1910 con a publicación d'os primers manuals y diccionarios de ido "conforme a las decisions tomada por o Comité y por a Comisión", tal como lo '''atestigua''' a declaración d'a Comisión sinyada por totz os suyos miembros. Acabada o suyo misión, delegación de disolvió regularment o 31 de chulio de 1910 dimpués d'haber fundau a ''Uniono por a linguo internaciona''.
 
As prencipals modificacions aportadas a o esperanto en a elaboración d'o ido son as siguients<ref name="Couturat-Beaufront"/> (tal como estioron enunciadas por o Comité d'a Delegación):
# supresión d'as letras accentuadas, permitindo imprentar os textos d'ista luenga, conservando a ortografía fonetica y restablindo a ortografía internacional;
# supresión de qualques trazos morfosintacticos (acusativos, alcuerdo entre o nombre y l'adchectivo);
# regularización d'a derivación, sola traza d'aprevenir a invasión d'os modismos, y proporcionar una base solida t'o desembolique d'o vocabulario scientifico y tecnico, esencial t'a difusión d'a luenga internacional en o mundo scientifico;
# enriqueiximiento d'o vocabulario a traviés d'a adopción de nuevas radices cudiadosament seleccionaus d'alcuerdo con o prencipio d'a maxima internacionalidad.
 
=== Entre estabilidat y cambeo ===
[[Imachen:IdoLogo.png|150px|miniaturadeimagen|dreita|Muitos scientificos deixoron que a Delegación esleise a millor luenga internacional. Os esperantistas pensaban que a suya luenga yera a millor pero quan veyoron que no estió esleida, criticoron a la Delegación y no querioron acceptar a suya veredicto.]]
Os idistas se troboron rapidament enfrentau a un grieu dilema: ta beluns, a continación d'os treballos lingüisticos amilloró a calidat d'a luenga pero, a o mesmo tiempo, dio puesto a continos cambeos que feba dificil o suyo difusión a o publico en cheneral.
 
Un debat oposó a os partidarios d'a estabilidat ta difundir a luenga y aquells que deseyaban primero acabar o treballo lingüistico. Ye en iste contexto en o qual [[Louis Couturat]] esfendió en la revista ''Progreso'' una voz meya:
 
{{Cita|Ciertament, a nuestra luenga no ye rematada, pero no queremos tornar-la a empecipiar. Hemos de construir-la y desembolicar-la, paso a paso, de traza constant, d'alcuerdo con prencipios fixos, de feito, o nuestro lema ye: ni o '''estancamiento''' inerte ni l'achitación incesant, pero progreso constant y contino.}}
 
Finalment, dimpués de muitos anyos de treballo intenso, se decidió un periodo d'estabilidat de diez anyos en 1914 ta dar a conoixer a luenga.
 
=== O revés d'a Primera Guerra Mundial ===
Ye en pleno creiximiento quan o movimiento idista estió durament trucau por dos trachicos succesos. O 3 d'agosto de 1914, [[Luis Couturat]] murió en un accident d'auto, o mesmo día en que Alemanya le declaró a guerra a Francia. a desaparición d'o defensor mas activo d'o ido seguiu por una explosión d'o nacionalismo y a destrucción d'o primer conflicto mundial '''asestó''' un duro truco a o ido y la ideya mesma d'una luenga internacional. O movimiento idista sobrevivió realment en países neutrals como Suiza (incluindo l'actividat de Schneeberger, Secretario d'a ''Uniono Por La Linguo Internaciona Ido''), y Suecia (con Ahlberg, editor d'a revista idista ''Mondo''). La revista ''Progreso'', d'o qual Couturat estió o editor y o redactor, deixó de publicar-se en 1914.
 
=== O renaiximiento d'os anyos 20 ===
Dimpués d'a guerra, o movimiento idista se reconstituyó lentament. En 1918, o lingüista francés [[Antoine Meillet]], profesor en o [[Collège de France]], elochió o ido, y mas en cheneral la ideya d'una luenga internacional, en o suyo libro ''Les Langues dans l'Europe nouvelle'':
 
