Diferencia entre revisiones de «Idioma anglés»

Contenido eliminado Contenido añadido
MerlIwBot (descutir | contrebucions)
m Robot Adhibito: Modificato: lmo:Lengua inglesa
Jpbot (descutir | contrebucions)
m homocheneizo emboli... desembolic, replaced: envoli → emboli (8)
Linia 19:
|sil=eng
}}
L''''anglés''' (en anglés {{audio|1=En-us-English.ogg|2=''English'' /ˈɪŋɡlɪʃ/}}) ye un [[luengas chermanicas|idioma chermanico]] occidental orichinario d'o norte d'[[Europa]] que se desenvolicódesembolicó en os reinos anglo-saxons d'[[Anglaterra]] (a dita [[Anglaterra anglo-saxona]]) y s'espardió dende o suyo orichen por totas as [[islas Britanicas]]. Debito a la influencia economica, melitar, scientifica, cultural y colonial de [[Reino de Gran Bretanya|Gran Bretanya]] y d'o [[Reino Unito]] dende o [[sieglo XVIII]], a traviés d'o [[Imperio Britanico]], y d'os [[Estatos Unitos]] dende a segunda metat d'o [[sieglo XX]],<ref>Ammon, Ulrich (2006). [http://books.google.com/?id=LMZm0w0k1c4C Sociolinguistics: an international handbook of the science of language and society]. Walter de Gruyter. ISBN 3-11-018418-4.</ref><ref>Schneider, Edgar (2007). [http://books.google.com/?id=QIE6zGSd8okC Postcolonial English: varieties around the world. Cambridge University Press]. ISBN 0-521-83140-7.</ref><ref>Mazrui, Alamin (1998). [http://books.google.com/?id=6lQTPxdYx8kC The power of Babel: language & governance in the African experience]. University of Chicago Press. ISBN 0-85255-807-4.</ref> l'anglés s'ha espardito por tot o mundo, convertindo-se en a luenga de referencia a ran internacional, gosando emplegar-se como ''[[lingua franca]]'' en muitas rechions.<ref>Crystal, David (1997). [http://books.google.com/?id=d6jPAKxTHRYC English as a Global Language. Cambridge: Cambridge University Press]. ISBN 0-521-53032-6.</ref><ref>Wardhaugh, Ronald (2006). [http://books.google.com/?id=0J2VOzNYtKQC An introduction to sociolinguistics. Wiley-Blackwell]. ISBN 1-4051-3559-X.</ref> En muitos puestos s'amostra como [[segunda luenga]] y mesmo se fa servir como [[luenga oficial]] d'a [[Unión Europea]] y de muitos países d'a [[Mancomunidat Britanica de Nacions]], asinas como muitas organizacions internacionals. Ye a tercera luenga con mayor numero de fablants nativos d'o mundo, dimpués d'o [[idioma chinés mandarín|chinés mandarín]] y d'o [[idioma castellán|castellán]].<ref name="ethnologue">"[http://web.archive.org/web/19990429232804/www.sil.org/ethnologue/top100.html Ethnologue, 1999]". Web.archive.org.</ref>
 
Historicament, l'anglés s'orichinó d'a fusión de varias luengas y dialectos que hue se conoixen colectivament como [[antigo anglés]], y que los trayioron a la costa este d'Anglaterra os antigos colonizadors d'orichen [[Pueblos chermanicos|chermanico]] ([[anglo-saxons]]) arredol d'o [[sieglo V]] – derivando a parola ''anglés'' d'o nombre d'os [[anglos]], que con os [[saxons]] formaban os anglo-saxons.<ref>{{cita web|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/English |title=English&nbsp;— Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary |publisher=Merriam-webster.com |date=2007-04-25 |accessdate=2010-01-02}}</ref> Un important numero de parolas de l'anglés derivan d'o [[latín]], ya que ista yera de bella forma a ''[[lingua franca]]'' d'a cristiandat y d'a vida intelectual europea por ixas envueltas.<ref name="Spiritus-temporis.com">{{cita web|url=http://www.spiritus-temporis.com/old-english-language/latin-influence.html |title=Old English language&nbsp;— Latin influence |publisher=Spiritus-temporis.com |date= |accessdate=2010-01-02}}</ref> A luenga tenió amás grans influencias de l'antigo [[idioma nordico antigo|idioma nordico]] debito a las envasions [[Vikingos|vikingas]] d'os sieglos [[Sieglo VIII|VIII]] y [[Sieglo IX|IX]], y tamién recibió influencias d'o [[Idioma francés|francés]] (y d'o latín a traviés d'o francés) en estar un dialecto francés a luenga d'os conquiridors que esdevenioron a clase dirichent d'Anglaterra dimpués d'a [[batalla de Hastings]] ([[1066]]) y a conquiesta d'o país por [[Guillén I d'Anglaterra|Guillén ''O Conquiridor'']].
Linia 41:
En primerías, l'[[antigo anglés]] yera un grupo de diferents dialectos, reflectando a variedat d'orichens d'os reinos anglo-saxons de Gran Bretanya<ref>David Graddol, Dick Leith, and Joan Swann, ''English: History, Diversity and Change'' (New York: Routledge, 1996), 101.</ref> pero un d'istos dialectos, o [[Saxón occidental (antigo anglés)|saxón occidental tardano]], eventualment prencipió a dominar, estando ista por eixemplo a luenga en que s'escribe o poema ''[[Beowulf]]''.
 
