Diferencia entre revisiones de «Bestué»

{{Localidat Aragón

|de=d'

|provincia = Uesca

|comarca = Sobrarbe

[[Image:Start hand.svg|25px|Variedatz dialectals de l'Aragonés]] <small>'''Ista fualla ye escrita en [[Aragonés d'a valle de Puértolas|l'aragonés d'a valle de Puértolas]]'''.</small>

 

 

[[Image:147.Bestué - Carrera.JPG|left|180px|thumb|Carrera baixo d'una arcada (''Casa Petit'') en o nuclio de Bestué.]]

 

Cartels en a plaza d'o lugar enforman a es vesitandes d'as arresas de caminata, y tamiés d'es orichens cheolochiques d'o paisache d'a [[Val de Puértolas|valle]], y con d'especial atención en as vistas que se'n tiene en alto d'o ''barrango d'Arirés'' y as [[Sestrals]].

 

 

== Cheografía ==

 

 

As fincas de cautivo d'a localidat, que tradicionalment heban o puesto en [[faixa]]s per o sud-este d'a dita, dica baixar-se-ne enta o barrango Pocins. Be están nombres d'es cambos ''Sant Quílez'' en a [[man (orografía)|man]] que mira ta [[Puértolas]], y ''L'Habanera'' es que son en as garras d'o Castiello Mayor. De frende d'estes, as faixas d'''O Raso'' y ''O Solano'' son ya cosa de Puértolas, y ''Es Pueis d'a Solana'' per on éstas baixan dica l'Arirés (parde que huei be tiene cosa que selvas perque no s'ha cautivato en tiempos) per a falda d'o ''tozal de [[Puértolas]]''.

 

[[Image:149.Bestué - Capiella.JPG|thumb|250px|A capella chicolona de [[Sant Quílez]] (actualment, ''vírchen d'es vicos''), en o camín d'a surtida d'o lugar ta es campetz d'o canto d'o nuclio, que les da o nombre a as faixas d'ixe canto d'a ''Sierra Muala''.]]

 

A debant d'estes puestos, o ''paco o Tumarruago'', marca como parede d'as [[Sestrals]] que ye, a on termina a [[valle de Puértolas]]. Anque ye una garra de pendiants grandes, la ocupa una [[fayera]]-[[caixigar]] bien densa, que prene colors bien vistosas en l'[[agüerro]].

 

== Monumentos ==

*A ilesia d'o lugar, d'a primera metat d'o [[sieglo XVII]], consagrata a l'alvocación de [[Sant Pero]] que muestra en a [[frontera]] bellas [[aspillera]]s y matacans -como tamién en hai altras en esta parte de Uesca- que se fayoron marchar ta esfensar-se mesmo d'es [[lacayo]]s que ta par d'alavez feban tantismo mal en estas valles, como d'es [[soldato]]s [[Francia|franceses]] que pardiciporon en as litadas d'as guerras franco-espanyolas d'ixes anyos.

*''Casa Barrau'', casona monumental d'a plaza d'o lugar, propiedat d'es qui en estioron os senyors en habe sieglos. La fayoron contruire per l'amo ''Antón Barrat'' (alavez, diz que ixe yera l'apellito) en l'anyo [[1566]], tal como se be leye en as ''volandreras'', ixo ye, as losas estraplombatas d'es tellatos, on que bi tienen gravatos debuixos y simbols protectors, amés d'a calendata quan la fayoron. En l'arcada d'a puerda d'o [[patio]], un escudo d'armas (d'ixes que se feban enantes) tiene una B en chunto con as [[bandiera d'Aragón|quatre baras]] d'[[Aragón]] en una d'as metaz, y en l'altra, un [[onso]] u bestia semilar.

 

== Historia ==

[[Image:141.Bestué - Finestra de Casa Antón Barrat (1566).JPG|thumb|250px|right|Finestra de ''Casa Barrau'', on se be leye l'anyada de construcción, [[1566]], y o nombre de l'alavez [[amo]] d'a casa, ''Antón Barrat''.]]

 

Perque ye tan coneixito d'ixes tiempos, sabenos, per eixemplo, qué población teneba o lugar en l'anyo [[1495]], que se be contoron 23 [[fuego]]s, ixo ye, as casas que be heba que estasen habitadas.

Probablemende, en o [[sieglo XV]], quan que s'estrableyoron as [[buega]]s d'as esplotacions d'a [[valle]], quan comenzoron as epocas peyors d'enfrentamientos y barallas con altros concellos vecins ([[valle de Bielsa|Bielsa]], [[valle de Bio|Bio-Fanlo]]). Ésta época estió importande en a historia d'a valle, perque morió l'amo feudal d'o senyorato sin descendencia ([[1430]]) y alavez es qui yeran propietarios mes grans fendo parte d'o concello el podioron comprar.

 

[[Image:152.Bestué - Escuto d'infanzons.JPG|180px|thumb|left|Escudo d'Armas d'una d'as casas d'a localidat. As profesions relacionatas con as armas son temas que a menut be son representatos.]]

O [[sieglo XVI]] estió de bien seguro a epoca mes conflitiva de totas, fendo a banda as falcadetas con valles vecinas que tamién alavez las tenioron, ye a epoca que o [[bandolerismo]] y as [[ampra]]s d'hombres d'armas pagatos ta fer-le mal a es intereses. Feitos como es que escaixoron en [[1503]], [[1519]] y [[1527]], con gran mal ta as presonas y perchudicio de posesions materials. Cosa no se'n sabe de qui mandoron fer ixas fayenas, pero as [[fuent|fonts]] que el replegan diz que nombran presonalidatz de [[l'Aínsa]] y puestos d'es arredols. Totz ixes maldatos fayoron que, mes luego que no tarde, se ligás d'organizare partidas d'hombres armatos (ixes ''[[somatén|somatens]]'' que canta [[La Ronda de Boltaña|a Ronda de Boltaña]], pos asinas se recuerdan encara as ampras "buenas" d'es concellos en o Sobrarbe, ''paisanos'' en o decir d'es documentos) que miraban ta defender es suyos intereses. As ampras armatas d'o concello de Puértolas se mantenioron en activo -sin saber si guaire constandes, feitos como a ocupación d'a [[valle de Broto]] per os [[gascunya|gascons]], etc- dica pasata a [[Guerra d'o Francés]], en a qual luitoron contra d'es [[Francia|franceses]].

 

==Se veiga tamién==

 

{{Lugars de Puértolas}}