{{Cita|Sería posible, manimenos, ta proceder de traza lochica y, por tanto, de traza mas satisfactoria y mas clara, en a formación de parolas que fa esperanto. Isto estió contrimostrau por os creyadors d'o ido, o luengache basau en o mesmo prencipio que o esperanto, pero an os prencipios s'han aplicau con mayor rigor. Querer u no d'istas dos solucions proposadas ya han teniu un exito duradero, un feito que s'adquiere: una luenga artificial basada en o prencipio d'o esperanto y d'o ido puede treballar. Ta qualsiquier persona que ya sabe Anglés u una luenga romance, y mas ta qualsiquier persona que sabe quantos idiomas d'Europa occidental, ye facil d'aprender esperanto u ido, están pro tant solament uns días ta entender, qualques semanas ta practicar istas luengas.}}
 
En 1920, Schneeberger, president de l'Academia d'o ido, anunció a represa d'os treballos de l'Academia. Louis de Beaufront publicó en 1925 a suya "Gramatica completa" (''Kompleta Gramatiko Detaloza''), que encara a prencipios d'o sieglo XXI sigue estando una obra de referencia sobre a gramatica d'o ido. Muitos congresos idistas han estau organizaus: Viena (1921), Dessau (1922), Kassel (1923), Luxemburgo (1924), Turín (1925) y Praga (1926). Han amaneixiu muitas revistas idistas.
 
=== A crisi de 1927 ===
En 1927, qualques serias disensions dividioron a o movimiento idista. l'aparición en 1922 d'unatra luenga auxiliar, Occidental, y o resurchimiento d'o dilema entre a estabilidat y o cambeo debilitoron a o ido. Os conservadors s'oposan en vivos debatz a os reformadors. Por a suya parte, [[Otto Jespersen]], que se deseparó d'o movimiento idista, publicó en 1928 o suyo propio prochecto lingüistico, o [[novial]]. Jespersen, explica as razons d'a suya distanciamiento d'o ido:
 
{{Cita|a nueva luenga, ya que estió modificada entre os debatz de Progreso dica que se tornó mas y mas distant d'o prochecto orichinal de Beaufront, ha contrimostrau estar un luengache muit flexible y rico, superior a o esperanto en muitos aspectos, encara que no d'o tot satisfactoria como ya tendré a oportunidat d'amostrar en un capitol especial. O suyo prencipal inconvenient ta yo ye que os suyos fundadors no tenioron como lema ''Lasciate ogni esperanto voi ch'entrate'',<ref>Traducción de l'italián: "Abandonatz tot esperanto os que dentratz". Alusión a o lema que adorna a dentrada a o infierno en a obra de Dante: Abandonatz toda esperanza os que dentratz </ref> pero cal reconoixer que os responsables d'o ido han contrimostrau que quasi totz han tomau a parola "progreso" en serio y son disposaus a continar agora o desembolique dica o perfeccionamiento de la LE [Luenga Internacional], sin pensar que a zaguera parola s'haiga dito ya sobre este tema.<ref>[http://www.geocities.com/athens/forum/5037/ail.html Jespersen Otto: An International Language, Londres, 1928. Traduit de l'anglais.]</ref>}}
 
O Novial, que contiene muitas caracteristicas de Ido a o mesmo tiempo que elimina os elementos mas chocants d'o esperanto (por eixemplo, os finals en -u d'os substantivos, os adchectivos en -a u a conchugación, en -is, -as, -os) atrayó a un numero de idistas como Ahlberg que o suyo diario idista ''Mondo'' se convirtió en revista novialista.
 
=== A reunificación d'o movimiento idista ===
O congreso idista de Zurich de 1928 marca o comienzo d'a reunificación d'o movimiento idista. ''L'Uniono por a Linguo internaciona Ido'' ye reactivada y un boletín oficial s'edita. La revista ''Progreso'' reapareixe a partir de 1931 y sin interrupción dica hue en día. O secretario y redactor Matejka declara a o respecto:
 
{{Cita|Con ista decisión, o treballo s'encetó entre o recient congreso de Sopron, una nueva yera t'o nuestro movimiento. O dispertar de Progreso ye bella cosa mas que un simbolo u un homenache a os suyos inixuplidables fundadors, la qual cosa contrimuestra o compromiso d'os nuestros liders ta continar o treballo d'o nuestro mayestro Couturat y proporcionar una tribuna digna d'este nombre t'as discusions libres y o perfeccionamiento constant.}}
 
O primer numero d'o nuevo ''Progreso'' conteneba articlos a beluns d'os fundadors d'o idocomo [[Wilhelm Ostwald]] u Léopold Leau. Tenioron puesto debatz sobre a oportunidat de realizar nuevos cambeos, dica que en 1934 un nuevo periodo d'estabilidat s'ha declaró por un decenio. Por unatra parte, a situación internacional heba tornau a estar desfavorable t'os idiomas internacionals, con l'aumento d'o [[faixismo]] y o [[nazismo]] asinas como d'o [[stalinismo]], seguiu por a [[Segunda Guerra Mundial]]. A primera preocupación d'o movimiento idista s'heba convertiu en a mera supervivencia.
 
