Diferencia entre revisiones de «Manzana»

Contenido eliminado Contenido añadido
MerlIwBot (descutir | contrebucions)
m Robot Suprimito: as:আপেল (deleted)
Sin resumen de edición
Linia 1:
{{Articlo 1000|-10}}
[[Imachen:Fuji apple.jpg|thumb|right|250px|Dos manzanas d'a variedat Fuji.]]
{{Taxobox_begin | color = lightgreen | name = Mazana}}
A '''manzana''' u '''mazana''' ye a [[fruita]] caracteristica d'os [[árbol]]s d'o [[chenero (biolochía)|chenero]] ''[[Malus]]'', en a [[familia (biolochía)|familia]] d'as [[Rosaceae|rosacias]]. A [[especie]] d'a on s'obtiene a mayoría de manzanas ta consumo ye ''[[Malus domestica]]'', conoixida como [[manzanera]] domestica.
{{Taxobox image | image = [[Imachen:Fuji apple.jpg|250px|Mazana]]|caption = <small> ''Mazanas'' </small>}}
{{Taxobox_begin_placement | color = lightgreen}}
{{Taxobox_regnum_entry | taxon = [[Plantae]]}}
{{Taxobox_divisio_entry | taxon = [[Magnoliophyta]]}}
{{Taxobox_classis_entry | taxon = [[Magnoliopsida]]}}
{{Taxobox_ordo_entry | taxon = [[Rosales]]}}
{{Taxobox_familia_entry | taxon = [[Rosaceae]]}}
{{Taxobox genus entry | taxon = '''[[Malus]]'''}}
{{Taxobox_end_placement}}
{{Taxobox_end}}
A '''mazana''' u '''manzana''' ye a [[fruita]] d'a '''[[mazanera]]''' (u '''manzanera'''), a mayor parte d'ellas ''Malus domestica'' u bell hibrido d'ista. Ye una d'as fruitas más cautivatas d'o mundo.
 
==Nombres==
[[Imachen:Appletree bloom l.jpg|thumb|250px|Mazanera en flor.]]
En [[Aragón]], a parola más extendida ta nombrar a ista fruita ye «'''manzana'''». Se troba con iste nombre en a mayoría de a cheografía aragonesa, tanto en os lugars a on que en l'actualidat se fabla [[Idioma castellano|castellano]] como a on que se fa marchar l'[[idioma aragonés|aragonés]].
{{Destacato|ta}}
 
«Manzana» ye una forma evolucionada a partir de «mazana», unatra forma más arcaica que dimana d'o [[idioma latín|latín]] <''(MALA) MATTIANA''<ref name="RAEmanzana">{{es}} [http://buscon.rae.es/draeI/html/cabecera.htm Voz «''Manzana''» en a edición en linia de o ''Diccionario de la Real Academia Española'']; consultau o 2 de mayo de 2012</ref>, una denominación que en o idioma debantpasau de l'aragonés designaba a una variedat concreta d'ista fruita<ref name="RAEmanzana"/>. Os derivaus de <''MATTIANA'', como manzana y mazana, son comuns en o [[Luenga ibero-romance|grupo evolutivo ibero-romance]] y tanto la una como l'atra s'han documentau en diferents estadios historicos de as diferents luengas d'iste grupo, como l'aragonés, o castellano<ref name="RAEmanzana"/> y l'[[Idioma asturleyonés|asturleyonés]]. A predominancia de derivaus de <''MATTIANA'' ye cohesiva en o grupo ibero-romance, y se contraposa a la tendencia de belatros grupos evolutivos a dintro d'as [[luengas romances]], como l'occitano-romance ([[Idioma catalán|idiomas catalán]] y [[Idioma occitano|occitano]]) y o galo-romance ([[Idioma francés|francés]]), por atras radices etimolochicas sinonimas que ofreixeba o latín, como <''POMU(M)''.
 
A forma «'''mazana'''», a diferencia d'o castellano, en aragonés sí que nos ha gosau arribar a la fabla viva actual<ref name="ANDOLZ">{{an}}{{es}} [[Rafael Andolz Canela|ANDOLZ CANELA, Rafael]], ''Diccionario Aragonés, Aragonés-Castellano Castellano-Aragonés'' (5<sup>ena</sup> ed.); Mira Editores. Zaragoza [[2004]]. <small>ISBN 84-8465-160-6</small></ref><ref name="VIDALLER"/>, anque de forma puntual y sin estar a forma predominant como qualques autors han quiesto mostrar, puet estar que ta aparentar una diferencia con o castellano que no ye tal. Se documenta en localidatz en o extrimo nort-occidental de a [[Chacetania]], como [[Echo]]<ref name="VIDALLER">{{an}} [[Rafel Vidaller Tricas|VIDALLER TRICAS, Rafel]], ''Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals''; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza [[2004]]. <small>ISBN 978-84-8986-235-7</small></ref><ref name="ANDOLZ"/>, [[Ciresa]]<ref name="ANDOLZ"/><ref name="VIDALLER"/> y [[Embún]]<ref name="VIDALLER"/> (en a [[val d'Echo]]) y [[Ansó]]<ref name="VIDALLER"/> ([[val d'Ansó]]), pero tamién en [[Biescas]]<ref name="VIDALLER"/> ([[val de Tena]], [[Alto Galligo]]) y en [[Torla]]<ref name="VIDALLER"/> ([[val de Broto]], [[Sobrarbe]]). En a resta d'o territorio, pareix que a sola parola conoixida ye «manzana»<ref name="VIDALLER"/>.
 
En a [[val de Benás]] ye a sola parte d'o [[dominio lingüistico]] de l'aragonés a on que se documenta una forma derivada de o latín <''POMU(M)'', anque ye de notar-se que podría estar un [[catalanismo lexico]]. O naturalista y lexicografo [[Rafel Vidaller]] documenta «'''poma'''» en [[Benás]], en [[Sant Feliu de Veri]], [[Castilló de Sos]] y en [[Vilanova]]<ref name="VIDALLER"/>. Manimenos, no s'ha de pensar que sia a sola parola que s'emplega en a dita val ta nombrar a ista fruita, pus o mesmo autor documenta, en o mesmo lugar de Sant Feliu, a forma «manzana» pronunciada, ixo sí, a las modas benasquesas (/man'sana/, como "mansana")<ref name="VIDALLER"/>.
 
==Referencias==
{{listaref}}
 
==Vinclos externos==
{{Commonscat|Apples|manzanas}}
 
[[Categoría:Fruitas]]
[[Categoría:Malus]]
[[Categoría:Fitonimia]]
 
{{Destacato|ta}}
[[ar:تفاح]]
[[arz:تفاح]]