Diferencia entre revisiones de «Europa»

Contenido eliminado Contenido añadido
Xqbot (descutir | contrebucions)
m r2.7.3) (Robot Adhibito: Modificato: yo:Europe; cambios triviales
Jpbot (descutir | contrebucions)
m homocheneizo emboli... desembolic, replaced: envoli → emboli (6)
Linia 250:
 
=== Antiguidat ===
En l'[[Antiguidat]], as dos culturas prencipals d'Europa estioron en l'[[Antiga Grecia]] y en l'[[Antiga Roma]]. L'Antiga Grecia estió o puesto a on naixioron os conceptos prencipals d'a [[Filosofía]], de l'[[Arte]] y d'a [[Medecina]] que dimpués desenvolicódesembolicó l'[[Imperio Román]], que s'estendilló por toda la cuenca d'a [[mar Mediterrania]] y por atros territorios d'[[Europa Occidental]], establindo as suyas mugas, alto u baixo, en os ríos [[Río Rin|Rin]] y [[Río Danubio|Danubio]], estando sota o suyo control os territoios situatos a l'uste y a lo sud d'istos dos ríos. Roma aportó no nomás o desenvoliquedesembolique d'a Cultura de l'Antiga Grecia, sino que amás tamién aportó as infraestructuras en vías de comunicación (as [[Vía romana|vías romanas]]), os alazez d'o [[Dreito]] y tamién una luenga común a tot l'Imperio, o [[latín]], de lo qualo derivan as actuals [[luengas romances]] charratas en o sud y l'ueste d'Europa, incluyindo-ie l'[[idioma aragonés]]. Roma legó tamién un ideyal d'unidat politica de tot o territorio continental, que ye o precedent más antigo de l'actual [[Unión Europea]].
 
=== Edat Meya ===
Linia 262:
== Renaiximiento ==
[[Imachen:Carlos V en Mühlberg, by Titian, from Prado in Google Earth.jpg|left|thumb|200px|O rei [[Carlos I d'Aragón]], en un quadro de [[Ticián]].]]
Dende meyatos d'o [[sieglo XV]], en Europa apareixió un nuevo poder politico emerchent, a [[Casa d'Habsburgo]], que entre d'atros territorios patrimonials yera hereu d'a [[Corona d'Aragón]] y d'o [[Reino d'Aragón]], pero que tamié controlaba o [[Sacro Imperio Román Chermanico]] y quantos territorios en l'actual [[Italia]]. Antiparte, o pensamiento scientifico se desenvolicódesembolicó en o continent, recuperando-se con o [[Renaiximiento]] quantas conoixencias oblidatas de l'[[Antiga Grecia]] y de l'[[Antiga Roma]], y premitiendo asinas a expansión politica d'Europa por atros continents, estando ixos conocimientos culturals l'alazet d'a superioridat politica europea sobre a resta d'o mundo dica calendatas recients. Asinas, en [[1492]] [[Cristofo Colombo]] decubrió [[America]], pero tamién [[Portugal]], alto u baixo en ixas mesmas calendatas descubrió a rota que portaba enta la [[India]] por o [[cabo de Buena Asperanza]] y por l'[[Ocián Indico]], estando asinas l'alazet d'o imperio colonial portugués. En o territorio de l'actual [[Rusia]] emerchió un poder nuevo, l'alazet de l'[[Imperio ruso]], y en os [[Balcans]] se paralizó a penetración en Europa de l'[[Imperio otomán]], prencipiando amás os Habsburgo una reconquiesta d'os territorios balcanicos.
 
== Edat Muderna ==
Linia 274:
== Edat Contemporania ==
[[Imachen:Santa Engracia - Lejeune.jpg|thumb|left|200px|Asalto d'as tropas d'o [[Exercito francés]] a lo [[Monesterio de Santa Engracia de Zaragoza|Monesterio de Santa Engracia]] de [[Zaragoza]] o [[8 de febrero]] de [[1809]] mientres os [[Setios de Zaragoza]], en un quadro de [[Louis-François Lejeune]].]]
O gran escaicimiento d'a segunda metat d'o [[sieglo XVIII]] estió a [[Ilustración]], un movimiento [[Filosofía|filosofico]] que s'estendilló por Europa y mesmo plegó enta [[America]], a on remató con a [[Guerra d'Independencia d'os Estatos Unitos]] y a independencia d'as ''[[Tretze Colonias]]'', que dica ixas envueltas feban parte d'as [[Colonias d'o Reino Unito|colonias]] d'o [[Reino Unito]]. En ixe proceso se desenvolicorondesembolicoron y enamploron as ideyas que en zaguerías d'o sieglo XVIII rematoron en o [[Reino de Francia]] con a [[Revolución francesa]], l'abolición d'a Monarquía y a proclamación d'a [[Primera Republica Francesa|Republica]]. Amanixioron asinas en a scena politica europea os tres prencipios fundamentals d'a Revolución francesa: [[libertat]], [[igualdat]] y [[fraternidat]], que esdevenioron l'alazet d'o posteror proceso de [[Democracia|democratización]].
 