=== A posguerra ===
O movimiento idista sobrevivió a la Segunda Guerra Mundial. La revista ''Progreso'' nunca ha deixau d'amaneixer. Dimpués o treballo lingüistico comencipió atra vegata, encara que a un ritmo lento. L'esencial d'a luenga yera de feito fixau. a necesidat prencipal se limitaba prencipalment a l'adopción de nuevas parolas y a o seguimiento d'a evolución d'a sciencia y a tecnolochía.
 
A mayoría d'os articlos de ''Progreso'' charraban sobre diversos temas, antiparte de lingüisticos. Una important producción poetica ha creixiu en ido por muitos autors, cuyo prencipal autor sigue estando o belga Andreas Juste. Dominó o movimiento idista entre os anyos 1960-1998 no solament por a importancia d'a suya producción literaria en ido, sino tamién por o dinamismo que ha impregnato o movimiento. a recaudación de Andreas Juste incluye una biblioteca especializada con mas de 250 libros sobre o ido u en ido y muitos textos en ido. En l'anyo 2009, ye la mantiene l'asociación ''Juste & Co''<ref>[http://www.justeandco.net/ Juste & Co]</ref>.
 
=== Hue en día ===
En 2009, o movimiento idista ye present en Internet. Existen muitos puestos web. Muitas listas de discusión en ido u sobre o idoson activas. Existe una [http://io.wikipedia.org Wikipedia en ido]. As revistas idistas ''Progreso'', ''Kuriero Internaciona'' y ''Ido-Saluto'' amaneixen regularment. Os rencuentros idistas tienen puesto cada anyo. Ye, de conchunta con [[interlingua]], a segunda luenga auxiliar mas charrada.
 
== Fonolochía ==
{| align="right" class="wikitable" border="1"
|- style="font-size: x-small; vertical-align:top; background: #EFEFEF"
! style="background:transparent"|
! style="background:transparent"|
! colspan="2" | [[Fonolochía|Bilabial]]
! colspan="2" | [[Fonolochía|Labio-<br />dental]]
! colspan="2" | [[Fonolochía|Alveolar]]
! colspan="2" | [[Fonolochía|Post-<br />alveolar]]
! colspan="2" | [[Fonolochía|Palatal]]
! colspan="2" | [[Fonolochía|Velar]]
! colspan="2" | [[Fonolochía|Glotal]]
|-
! style="font-size: x-small; background: #EFEFEF" | [[Fonolochía|Nasal]]
| &nbsp; || {{IPA|m}}
| colspan="2" | &nbsp;
| &nbsp; || {{IPA|n}}
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
|-
! style="font-size: x-small; background: #EFEFEF" | [[Fonolochía|Vibrant]]
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| &nbsp; || {{IPA|?}}
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
|-
! style="font-size: x-small; background: #EFEFEF" | [[Fonolochía|Fricativa]]
| colspan="2" | &nbsp;
| {{IPA|f}} || {{IPA|v}}
| {{IPA|s}} || {{IPA|z}}
| {{IPA|?}} || {{IPA|?}}
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| {{IPA|h}} || &nbsp;
|-
! style="font-size: x-small; background: #EFEFEF" | [[Fonolochía|Africata]]
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| {{IPA|?}} || &nbsp;
| {{IPA|?}} || &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
|-
! style="font-size: x-small; background: #EFEFEF" | [[Fonolochía|Lateral]]
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| &nbsp; || {{IPA|l}}
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
|-
! style="font-size: x-small; background: #EFEFEF" | [[Fonolochía|Lateral aproximant]]
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
| &nbsp; || {{IPA|j}}
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;
|-
|}
* [[Vocal]]s: [[a]] [[y]] [[i]] [[u]] [[u]]
* [[Consonant]]s: [[b]] [[c]] [[d]] [[f]] [[g]] [[h]] [[j]] [[k]] [[l]] [[m]] [[n]] [[p]] [[q]] [[r]] [[s]] [[t]] [[v]] [[w]] [[x]] [[y]] [[z]]
* [[Digrafo|Digramas]]: ch sh qu
* [[Diptongo]]s: au eu
 
O ido tiene o mesmo sistema de 5 vocals tipicas (a, y, i, u, u, que tienen a mesma valor que o d'o [[Alfabeto fonetico internacional|IPA]]) que o esperanto, y quasi as mesmas consonants, encara que s'omiten dos fonemas consonanticos usaus por iste, IPA {{IPA|/x/}} y {{IPA|/dʒ/}}. (As distincions entre {{IPA|/x/ : /h/}} y {{IPA|/dʒ/ : /ʒ/}} provocaban una carga innecesaria en o esperanto, asinas que estioron eliminadas en o ido).
 
