Diferencia entre revisiones de «Ido»

Contenido eliminado Contenido añadido
Legobot (descutir | contrebucions)
m Bot: Migrating 90 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q35224 (translate me)
Sin resumen de edición
Linia 19:
 
== Introducción ==
L'ido amaneixió por primera vezvegada en [[1907]] como resultauresultato d'un [[deseyo]] de reformar os defectos percibitos en o [[esperanto]], ya que os suyos partidarios creyoron que sería un obstaclo en ao suyo propagaciónespardimiento como luenga de facil aprendizache. Muitos atros prochectos de reforma amaneixioron dimpués d'ode l'ido, por eixemplo o l'[[Idioma occidental|occidental]] y o [[novial]] pero ya han caito quasi en l'ixuplidoo xuplido. Actualment l'ido, de conchunta con o esperanto y a [[interlingua]] son os solos idiomas auxiliars con ciertobell peso en a literatura y con unaun basenumero relativament gran de fablants. O nombre d'a luenga puedepuet tener o suyo orichen en a pronunciación de ''I.D.O.'', acronimo de ''Idiomo di Omni'' (''idioma de totz'') u en o sufixo -ido d'a parola ''[[esperantido]]'', que literalment significa "descendient d'o esperanto".
{{correchir}}
L'ido amaneixió por primera vez en [[1907]] como resultau d'un [[deseyo]] de reformar os defectos percibitos en o [[esperanto]], ya que os suyos partidarios creyoron que sería un obstaclo en a suyo propagación como luenga de facil aprendizache. Muitos atros prochectos de reforma amaneixioron dimpués d'o ido, por eixemplo o [[Idioma occidental|occidental]] y o [[novial]] pero ya han caito quasi en l'ixuplido. Actualment l'ido, de conchunta con o esperanto y [[interlingua]] son os solos idiomas auxiliars con cierto peso en a literatura y con una base relativament gran de fablants. O nombre d'a luenga puede tener o suyo orichen en a pronunciación de ''I.D.O.'', acronimo de ''Idiomo di Omni'' (idioma de totz) u en o sufixo -ido d'a parola ''[[esperantido]]'', que literalment significa "descendient d'o esperanto".
 
O L'ido utilizafa servir as vintiséis letras latinas usadasusatas en l'alfabeto anglés sin de [[signos diacriticos]]. Sin deixar d'estar totalment regular gramaticalment charrando, ye parexíu a os [[Luengas romances|idiomas romanicos]] en aspecto y a primera vista se confundetrafuca a vecesvegadas con o [[Idioma italián|italián]] u o [[Idioma espanyol|espanyol]]. O L'ido ye intelichible en gran parte t'ta os fablants d'esperanto, encara que i hai bellas diferencias en a formación d'o [[vocabulario]], en a [[gramatica]] y en qualques parolas de diversa función gramatical que fan dde l'o ido, mas que un simple prochecto de reforma, una luenga independient. Dimpués d'o suyo encieto, ganó un amplio emparo en a comunidat esperantista que deseyaba reformas en o esperanto (as estimacions charran d'arredol d'o 20%). Pero a partir d'alavez, con a muerte repentina d'un d'os suyos autors, [[Louis Couturat]] en [[1914]], l'aparición de cismas con atras reformas, asinas como o desconoximiento que o ido yera un candidato ta estar una luenga internacional debilitó o movimiento a favor de l'ido, y no ha estau dica o surchimiento d'Internet quan ha prencipiau a recuperar a suya fuerza anterior.
 
Dimpués d'o suyo encieto, ganó un amplo emparo en a comunidat esperantista que deseyaba reformas en o esperanto (as estimacions charran d'arredol d'o 20%). Pero dende alavez, con a muerte repentina d'un d'os suyos autors, [[Louis Couturat]] en [[1914]], l'aparición de cismas con atras reformas, asinas como o desconoiximiento que o ido yera un candidato ta estar una luenga internacional debilitó o movimiento en favor de l'ido, y no ha estau dica o surchimiento d'Internet quan ha prencipiau a recuperar a suya fuerza anterior.
== Historia ==
L'ido amanixió en [[1907]] como una prebatina de millorar o [[esperanto]]. L'ido utiliza 26 letras latinas usatas en l'[[alfabeto anglés]] sin de [[diacritico]]s.
 
A petición d'a [[Delegación t'a Adopción d'una Luenga Internacional Auxiliar]] a l'[[Asociación Internacional d'Academias]] en [[Viena]] ta trigar una luenga internacional fue refusata en mayo de [[1907]]. A delegación, que heba estau fundada por [[Louis Couturat]], decidió reunir-se en Comité en a ciudat de [[París]] en octubre de [[1907]] ta discutir de l'adopción d'una luenga internacional estandar d'entre as competidoras que heban amaneixiu en ixas envueltas. D'alcuerdo con as actas d'o Comité, se decidió que garra luenga compliba todas as expectativas, pero que o esperanto podrerba estar acceptada "a causa d'a suya relativa perfección y por as muitas y diversas aplicacions que actualment ya tien, baixo a condición que se realicen bellas modificacions a fer por a comisión permanent en a dirección definita por as conclusions d'o informe d'os secretaires (Couturat y Leopold Leau) y por o "Prochecto Ido", que dimpués fue presentau a o comité como un treballo anonimo. O Prochecto Ido fue dimpués revisau por Couturat con l'aduya de representants d'o esperanto antes d'estar presentau a o Comité, [[Louis de Beaufront]] se refirmó o esperanto entre o proceso, pero as milloras adoptadas por a nueva luenga provocan a suya "conversión" a l'ido, o que suposa un refirme d'as suyas posicions inicials y un acto de coderencia.
 
