Diferencia entre revisiones de «Tiroleses»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 1:
{{pueblo
|imachen = [[Imachen:Durni.jpg|62px]][[Imachen:Christof Innerhofer Hinterstoder 2011.jpg|69px]][[Imachen:Alfred Hörtnagl Nacht des Sports 2008.jpg|64px]]<br>[[Imachen:Oswald von Wolkenstein 2.jpg|65px]][[Imachen:Lukas Hinterseer - FC Wacker Innsbruck (1).jpg|63px]][[Imachen:Bundesarchiv Bild 183-2004-1110-500, Leopold Graf Berchtold.jpg|67px]]
|descripzión = <small>[[Luis Durnwalder]] · [[Christof Innerhofer]] · [[Alfred Hörtnagl]]<br>[[Oswald von Wolkenstein|Oswald Wolkenstein]] · [[Lukas Hinterseer]] · [[Leopold Berchtold]]</small>
|pueblo = Tiroleses<br>Tiroler
|poblazión =
|rechión1 = [[Imachen:Flag of Austria.svg|22px|border]] [[Austria]]
|pob1 =
|rechión2 = [[Imachen:Flag of Italy.svg|22px|border]] [[Italia]]
|pob2 =
|idiomas = [[Idioma alemán|Alemán]] y [[idioma baverán|baverán]]
|relichión =
|relazionatos = [[Austriacos]], [[baverans]], [[italians]]
}}
Os '''tiroleses''' son os habitants d'o [[Tirol]], rechión dividita dende a [[primera Guerra Mundial]] entre [[Austria]] y [[Italia]]. Os tiroleses parlan [[idioma alemán|alemán]] y son mayoritariament de relichión [[catolica]].
 
Línea 4 ⟶ 17:
Os [[bayovarios]] s'apoderoron d'o [[Nordgau]] en l'anyo 531 y enta l'anyo [[591]] d'a rechión alpina con Tirol meridional.
 
Una rota migratoria bayovaria trescruzaba o [[Bremmer]] y baixaba por a val d'o [[río Adigio|Adigio]] y en os S. IX y X amaneixen a sobén colonias bayovarias en a val d'Adigio, a lo tiempo que en este territorio ladín bi ha documentos de donacions de latifundios a conventos y [[Capítol municipal|capítol]]s bayovarios, y compras de tierras por parte d'os bayovarios. D'esta traza l'Alto Adigio dica o estreitamiento de [[Salorno]] fue chermanizato china chana, y o [[idioma ladín|ladín]] fue retaculando y no resistió que en as vals més inaccesibles. En este proceso migratorio tamién se formoron as isletas d'[[alemans]] d'o [[Trentino]] (en especial [[Alto Perginese]]), y os de [[Sette Comuni di Vicentino]] y os de [[Tredici Comuni di Veronesado]]. Os tiempos de romanización d'esta rechión varían muito pero en bells casos son posteriors a los sieglos [[sieglo XVII|XVII]] ey [[sieglo XVIII|XVIII]].
[[Imachen:Atlas Tyrolensis-small.jpg|left|220px|thumb|''Atlas Tyrolensis'', un mapa creyato entre 1760 y 1770 que amostra tot o Condato de Tirol]]
O territorio d'o Tirol encomenzó a existir en o [[sieglo XIII]], independient de [[Bavera]]. En a rechión d'o Tirol yera adhibita una zona de luengache [[idioma lombard|lombard]] (o [[Trentino]]). En [[1805]] o [[ducato de Bavera]] prenió o control d'o [[Tirol]], pero en 1809 os tiroleses se rebeloron contra os [[baverans]] y os [[Francia|franceses]], que esclaforon a revuelta. O Tirol pasó a control d'os [[dinastía d'os Habsburgo|Habsburgo]] en [[1814]]. Dimpués d'a primera guerra mundial, por o [[tractato de Saint Germain]] de 1919 o Trentino pasó a Italia por razons etnicas, pero por razons estratechicas se posó a muga entre Italia y [[Austria]] més a lo norte que a muga septentrional d'o Trentino, a l'altura d'o [[Cuello d'o Brenner]]. D'esta traza Italia s'anexionó un territorio chermanofono y de luenga ladina sin consultar a la población. A parte meridional d'o Tirol baixo control italián yera o nuclio d'a rechión, con o [[castiello d'o Tirol]], que heba dato o nombre a lo Land. Os italians baptizoron a zona chermanofona como Alto Adigio, y os nativos como ''Südtirol''.
 