=== Acento ===
As normas de [[Acento prosódico|accentuación]] en ido son regulars, pero licherament mas complicadas que en esperanto: todas as parolas polisílabas son [[parola plana|planas]] fueras d'os verbos [[Modo gramatical|infinitivos]], que son [[lingüistica|agudas]] -asinas, trobamos nombres como '''''sko'''lo (escuela), tele'''fo'''no (telefono), filo'''zo'''fo (filósofo), ka'''fe'''u (café)''; adchectivos como ''univer'''sa'''la (universal)'' y verbos conjugados como '''''ler'''nas (aprendo)''. En cambeo, tenemos ''i'''rar''' (ir), sa'''var''' (saber), drin'''kar''' (beber), klo'''zar''' (zarrar), dan'''kar''' (agradeixer)'' u ''pen'''sar''' (pensar)''.
 
Quan una parola remata con una vocal precedida de '''i''' u de '''u''', todas dos vocals se funden ta formar una sola silaba ([[diptongo]]), tresladando l'acento a la silaba precedente.
Eixemplos: ''fa'''o mío'''lio (familia), '''lin'''guo (luenga), '''ra'''dio (radio)''.
 
=== A elisión ===
O ido permite (y recomienda) l'uso d'a [[elisión]] ta privar [[cacofonía]]s u ta amillorar a fluidez d'o luengache charrau. He aquí qualques eixemplos:
* Vocals consecutivas
** ''kordiala amiko ? kordial amiko; olda avulo ? old avulo''
* Preposición + [[articlo]]
** ''a la = a l’ = al''
** ''da la = da l’ = dal''
** ''de la = de l’ = del''
** ''di la = di l’ = dil''
 
== Gramatica ==
Todas as parolas en ido se forman a partir d'una '''parola radiz''', a la qual se le adhiben [[sufixo]]s y [[afixo]]s. Istes determinan o suyo chenero, numero, función, etc. Como en o esperanto, o ido ye [[Gramatica|gramaticalment]] invariable; a diferencia d'a mayoría de luengas naturals, no i hai excepcions.
 
{| align="left" class="wikitable" border="1"
|- bgcolor="#EFEFEF"
! Forma gramatical || Ido || Esperanto || Aragonés
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Substantivo|Substantivo singular]] || ''' -o''' (libro)|| '''-o''' libro || '''-o -a -e...''' (libro)
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Substantivo|Substantivo plural]] || '''-i''' (libri) || '''-oj''' (libroj) || '''-os -as -es...''' (libros)
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Adchectivo]] || '''-a''' (varma) || '''-a''' (varma) || '''-o -a -e...''' (calient)
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Adverbio]] || '''-e''' (varme) || '''-e''' (varme) || '''-ment''' (calurosament)
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Modo gramatical|Infinitivo present]] || '''-ar''' (irar) || '''-i''' (iri) || '''-ar -er -ir''' (ir)
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Present (gramatica)|Present]] || '''-as''' (iras) || '''-as''' (iras) || voi, vas, va...
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Preterito imperfecto|Pasau]] || '''-is''' (iris) || '''-is''' (iris) || iba, ibas...
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Futuro (gramatica)|Futuro]] || '''-tos''' (ir-os) || '''-os''' (ir-os) || iré, irás, irá..
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Modo gramatical|Imperativo]] || '''-ez''' (irez) || '''-u''' (iru) || veye!, ius!
|-
| bgcolor="#EFEFEF" | [[Modo condicional|Condicional]] || '''-us''' (irus) || '''-us''' (irus) || iría, irías...
|}
<br clear=both>
 
=== O verbo ===
Os [[verbo]]s son totalment regulars. Dentro d'as formas impersonals trobamos o [[infinitivo]] que, a diferencia d'o [[idioma espanyol|espanyol]] y de forma similar a o [[latín]], tiene tres tiempos verbals: [[Preterito perfecto simple|pasau]], [[present (gramatica)|present]] y [[futuro (gramatica)|futuro]].
 