Mientres as [[Guerras revolucionarias francesas]] y d'as [[Guerras napolionicas]], ixas ideyas s'estendilloron por Europa, estando o chermen d'o [[liberalismo]] y d'o amanixer d'as [[nacionalidatz]]. Ta Aragón estió un periodo convulso, marcato por os [[Setios de Zaragoza]] mientres a [[Guerra d'o Francés]]. Dende [[1815]], quan as potencias europeas redotoron a [[Napolión Bonaparte]] y derrocoron o [[Primer Imperio Francés]] ta restaurar a Monarquía, prencipió un periodo de [[conservadurismo]] en Europa, seguntes os alcuerdos d'o [[Congreso de Viena]]. Sindembargo, ixo estió nomás que un freno temporal y en segunda metat d'o [[sieglo XIX]] as ideyas liberals trunforon en Europa, con a [[unificación d'Italia]] y a [[unificación d'Alemanya]] (encara que en ista zaguer caso con un sesgo conservador y militarista). Antiparte, as dos prencipals potencias liberals, o [[Reino Unito]] y [[Francia]], establioron os alazetz d'una relación que remató con a suya alianza en rematar o sieglo, frent a la coalición conservadora formata por o [[Imperio alemán]] y o [[Imperio Austro-hongaro]]. O [[Imperio ruso]], a mayor potencia conservadora d'o continent, s'arrangleró con Francia y o Reino Unito ta fer frent a alemans y austro-hongaros en os [[Balcans]].
 
Tamién amanixió en a segunda metat d'o sieglo XIX o [[socialismo]], desenvolicatodesembolicato por [[Karl Marx]] y [[Friedrich Engels]], y l'[[anarquismo]], as dos prencipals opcions d'o [[movimiento obrero]] que hea apareixito con o proceso d'a [[Industrialización]].
 
Mientres a primera decada d'o [[sieglo XX]] s'establioron definitivament os dos bloques politico-melitars en o continent, encara que [[Italia]] dubtaba entre adhibir-se a o bloque liberal u a o bloque conservador. En [[1914]], con l'[[atentato de Sarajevo]], esclató a [[Primera Guerra Mundial]] entre istos dos bloques, esdevenindo un escaicimiento de gran impacto en l'esdevenidero d'Europa.
Linia 284:
=== Primera Guerra Mundial ===
{{Articlo principal|Primera Guerra Mundial}}
Prencipiando o [[28 de chulio]] de [[1914]] y no rematando dica l'[[11 de noviembre]] de [[1918]], a [[Primera Guerra Mundial]] s'estendilló por quasi toda Europa: nomás continoron neutrals [[Noruega]], [[Suecia]], [[Dinamarca]], [[Países Baixos]] y [[Espanya]], y as [[mortalera]]s en o frent estioron enormes mientres as quatre largas anyadas d'a guerra. O desenvoliquedesembolique tecnico aplicato a la sciencia melitar y a la potencia de fuego (por eixemplo, a [[metralladora]]) facioron quasi imposibles os grans ataques en o frent, y remató por establir-se una linia de [[trinchera]]s dende a [[canal d'a Manga]] dica [[Suiza]] y dende [[Suiza]] dica la [[mar Hadriana]]. En ista [[guerra de trincheras]] os abances se mediban por metros y os muertos se contaban por decenas de milers.
 
En [[1917]] o esblodregamiento d'o [[Frent Oriental (Primera Guerra Mundial)|Frent Oriental]] s'escaició quan s'esblodregó o [[Imperio ruso]] dimpués d'a [[Revolución rusa]], quan as condicions de cida d'a población yean menimas y a incapacidat en o frent d'os [[melitar]]s zaristas yera platera de raso. Sindembargo, o [[Imperio alemán]] (y encara mas os suyos aliatos d'as [[Potencias Centrals]], o [[Imperio otomán]] y o [[Imperio Austro-hongaro]]) heban plegato a o limite d'as suyas capacidatz melitars y rematoron por reblar y perder a guerra.
Linia 313:
== Referencias ==
{{Listaref}}
{{Destacato|lmo}}
{{Destacato|kv}}
 
[[Categoría:Continent]]
[[Categoría:Europa]]
 
{{Destacato|lmo}}
{{Destacato|kv}}
[[ab:Европа]]
[[ace:Iërupa]]