L'antigo anglés se transformó mas tardi debito a dos succesivas invasions. A primera de parlants de [[luengas nordicas|luengas nord-chermanicas]] quan [[Halfdan Ragnarsson]] y [[Ivar the Boneless]] prencipioron a conquerir y colonizar as partis septentrionals d'as islas britanicas entre os sieglos VIII y IX (se veiga [[Danelaw]]). A segunda estió una invasión de parlants de l'[[antigo normando]], una [[luengas romances|luenga romance]], en o sieglo XI, con a [[conquiesta normanda d'Anglaterra]]. O normando desenvolicódesembolicó en l'[[idioma anglo-normando|anglo-normando]], y dimpués [[Law French|anglo-francés]] - metendo en a luenga una buena ripa de parolas nuevas, mas que mas a travies d'as leis y d'o gubierno. Mientres o lexico d'a luenga s'enamplaba con vocabulario d'orichen escandinavo y normando tamién se simplificaba a gramatica, transformando a l'anglés en una "luenga d'amprens", mas ubierta que atras luengas a acceptar parolas nuevas d'atros idiomas.
 
Istos cambeos lingüisticos en l'anglés seguidos d'a invasión normanda producioron lo que hue conoixemos como [[anglés meyo]], estando a obra ''[[The Canterbury Tales]]'' de [[Geoffrey Chaucer]] a millor referencia literaria d'ista epoca.
Linia 64:
Muitas parolas d'as luengas chermanicas nordicas dentroron en l'anglés a traviés d'os asentamientos que se creyoron con as envasions [[vikingos|vikingas]] y [[daneses|danesas]] que prencipioron arredol d'o sieglo IX. Muitas d'istas son parolas prou comuns, lo que amostra a estreita relación que bi habió entre os angleses y os envasors escandinavos. O neerlandés y o baixo alemán tamién han tenito una considerable influencia en o vocabulario anglés, contribuindo en termins cutianos, asinas como muitas parolas d'o mundo d'a navegación y o comercio.
 
D'atra man, l'anglés ha formato en os zaguers 1.500 anyos parolas por composición y adhibindo-ne afixos d'una traza diferent a las atras luengas chermanicas. Por eixemplo, os substantivos abstractos en anglés se pueden formar partindo d'atras parolas con os sufixos "‑hood", "-ship", "-dom" y "-ness". Totz ells tienen sufixos equivalents en as atras luengas chermanicas, pero os suyos patrons d'utilización diverchen, por eixemplo l'alemán "Freiheit" y l'anglés "freedom" (os dos con o significato de "libertat", o sufixo alemán "-heit" sería equivalent en anglés a "-hood", mientres que "-dom" tendría o suyo equivalent alemán en "-tum"). Os idiomas islandés y feroes tamién fan como l'anglés en iste aspecto, ya que, igual que l'anglés, s'han desenvolicatodesembolicato independientment d'a influencia d'as atras luengas chermanicas.
 