Existe unatra forma impersonal, o [[participio]], que no solament tiene istes tres tiempos, sino que amás poseye una [[voz activa]] y unatra [[voz pasiva]]. a primera se podría traducir a o espanyol como a qualidat d'o que fa l'acción d'o verbo correspondient. Por eixemplo ''skribanta'' significa ''o que escribe''. En cambeo, a correspondient forma pasiva d'o singular sería ''skribata'', que significa literalment ''escrito''.
 
As formas personals tienen mas tiempos verbals ta amillorar a comprensión d'o texto y a suya exactitut, a saber:
* Present
* Preterito imperfecto
* Preterito perfecto
* [[Preterito plusquamperfecto]]
* Futuro
* Futuro perfecto
* Condicional
* Condicional componiu
* Imperativo
* Imperativo anterior
Qualques d'istas formas verbals pueden estar escritas usando o suyo equivalent componiu, que consiste en a forma correcta d'o verbo ''esir (estar)'' y un participio activo. A voz pasiva, por a suya parte tamién utiliza a forma componida con ''esir'' y un participio, pero ista vez o pasivo.
 
O pasivo tamién se forma adhibindo a particla aglutinant '''-es-''' en o cuerpo central d'o verbo conchugato:
''Me vid.a.s amiko → Amiko vid.'''es'''.a.s da me. ('''Veigo''' a un amigo → Un amigo '''ye visto''' por yo).''
 
=== Os pronombres ===
Os [[pronombre]]s estioron revisaus ta fer-los acusticament mas distintos d'o que lo son en esperanto, os quals totz acaban en '''i'''. Especialment os pronombres personals singular y plural d'a 1ª persona '''a mía''' y '''ni''' podeba estar confunditos en charrar asinas que en ido son '''me''' y '''ni'''. En ido amás se distingue entre l'informal ('''tu'''), y o formal ('''vu''') dentro d'os pronombres d'a 2ª persona d'o singular. a 2ª persona d'o plural ('''veyé''') no tiene forma informal. Aparte, o ido tiene un pronombre d'a 3ª persona ta totz os cheneros ('''lu''', que puede significar ''ell'', ''ella'', u ''ixo'', dependendo d'o contexto), amás d'os suyos pronombres masculín, femenín y neutro d'a 3ª persona.
 
Os [[pronombre]]s personals pasan a estar '''posesivos''' por meyo d'a [[desinencia]] '''-a'''.
 
En ista tabla s'amuestran qualques d'as terminacions gramaticals (sufixos):
* Singular: ''me'''a''''', ''tu'''a''''', ''vu'''a''''', ''(i)lu'''a''''' / ''(e)lu'''a''''' / ''(o)lu'''a'''''
* Plural: ''ni'''a''''', ''vi'''a''''', ''li'''a'''''
 
Os pronombres demostrativos son:
* Singular: '''''(i)ca''' (isto/a), '''(i)ta''' (ixo/a)''
* Plural: '''''(i)ci''' (istes/as), '''(i)tu''' (aquells/as)''
* ''ilu + ca : '''ilca''' (ixe)''
* ''elu + ca : '''elca''' (ixa)''
* ''olu + ca : '''olca''' (ixo)''
* ''ilu + ta : '''ilta''' (ixo que, o que)''
* ''elu + ta : '''elta''' (aquella que, a que)''
* ''olu + ta : '''olta''' (o que)''
 
Os pronombres y os adchectivos interrogativos y relativos son:
* '''qua''' t'o singular
* '''qui''' t'o plural
* '''quo''' ta obchectos y parolas indeterminadas
Os adchectivos interrogativos siguen o regle cheneral d'os adchectivos, ye dicir, invariables en chenero y numero:
* '''''qua homo venis?''' (quí vinió? "qué hombre vinió?") | '''qua homi venis?''' (quí vinioron?)''
 