Os primers promotors d'o [[esperanto]] se resistioron a las reformas y o mesmo inventor ([[L.L.Zamenhof]]) no las acceptó. Ironicament, belunas d'as reformas adoptatas por l'ido heban estau tamién proposadas quantas vegatas por Zamenhof. En [[1894]], proposó d'eliminar as letras accentuadas en estar "una cleta en a difusión d'a luenga", eliminar tamién o [[caso acusativo]], cambiar o plural -oj enta l'italián -i, y ixublidar a concordancia adchectivo-substantivo. Couturat, qui estió o prencipal impulsor de l'ido, morió en un accident d'auto en [[1914]], o que, chunto con a [[Primera Guerra Mundial]] comportó conseqüencias negativas respective d'o movimiento. Encara que iste se recuperó de bella traza mientres o periodo d'entreguerras, tot o movimiento t'a instauración d'una luenga internacional padeixió un proceso de fragmentación dimpués d'a muerte de Couturat. A publicación d'una atra luenga mas europeizata, l'occidental u [[interlingua]], en [[1922]] suposó l'ubertura d'un proceso d'atomización d'a comunidat y l'ido perdió a mayor parte d'as suyas publicacions periodicas. A deserción d'un d'os suyos prencipals promotors, o lingüista danés [[Otto Jespersen]], en [[1928]] en publicar-se o suyo propio luengache (o [[novial]]), pareixió haber sentenciau a l'ido. Dimpués d'as guerras mundials, mica en mica se debantó o movimiento idista, pero iste prencipió a perder miembros y quasi todas as sociedatz nacionals desapareixioron, incluindo-ie l'Academia de l'Ido.
 
Muitos promotors d'o esperanto atacoron l'ido en ixas envueltas. Un d'ells, [[Don Harlow]], escribió una historia de l'ido, concretament en o tercer capitol d'o suyo libro sobre o esperanto, "Cómo construir un luengache". Bell uns han criticau a valideza d'a suya historia, asinas que ell respondió en un subcapítol, "Ido: os alazetz". Sía como sía, a historia de Harlow no conta con o testimonio de todas as partes, como fació Jespersen.
 
== A comunidat actual de fablants ==
{{correchir}}
A gran mayoría de fablants d'ido conoixioron a suya existencia dimpués d'haber aprendiu esperanto, por qualo o porcentache d'idistas que saben esperanto ye muito mayor que o caso contrario. O mayor numero de fablants d'ido se troba en Alemanya, Francia y Espanya, encara que en realidat se pueden trobar seguidors d'ista luenga en quasi trenta países d'os cinco continents, seguntes a lista de representants nacionals que amaneixe actualizada en cada numero de Progreso organo oficial d'a organización mundial idista.
 
Al tractar-se d'una luenga artificial, ye extremadament dificil saber o numero exacto de fablants, pero s'estima que puede haber 100 y 200 y Internet ha permitiu un nueu intrés por a mesma en os zaguers anyos. En comparanza, o esperanto tiene a o menos qualques mils, mesmo o psicologo retirau Sidney S. Culbert, que lideró un estudeo a escala mundial, estima ixa zifra en 2 millons, manimenos muitos esperantistas no creyen que ista zifra sía real y que sía un poquet exacherada.
 
Manimenos, ye imprescindible distinguir entre o numero de fablants d'ido y seguidors u simpatizants de l'idioma. Siempre ha iu a remolque d'o esperanto, y muitos esperantistas l'han aprendiu mas como curiosidat que ta usar-lo y han preferiu emparar a o mas conoixiu esperanto. Ye posible trobar en Internet foros trilingües ido-esperanto-luenga mai (anglés, espanyol...), en os quals os diferents interlocutors se comunican quasi sin problemas.
 
Qualques esperantistas veyoron o cisma d'o ido como una bendición y un numero d'escritos contrimuestran que i heba intrés en veyer cómo os interesaus en creyar una luenga perfecta reformando-la constantment deixaban o campo abonau ta que a resta (os esperantistas) podese treballar en usar y promover a luenga por ell mesma. Manimenos, istes "reformadors constants" promovioron atros prochectos de reforma, garra d'os quals sobrevivió muito dillá d'as muertes d'os suyos autors y o ido ha remaniu constant dende alavez. Puede dicir-se que si bien a comunidat idista estió en os suyos inicios d'esprito fuertement renovador, os suyos días de cambeos constants han rematau y ha acabau como una luenga rematada, estable y facil d'aprender.
 
== Numeros ==