Muitas parolas [[idioma francés|francesas]] son tamién intelichibles ta un parlant d'anglés, mas que mas en a luenga escrita (ya que a prenunciación ye por un regular prou diferent), porque l'anglés absorvió una gran cantidat de vocabulario d'o [[idioma normando|normando]] y d'o francés, a traviés d'os [[anglo-normandos]] dimpués d'a conquiesta normanda, y dreitament d'o francés a o largo d'os sieglos. Como resultato, una gran parti d'o vocabulario anglés deriva d'o francés, con bellas chicotas esferencias de ortografía (rematanzas, manca de [[diacritico]]s, etc.), asinas como diverchencias ocasionals en o significato, creyando falsos amigos: por eixemplo, comparar l'anglés "library" con o francés ''librairie''; en anglés significa "biblioteca" mientres que en francés como en aragonés ye ''librería'' (en anglés "bookstore"), fendo servir o francés ta l'atro significato a parola "bibliothèque". A pronunciació d'a mayoría d'amprens franceses en anglés (fueras de bells poquetz amprens modernos como ''mirage'', ''genre'', ''café''; u frases como ''coup d’état'', ''rendez-vous'', etc.) s'ha adaptato de tot a las normas foneticas anglesas y sigue o mesmo patrón d'accentuación que qualsiquier atra parola (por eixemplo l'anglés "nature" vs. o francés ''nature'', "button" vs. ''bouton'', "table" vs. ''table'', "hour" vs. ''heure'', "reside" vs. ''résider'', etc.).
Linia 129:
Amás d'istas variedatz prencipals, bi ha muitas atras variedatz de l'anglés, entre as que se troban, en muitos casos, subvariedatz, somo por eixemplo o ''[[cockney]]'', o ''[[scouse]]'' u o ''[[geordie]]'' en l'[[anglés britanico]]; l'[[anglés de Newfoundland]] aintro de l'[[anglés canadiense]]; y l'[[anglés afro-americán vernaclo]] (''"ebonics"'') u l'[[anglés sud-estatounitense]] entre as variedatz de l'[[anglés americán]]. L'anglés ye una [[luenga pluricentrica]], sin una autoridat central d'a luenga como por eixemplo o l'[[Academia francesa]] en o caso d'o francés; por ixo no existe una variedat que sía considerata "correcta" u "incorrecta", fueras de quan somos parlando d'una audiencia particular a la que ye dirichita.
 
L'[[idioma anglico escocés|anglico escocés]] tien os suyos orichens en o temprano anglés meyo d'o norte,<ref>Aitken, A. J. and McArthur, T. Eds. (1979) ''Languages of Scotland''. Edinburgh,Chambers. p.87</ref> desenvolicandodesembolicando-se y cambeando en a suya historia debito a la influencia d'atras fuents, encara que dimpués d'as [[Actas Unión de 1707]] prencipió un proceso de perda d'a luenga, que ha feito que as succesivas chenerations haigan adoptato poquet a poquet caracteristicas de l'anglés estándar, causando asinas una dialectalización. Sía actualment una luenga deseparata u un dialecto de l'anglés ([[anglés escocés]]), en qualsiquier caso o gubierno d'o Reino Unito reconoixe a l'anglico escocés como [[luenga rechional]] y tamién tien reconoixencia en a [[Carta Europea d'as Luengas Rechionals u Minoritarias]].<ref>[http://www.coe.int/t/e/human_rights/minorities/2._framework_convention_%28monitoring%29/2._monitoring_mechanism/3._state_reports_and_unmik_kosovo_report/2._second_cycle/PDF_2nd_SR_UK_en.pdf Second Report submitted by the United Kingdom pursuant to article 25, paragraph 1 of the framework convention for the protection of national minorities]''</ref> Existen quantas variedatz dialectals de l'anglico escocés que difieren en a suya pronunciación, gramatica y lexico, a vegatas substancialment, d'atras variedatz de l'anglés.
 
Os parlants d'anglés tienen una gran variedat d'[[accento (lingüistica)|accentos]], que a sobén permite distinguir o dialecto u luenga nativa d'o parlant. En Anglaterra, as variacions se centran mas actualment en a pronunciación que en a gramatica u o vocabulario. D'antis mas a gramatica y o vocabulario tamién gosaban cambear en os diferents puestos d'o país, pero debito a una perda de lexico a mayor parti d'istas diferencias ya no existen hue.<ref>Peter Trudgill, ''The Dialects of England'' 2nd edition, page 125, Blackwell, Oxford, 2002</ref>
Linia 140:
* O [[E-Prime]] excluye as formas d'o verbo ''to be'' (''ser-estar'').
* A [[reforma ortografica anglesa]] ye un intento d'amillorar a grafía de l'anglés fendo-la mas simpla.
* L'[[anglés codificato manual]] (''Manually Coded English'') constituye una variedat de sistemas que han estato desenvolicatosdesembolicatos ta representar l'anglés como una luenga de signos con as mans, disenyata mas que mas ta o suyo emplego en a educación de personas xordas. No s'ha de confundir con a [[luenga de signos britanica]] u a [[luenga de signos americana]] que se fan servir en os países anglosaxons, ya que istas son independients de tot y no se basan en l'anglés.
* O ''[[seaspeak]]'' (literalment "''a parla d'a mar''") y as relacionatas ''[[Alfabeto fonetico d'a OTAN|airspeak]]'' (''parla de l'aire'') y ''policespeak'' (''parla d'a policía''), se basan todas en vocabularios restrinchitos, fuoron disenyatas por Edward Johnson en a decada de 1980 ta aduyar a la cooperación internacional y a la comunicación en arias especificas. Tamién existe o ''[[tunnelspeak]]'' (''parla d'o túnel'') que se fa servir en o [[eurotúnel]].
* [[Anglés simplificato|Anglés tecnico simplificato]] (''Simplified Technical English'') ye una variedat historica desenvolicatadesembolicata ta o mantenimiento de manuals d'a industria aeroespacial y que actualment se fa servir en quantas industrias.
* L'[[anglés especial]] (''Special English'') ye una forma simplificata de l'anglés que fa servir a canal de radio y televisión ''[[Voice of America]]''. Emplega nomás 1.500 parolas.
 