Contino se detallan os pronombres y adchectivos indefinius:
[[wikt:io:ula|ula]], [[wikt:io:nula|nula]], [[wikt:io:irga|irga]], [[wikt:io:altra|altra]], [[wikt:io:kelka|kelka]], [[wikt:io:singla|singla]], [[wikt:io:omna|omna]], [[wikt:io:multa|multa]], [[wikt:io:poka|poka]], [[wikt:io:plura|plura]], [[wikt:io:tanta|tanta]], [[wikt:io:quanta|quanta]], [[wikt:io:cetera|cetera]], [[wikt:io:ipsa|ipsa]]
 
=== Os adchectivos ===
Os [[adchectivos]] qualificativos rematan siempre en '''-a''' (fueras de quan i hai [[elisión]]) y no varean nunca en chenero u numero.
Quan l'adchectivo funciona como substantivo tacito (l'adchectivo fa de pronombre como en a frase ''os azuls son muit buenos'') o plural s'indica adhibindo l'articlo '''le''' (''le blua esas tre bona'').
Os comparativos y superlativos no se realizan cambiando l'adchectivo, sino adhibindo parolas auxiliars.
* ''granda → '''plu''' granda '''kam''' → '''maxim''' granda '''de/ek'''''
* '''''minim''' granda '''de/ek''' ← '''min''' granda '''kam''' ← granda''
* ''rapide → '''tre''' rapide → '''tam''' rapide '''kam'''''
 
=== As preposicions ===
Manimenos atras categorías gramaticals, as [[preposición|preposicions]] (y belatras parolas d'uso común) no rematan con un final predeterminau:
* A: a, ta, enta (adreza)
* De: de (orichen)
* Di: de
* Ye: en
* Inter: entre
* Kun: con (de conchunta con)
* Para: con (por meyo de)
* Por: por (en orden)
* Pro: por (a causa de)
* Sub: por baixo de
* Sur: por alto de
 
== Vocabulario ==
O [[vocabulario]] d'o ido se basa en as parolas que permiten una mayor facilidat a o numero mas gran de fablants de luengas indo-europeas. Entre os suyos inicios, as primeras cinco mil radices estioron analisadas, comparando-las a os vocabularios anglés, francés, castellán, alemán, ruso y italián y o resultau estió o siguient:
 
* 2024 radices (o 38%) perteneixen a 6 idiomas
* 942 radices (o 17%) perteneixen a 5 idiomas
* 1111 radices (o 21%) perteneixen a 4 idiomas
* 585 radices (o 11%) perteneixca a 3 idiomas
* 454 radices (o 8%) perteneixen a 2 idiomas
* 255 radices (o 5%) perteneixen a 1 idioma
** total 5371 100%
 
Amás, una comparanza d'o vocabulario de ido con os seis idiomas anteriors amuestra as siguients proporcions de semellanza:
* Francés 4880 - 91%
* Italián 4454 - 83%
* Espanyol 4237 - 79%
* Anglés 4219 - 79%
* Alemán 3302 - 61%
* Ruso 2821 - 52%
 
Isto fa que o ido sía confundito a veces con o francés, l'italián u o castellán a primera vista.
 
En a siguient tabla se comparan qualques vocablos d'o ido con as luengas en la qual s'ha feito referencia mas alto. Puede observar-se a enorme similitut en beluns d'os casos:
 
{| align="left" class="wikitable" border="1"
|-style="background: #EFEFEF"
|'''Ido'''||'''Italián'''||'''Anglés'''||'''Francés'''||'''Alemán'''||'''Ruso'''||'''Espanyol'''||'''Esperanto'''
|-
| '''bona'''||buono||good ("bonus")||bon||gut ("bonus")||dobriy||bueno||bona
|-
| '''donar'''||dare ("donare")||give ("donor")||donner||geben||darit||dar / donar||doni
|-
| '''filtrar'''||filtrare||filter||filtrer||filtern||filtrovat||filtrar||filtri
|-
| '''gardeno'''||giardino||garden||jardín||Garten||ogorod||jardín||ĝardeno
|-
| '''kavalo'''||cavallo||horse ("cavalry")||cheval||Pferd ("kavallerie")||kon||caballo||ĉevalo
|-
| '''maro'''||mare||sea ("marine")||mer||Meer||more||mar||maro
|-
| '''naciono'''||nazione||nation||nation||Nation||narod||nación||nacio
|-
| '''studiar'''||studiare||study||étudier||studieren||shtudirovat||estudiar||studi
|-
| '''yuna'''||giovane ("junior")||young||jeune||jung||yuniy||joven||juna
|}<br clear=both>
 
O vocabulario d'o ido amplía-se chenerando nuevas parolas por meyo de l'alteración d'unatra parola ya existent con un cierto numero de prefixos y sufixos concretos. Isto permite tomar parolas ya existents y modificar-la ta creyar un [[neolochismo]] y que iste sía intelichible por a resta d'a comunidat sin necesidat d'haber d'estar explicau previament por a suya creyador.
 
