Diferencia entre revisiones de «Arthropoda»

Contenido eliminado Contenido añadido
TjBot (descutir | contrebucions)
m r2.7.2) (Robot Adhibito: ur:مفصلی پایہ
Sin resumen de edición
Linia 10:
{{Taxobox_end}}
 
Os '''Arthropoda''' u '''artropodos''' (d'o [[Idioma griego|griego]] ''arthron'' «articulación» y ''podos'' «piet») son o [[Phyllum]] d'o [[Reino Animal]] que presenta o numero d'especies més gran, son aquaticos u terrestres, [[holotrofo]]s, [[necrofago]]s u [[parasito]]s, pero a més gran part [[herbivoro]]s.
 
== Morfolochía ==
Presentan [[simetría bilateral]], cuerpo [[segmentación|segmentato]], pero a diferencia d'os [[anelidos]] os segmentos se presentan en grupos (ditos [[tagma]]s), y o [[celoma]] ye redueito en l'adulto. Os diferents grupos de segmentos u [[tagmas]] son especializatos en diferents funcions y presentan apendices diferenciatos pa una clara división d'o treballo (por eixemplo pueden estar [[pata]]s, [[antena]]s, [[mandibula]]s, ecetraetcetra...).
 
Bi ha un [[exoesqueleto]] ([[cuticla]]) segregato por a [[epidermis]] y formato por tres napas laminatas: [[epicuticla]], [[exocuticla]] (de [[proteínas]] y [[lipidos]]) y [[endocuticla]], (més dobla y formata por [[quitina]] y [[proteínas]]). A quitina ye un [[polisacarido]] nitrochenato duro, liuchero, resistent y insoluble a l'augua, alcalis u [[acido]]s febles. En beluns o exoesqueleto tien entrants ([[apodema]]s), pa que s'inserten os [[musclo]]s.
 
A cada segmento li corresponden 2 apendices pars, encara que a vegatas han desapareixito u s'han modificato. Con un exoesqueleto asinas de resistent un apendiz sería inmobil, pero os artropodos pueden mover-los gracias a l'articulación: os apendices son palancas vueitas con musclos voluntarios y pelos sensitivos, y encara que en a evolución s'ha produeito una diversidat a saber-lo de formas, siempre bi ha dos seccions separadas por una articulación de caracter primario:
-Sección coxal.
-Sección d'o cabo.
 
Linia 35:
A sección d'o cabo ([[telopodito]]) ye més variable que l'anterior, car s'ha adaptato a muitas funcions seguntes os grupos. En beluns s'ha dividito en 2 partz: femoral y tibial, cadaguna formata por bells podomeros, en atros s'ha dividito en tres partz: femoral, patelar y tibial.
 
A respiración puet estar [[cutania]], [[branquial]], [[traquial]] y dica [[Pulmón|pulmonar]].
O [[sistema circulatorio]] ye derivato de l'anelidiano pero simplificato. A circulación ye [[circulación ubierta|ubierta]], y bi ha un conchunto de lacunas plenando entresillos y senos que forman o [[hemocele]]. No bi ha [[vaso sanguinio|vaso]]s verdaders, de fueras d'un corazón dorsal, tubular y un sistema arterial muito redueito que no ye un poquet desembolicato que en os de respiración [[branquial]]. O corazón ye en realidat un vaso pulsatil con dos foratos d'admisión ([[ostiolo]]s) con [[valvula]]s. A [[hemolinfa]] cercula dende dezaga ta debant, sale d'o [[corazón]] por una [[aorta]] anterior, y as arterias[[arteria]]s la levan a los senos d'o hemocele. A [[hemolinfa]] cercula por o hemocele entre as visceras, tornando a la cambra pericardica y entrando en o corazón por os ostiolos, que tienen valvulas que no deixan que se'n torne ta dezaga.
 
A [[sistole]] se consigue por contracción cardiaca, a [[diastole]] por contracción de musclos de l'[[aparato locomotor]].
 