Linia 157:
A gramatica anglesa tien un grau de flexión minimo comparato con a mayoría d'as [[luengas indoeuropeas]]. Por eixemplo, l'anglés moderno, a esferencia de l'aleman u o neerlandés modernos y d'as [[luengas romances]], no tien un [[chenero gramatical]] ni tampoco no [[concordancia|concordancia d'os adchectivos]]. A marca d'o [[caso gramatical|caso]] quasi ye desapareixita en a luenga y nomás se puet trobar en os [[pronombre]]s. A esferencia entre [[verbos chermanicos fuertes|verbos fuertes u irregulars]] (por eixemplo ''speak/spoke/spoken'') y [[verbos chermanicos febles|verbos febles u regulars]] ye herencio d'os suyos orichens chermanicos y un rasgo de gran importancia en l'anglés moderno, ya que ye un repui d'a flexión propia d'as luengas chermanicas que en atros casos (como a marca d'o [[plural]]) ye de tot desapareixita.
 
Alavez, a luenga s'ha tornato mas [[luenga isolata|analitica]], desenvolicandodesembolicando diferents caracteristicas como os [[verbos modals en anglés|verbos modals]] y l'orden d'as parolas como recurso ta transmitir diferents significatos. Atro rasgo que se pueden sinyalar son as construccions con [[verbo auxiliar|verbos auxiliars]] como as preguntas, as negacions, a [[voz pasiva]] y l'[[aspecto gramatical|aspecto]] progresivo.
 
== Vocabulario ==
Linia 167:
{{cita|Quántas parolas bi ha en o idioma anglés? No bi ha una unica respuesta sensata ta ista pregunta. Ye imposible contar o numero de parolas d'un idioma, ya que ye dificil decidir s'ha de contar realment como una parola.<ref>{{cita web |url=http://www.oxforddictionaries.com/page/howmanywords |title=How many words are there in the English language? |work=Oxford Dictionaries Online |publisher=Oxford University Press |accessdate=17 September 2010}}</ref>}}
 
O vocabulario de l'anglés ye indudablement granizo, pero especificar un numero concreto de parolas sería mas una defición que un calculo exacto. A o contrario que atras luengas como o francés (con l'[[Académie française]]), l'alemán ([[Rat für deutsche Rechtschreibung]]), o castellán ([[Real Academia Española]]) u o italián ([[Accademia della Crusca]]), no existe garra academia que pueda definir oficialment que parolas y variants de parolas son oficialment acceptatas en a luenga. Nuevos [[neolochismo]]s apareixen regularment en campos como a medecina, sciencias y tecnolochía entre atros, y a luenga ye en constant desenvoliquedesembolique. Belunas d'istas nuevas parolas tienen un uso prou amplo, atras s'emplegan nomás en cerclos prou chicotz. As parolas foranas que se fan servir entre as comunidatz d'inmigrants tamién podría considerar-se que dentran a fer parti d'una luenga anglesa, en constant evolución. Os arcaismos y parolas d'uso dialectal y rechional pueden o no considerar-se como parti de l'anglés.
 
A segunda edición de l'''Oxford English Dictionary,'' ''(OED2)'' incluye mas de 600.000 definicions, seguindo una politica concreta d'inclusión:
Linia 287:
{{Destacato|sw}}
{{Destacato|als}}
 
[[ace:Bahsa Inggréh]]
[[af:Engels]]