Os nuevos vocablos se creyan dimpués d'una analís d'a suya [[etimolochía]] y fendo referencia a o suyo equivalent en a suya luenga primitiva.
Si una parola no puede creyar-se simplament modificando un vocablo preexistent, alavez s'adopta una nueva radiz (como a parola '''''wikipedio''''' (''wikipedia''), formada con ''wiki'' + ''enciklopedio''). En [[1926]], por eixemplo, s'adoptó a parola ''alternatoro'' (''[[alternador]]''), porque cinco d'as seis luengas en el qual se basa o ido usaban quasi a mesma [[ortografía]] ta ixa parola, y porque o suyo significau yera pro leixano de qualsiquier atra parola como ta poder chenerar ambigüedat.
 
A adopción d'una parola viene por un consenso dimpués que ista haiga estau revisada de forma oficial por a [[Uniono por a Linguo Internaciona Ido|Unión]]. Se mete un especial ficacio en privar a [[homonimia]], y a adopción de qualsiquier nueva parola va precedida d'una laboriosa discusión. Qualsiquier parola extranchera con un significau muit conciso y que no sía d'uso cutiano (como por eixemplo a parola ''[[intifada]]'') debe deixar-se tal como, pero escrita con letra ''italica''.
 
==== Os afixos ====
Os '''afixos''' son un recurso ampliament utilizau en ido ta formar vocablos d'a mesma familia que a parola orichinaria. Reciben o nombre de '''[[prefixo]]s''' si se sitúan antes d'a radiz en a parola y '''[[sufixo]]s''' si lo fan dimpués. O numero de [[afixo]]s ye masiau gran ta estar incluiu por entero en iste articlo, manimenos, una somera explicación puede dar una ideya pro clara d'o suyo funcionamiento. Eixemplos:
* Sufixos
** [[wikt:io:.ach|ach]]: Ye o sufixo peyorativo: ''hundo (can) → hund'''ach'''o (chucho, perrucho), libro → libr'''ach'''o ('''librejo''')''
** [[wikt:io:.ad|ad]]: Ye un sufixo que expresa freqüencia, duración de l'acción: ''danso (danza) → dans'''ad'''o (o baile, como acción)''
** [[wikt:io:.ag|ag]]: '''-ag-''' ye a contracción d'o verbo '''''agar''' (obrar)'' y denota l'uso de l'obchecto present en a radiz: ''martelo (martiello) → martel'''ag'''ar (amartillar)''
* *Prefixos
** [[wikt:io:bo.|bo]]: Prefixo que denota parentesco por matrimonio, familia politica: ''patro (pai) → '''bo'''patro (suegro)''
** [[wikt:io:des.|des]]: Denota lo contrario d'a parola radiz: ''facila (facil) → '''des'''facila (dificil)''
Os sufixos pueden aglutinar-se y colocar-se dos u mas seguntes como sía necesario, siempre que a parola, en ir-se prolongando, conserve una coherencia gramatical.
 
Os prefixos, como ye natural, funcionan de forma muit pareixida a os sufixos, encara que normalment solament se podrá usar un prefixo por parola.
 
=== Colors ===
As colors son adchectivos, por tanto rematan en -a.
 
{| {{prettytable|text-align=center}}
|-
! width=45px style="background:#EFEFEF" |Aragonés
| width=45px| [[blanco]]
| width=45px| [[azul]]
| width=45px| [[marrón]]
| width=45px| [[amariello]]
| width=45px| [[griso]]
| width=45px| [[negro]]
| width=45px| [[purpura]]
| width=45px| [[narancha]]
| width=45px| [[royo]]
| width=45px| [[rosa]]
| width=45px| [[verda]]
| width=45px| [[violeta]]
|-
| style="background:#EFEFEF" | Echemplo
| style="background:white" |
| style="background:blue" |
| style="background:brown" |
| style="background:yellow" |
| style="background:grey" |
| style="background:black" |
| style="background:purple" |
| style="background:orange" |
| style="background:red" |
| style="background:pink" |
| style="background:green" |
| style="background:#8B00FF" |
|-
! style="background:#EFEFEF" |Ido
| blanca
| blua
| bruna
| flava
| griza
| nigra
| purpura
| oranjea
| reda
| rozea
| verda
| violea
|}
 
=== Numeros ===
* 1–10: ''un'', ''du'', ''tri'', ''quar'', ''kin'', ''sis'', ''sep'', ''ok'', ''non'', ''dek''
* 0: ''zero''
Línea 502 ⟶ 33:
* 13: ''dek-e-tri (≈ 10 + 3)''
* 20: ''du-a-dek (≈ 2 • 10)''
 