L'[[aparato dichestivo]] ye completo, a boca tien apendices, como mandibulas y maxilas, pa ensopinar y masticar, y palpos pa tastar. Os apendices d'a boca son adaptatos a diferents formas d'alimentación.
Linia 53:
 
* [[Protoarthropoda]]: no presentan totas as caracteristicas d'os artropodos, por eixemplo os [[onicoforos]].
* [[Trilobitomorpha]]: [[Trilobitestrilobites]] y atros grupos fósils no tan conoixitos.
* [[Quelicerata]]: con quelicers
** [[Merostomas]]
Linia 61:
* [[Traqueata]]: fueras d'os insectos as atras clases responden a la morfolochía d'o [[miriapodo]]
** [[Arquilopodos]]
** [[Quilópodos]]
** [[Diplopodos]]
** [[Pauropodos]]
Linia 68:
 
== Importancia economica, sanitaria y alimenticia d'os artropodos ==
Dentro d'os artropodos bi ha exemplars d'intrés [[Alimento|alimenticio]], ([[marisco]]) d'intrés economico, (por os productos que producen u por os que destruyen), y d'intrés sanitario (foco d'[[Infección|infeccions]] u por estar animals de fizada verenosa).
 
Dentro d'os artropodos bi ha exemplars d'intrés alimenticio, ([[marisco]]) d'intrés economico, (por os productos que producen u por os que destruyen), y d'intrés sanitario (foco d'infeccions u por estar animals de fizada verenosa).
 
=== Alimentación ===
Muitos [[crustacios]] se minchan, especialment os [[decapodos]], ([[cangrillo]]s), tenendo importancia economica os cangrillos marins. Tamién se minchan os [[percebe]]s. Minchar insectos u aracnidos no ye bien visto en a [[cultura occidental]], pero bi ha culturas en atros países on se minchan dreitament os insectos (por eixemplo os aborichens australians se minchan as [[formigas-bota]] y en atros países se minchan os [[escarbacho]]s u os [[grilla]]s de mida aceptable, y dica as [[tarantula]]s.
 
Encara que os insectos no se minchen en Occident, si que se consume a [[miel]] que producen as [[abella]]s, estando l'[[apicultura]] una actividat antiga y muito extendita. Os crustacios [[planctonico]]s, que no se minchan tradicionalment, pueden estar indicadors de [[bancos de pesca]].
 
Bi ha insectos que fizan con o suyo [[fizón]] (abellas, [[viespas]]), as [[aranya]]s y [[ciengarras]] no tienen fizón y fizan con os [[quelicers]] y forciclas respectivament. Os [[arraclau]]s encara que sigan aracnidos fizan con un fizón y no pas con os quelicers.
 
A fizadura d'os mosquitos ye con l'aparato bucal y no con garra [[fizón]] y puet trasmitir microbios u nematodos que causan [[malautía]]s ([[malaria]], [[malautía d'o suenio]], [[elefantiasis]], ecetra...). Bi ha crustacios que pueden agüespar [[nematodo]]s y platelmintos[[platelminto]]s parasitos de l'hombre.
 
En agricultura os insectos se tienen en cuenta por o poder de esdevenir [[plaga]]s. Ya en a [[Biblia]] mencionan as plagas de [[langosto]]s. Atros insectos que pueden estar plaga son a [[mosca d'a fruita]], o ''trips'', as [[chinche]]s, os [[polecons]], a [[procesionaria]], o [[piollo de Sant Chusé]], o [[escarbacho d'a pataca]] y as polillas. Pero l'hombre puet fer servir un insecto contra atro, ([[depredador]]s u [[parasitoide]]s), como ye o caso d'as viespas.
 
Bi ha artropodos con importancia en a [[industria]] u [[artesanía]] producindo sustancias d'intrés comercial. As abellas a més de producir miel producen [[cera]]. Os lepidoptero ''[[Bombus]]'' produce [[seda]] ([[cuco d'a seda]]). Un producto industrial produeito por un insecto ye o [[carmín]] y, d'atras especies, se'n obtién [[laca]]. D'os [[meloido]]s se puet obtener un afrodisiaco (''spanish fly'').
 
Os insectos son eslavonseslabons intermediarios de catenas alimentarias que tienen en o suyo cabalto especies útils pa l'ombrehombre, tamién ye important en ixo a función [[polinización|polinizadora]] d'os insectos.
 
{{Destacato|mk}}
== Vinclos externos ==
{{Wikispecies_line|Arthropoda|Arthropoda}}
{{Commonscat|Arthropoda|Arthropoda}}
 
== Bibliografía ==
* {{es}} [[C.P.J.Hickman]] ''Principios Integrales De Zoologia'' - 10ª<sup>ena</sup> Ed. McGraw-Hill. 1998.
 
[[Categoría:Arthropoda]]
 
{{Destacato|mk}}
 
[[ar:مفصليات الأرجل]]