En [[1922]] os [[faixismo|faixistas]] prenioron o poder en Italia y encomenzó una campanya d'Italianizaciónitalianización. En [[1939]] [[Hitler]] y [[Mussolini]] pactoron y os tiroleses y [[ladins]] u heban d'emigrar t'o [[Tercer Reich]] u heban d'acceptar a italianización. A mayoría (bells 7500075.000) decidió d'emigrar, pero a guerra aturó o proceso, y quan Italia capituló o Tirol meridional, Trentino y Belluno esdevinioron o ''Alprenvorland'' dentro d'o Tercer Reich. Dimpués d'a guerra, 1945 a mayoría d'os que se'n fuoron tornoron, pero seguntes bellas fuents no fueronestioron que 25.000.
O territorio d'o Tirol encomenzó a existir en o sieglo XIII, independient de [[Bavera]]. En a rechión d'o Tirol yera adhibita una zona de luengache [[idioma lombard|lombard]] (o [[Trentino]]). En [[1805]] o [[ducato de Bavera]] prenió o control d'o [[Tirol]], pero en 1809 os tiroleses se rebeloron contra os [[baverans]] y os [[Francia|franceses]], que esclaforon a revuelta. O Tirol pasó a control d'os [[dinastía d'os Habsburgo|Habsburgo]] en 1814. Dimpués d'a primera guerra mundial, por o [[tractato de Saint Germain]] de 1919 o Trentino pasó a Italia por razons etnicas, pero por razons estratechicas se posó a muga entre Italia y [[Austria]] més a lo norte que a muga septentrional d'o Trentino, a l'altura d'o [[Cuello d'o Brenner]]. D'esta traza Italia s'anexionó un territorio chermanofono y de luenga ladina sin consultar a la población. A parte meridional d'o Tirol baixo control italián yera o nuclio d'a rechión, con o [[castiello d'o Tirol]], que heba dato o nombre a lo Land. Os italians baptizoron a zona chermanofona como Alto Adigio, y os nativos como ''Südtirol''.
 
En [[1946]] o trentinés de Gasperi y Austria alcuerdan una autonomía chicota y garantías lingüisticas pa os tiroleses, dentro d'un estatuto que s'aplica a la rechión de [[Trentino-Alto AdichioAdigio]] on a mayoría en conchunto ye italianoparlant (incluindo-ie a los que charran [[idioma lombard|lombard]] y [[idioma venecián|venecián]]). Creixe o nacionalismo tirolés, plegando a lo terrorismo en a decada de 1960, y esto obliga a Roma y Viena a negociar. Dimpués d'unas negociacions en 1968 se plegó en os [[alcuerdes de Paket]]. En 1972 entró en vigor o nuevo estatuto, que atribuye una autonomía a la provincia de [[Provincia autonoma de Bozen|Bozen]] (ye dicir, o ''Südtirol''), por o que os tiroleses d'o sud tienen muitos dreitos como minoría, en un espacio cheografico on se puet garantizar un bilingüismo viable, dentro d'a rechión autonoma de Trentino-Alto Adigio, que sigue vichent. Bi ha una cooperación economica entre o norte ey sur d'o Tirol y con o [[Voralberg]] y [[Trentino]]. Dende [[1992]] o problema se considera ya prou solucionato.
En 1922 os [[faixismo|faixistas]] prenioron o poder en Italia y encomenzó una campanya d'Italianización. En 1939 [[Hitler]] y [[Mussolini]] pactoron y os tiroleses y [[ladins]] u heban d'emigrar t'o [[Tercer Reich]] u heban d'acceptar a italianización. A mayoría (bells 75000) decidió d'emigrar, pero a guerra aturó o proceso, y quan Italia capituló o Tirol meridional, Trentino y Belluno esdevinioron o ''Alprenvorland'' dentro d'o Tercer Reich. Dimpués d'a guerra, 1945 a mayoría d'os que se'n fuoron tornoron, pero seguntes bellas fuents no fueron que 25.000.
 
En 1946 o trentinés de Gasperi y Austria alcuerdan una autonomía chicota y garantías lingüisticas pa os tiroleses, dentro d'un estatuto que s'aplica a la rechión de Trentino-Alto Adichio on a mayoría en conchunto ye italianoparlant (incluindo-ie a los que charran [[idioma lombard|lombard]] y [[idioma venecián|venecián]]). Creixe o nacionalismo tirolés, plegando a lo terrorismo en a decada de 1960, y esto obliga a Roma y Viena a negociar. Dimpués d'unas negociacions en 1968 se plegó en os [[alcuerdes de Paket]]. En 1972 entró en vigor o nuevo estatuto, que atribuye una autonomía a la provincia de [[Provincia autonoma de Bozen|Bozen]] (ye dicir, o Südtirol), por o que os tiroleses d'o sud tienen muitos dreitos como minoría, en un espacio cheografico on se puet garantizar un bilingüismo viable, dentro d'a rechión autonoma de Trentino-Alto Adigio, que sigue vichent. Bi ha una cooperación economica entre o norte e sur d'o Tirol y con o [[Voralberg]] y [[Trentino]]. Dende 1992 o problema se considera ya prou solucionato.
 
== Bibliografía ==