== Literatura y publicacions ==
O ido tiene qualques publicacions que admiten suscripción u descarga d'internet de forma gratuita en a mayoría d'os casos. Quasi todas as publicacions reunen articlos de los temas mas variaus y qualques pachinas dedicadas a o estau en el qual se troba o movimiento, asinas como noticias relacionadas. ''Kuriero Internaciona'' ye una revista realizada en Francia cada pocos meses. ''Adavane!'' ye unatra publicación editada cada dos meses en Espanya por a [[Sociedat espanyola d'Ido]] que contiene una serie d'articlos d'intrés cheneral y aproximadament una dotzena de pachinas d'obras traducidas d'atros idiomas. ''Progreso'' ye o organo oficial d'o Movimiento y a suya voz oficial dende [[1908]].
 
Pueden trobar-se tamién multitut de libros en ido con historias cortas, fábulas u proverbios asinas como una reducida edición d'a [[Biblia]] traducida<ref>[http://www.literaturo.ido.li/evangeliolukas.pdf Evanchelio de Lucas]</ref><ref>[http://www.reocities.com/paris/rue/8009/mateus13.html Evanchelioseguntes San Mateo]</ref>. A literatura actual en ido ye muit precaria y solament s'editan qualques libros de pocas pachinas cada anyo. Tasament existen lectors, escritors u traductors pero s'aspera que con o suyo creiximiento, encara que bella cosa lento, pueda creixer tamién a literatura en ido.
 
== Declaración d'os Dreitos Humans ==
{{cita|''Omna homi naskas libera ed egala relate digneso e yuri. Li es dotita per raciono e koncienco e devas agar vers l'una l'altra en spirito di frateso.''}}
 
== Bibliografía ==
* ''Compendio Grammaticale della Lingua Internazionale Ido'' (Raiteri) Biella : Edizioni Martinero, 12 pagine, [[1949]]
* Beaufront, de Louis. (1925). '' Kompleta Gramatiko Detaloza di la linguo internaciona Ido'' [http://es.geocities.com/krayono/kgd.pdf] [http://es.geocities.com/krayono/kgd.pdf otro sitio] [http://www.literaturo.ido.li/kgd.pdf otro sitio] [http://ido.view.net.au/kgd/ en HTML], [http://ido.narod.ru/linguo/kgd/tabelo-di-kontenajo.htm también en HTML] (en Ido)
* Couturat, L. y L. Leau. ''Delegation pour l'adoption d'une Langue auxiliare internationale'' (15-24 ottobre [[1907]]). Coulommiers: Imprimerie Paul Brodard, 1907
* Jacob, Henry. ''A Planned Auxiliary Language'' (Dennis Dobson)
* Jespersen, Otto. 1928. ''An International Language'' (George Allen et Unwin)
* Harlow, Don. ''How to Build a Language''
* Nadal y de Quadras, Juan Luis de. 1965. ''Gramática del Idioma Mundial Ido'' [http://www.literaturo.ido.li/curso1.pdf]
* López, José Miguel. 2003. ''Kurso di la linguo Internaciona Ido la Hispana'' [http://www.literaturo.ido.li/kursoidoenlahispana.pdf]
 
;Lecturas adicionals
<div style="font-size:95%;">
* [http://www.idolinguo.com/ Pachina d'a Unión t'a Luenga Internacional Ido]
* [http://www.geocities.com/athens/forum/5037/hist.html Historia d'o Idopor Otto Jespersen]
* [http://www.geocities.com/athens/forum/5037/palih.html Unatra historia d'o Ido]
* [http://donh.best.vwh.net/esperanto/ebook/chap03.html#iu "How to Build a Language", de Don Harlow]
* [http://donh.best.vwh.net/esperanto/ebook/conlang1a.html "Iu: The Beginning" de Don Harlow]
* [http://donh.best.vwh.net/esperanto/historio/raporto.lk.1908.html "Report to the World Esperanto Congress, 1908"] d'Emile Boirac sobre as suyas experiencias como parte d'o Delegation's Committee
* [http://www.geocities.com/athens/forum/5037/truth.html "The Truth About the Delegation in 1907"], de Léopold Leau, basada en as suyas experiencias como miembro d'a Delegación
</div>
 
== Referencias ==
<references/>
 
== Vinclos externos ==