Diferencia entre revisiones de «Sefarditas»

Contenido eliminado Contenido añadido
m r2.7.1) (Robot Adhibito: fa:سفاردی‌ها
m Bot: Arreglos menores y otros
Linia 26:
== Luenga ==
{{Articlo principal|chodigoespanyol}}
Os chodigos d'[[Al-Andalus]] enantes d'a [[reconquiesta]] parlaban arabe, pero en os primers sieglos de dominio musulmán conservaban o romanz autoctono [[idioma mozarabe|mozarabe]]. En a [[Marca Superior]] tenemos o testimomio d'[[Ibn Chabirol]] (1021-1070) que diz que a metat charraba en romanz (''bi l-rumiyyal'') y l'atra metat en arabe, y retraye a los chodigos de Zaragoza que uns charren ''idumeu'' (romanz) y atros ''kedar'' (arabe) y no parlen [[idioma hebreu|hebreu]].<ref>[[Leopoldo Peñarroja Torrejón]] ''Romance nativo del valle del Ebro y de la Frontera Superior de Al-Ándalus''. Aragón en la Edad Media XX, 2008 </ref>.
 
En os reinos cristians y chusto enantes d'a expulsión parlaban os romances d'as rechions d'orichen, y por eixemplo existe a teoría que en [[Aragón]] y [[Ribera Navarra]] charraban un [[chodigoaragonés]] (en realidat os textos meyevals d'as comunidatz de [[Tudela]] y [[Tarazona]] amuestran que yera o mesmo luengache que o d'os cristians pero con lexico asociato a la vida d'os chodigos). En as primeras anyatas dimpués d'a expulsión os chodigos sefardís de diferents zonas se manteneban en [[vico]]s u carreras deseparatas con [[sinoga]]s propias en ciudatz on s'heban establito como [[Salonica]] y como deciban os viachers que i pasaban yera posible sentir "totz os accentos d'Espanya".
 
Con o tiempo os diferents romances d'as zonas d'orichen d'os sefardís converchioron en un luengache de base castellana, o [[chodigoespanyol]]. Se sabe que o chodigoespanyol de [[Salonica]] teneba [[aragonesismo (lingüistica)|aragonesismos]] y que conserbaban a f- inicial en cuenta d'aspirar-la ,<ref name="Editorial Gredos 1981">[[Rafael Lapesa]]. "HISTORIA DE LA LENGUA ESPAÑOLA". Editorial Gredos. (1981)</ref>, y talment d'a parla sefardí d'atras localidatz balcanicas, o mesmo se'n podría decir. Os sefardís que proveniban de [[Portugal]] manimenos mantenioron o [[chodigo-portugués]].
 
Os sefardís que s'establioron en [[Francia]] en o [[sieglo XIX]] prenioron a [[Idioma francés|luenga francesa]], mientres os sefardís d'os países musulmans y costas d'a [[Mar d'o Norte]] seguiban mantenendo o chodigoespanyol. En o sieglo XX as [[mortalera (delito)|mortaleras]] d'a [[Segunda Guerra Mundial]], a emigración ta [[Israel]] y atros factors han feito que o chodigoespanyol siga un luengache en camín de desapareixer.
Linia 39:
Os [[almuades]] los persiguen en o S XII y emigran ta o norte, on obtienen estatutos aventallosos y fan un paper important en a economía d'o sieglo XIII como comerciants, financiers, consellers y achents d'os sobirans.
 
En 1391 bi ha [[mortalera (delito)|mortaleras]] en [[Andalucía]], [[Toledo]] y a [[Corona d'Aragón]] comparables a los ''[[pogrom]]s'' modernos. Quan as mortaleras de [[1391]] muitos chodigos s'establixen en [[Tudela]], on a situación yera més tranquila. Muitos chodigos se convierten a lo cristianismo pero a población cristiana desconfía d'estas conversions. A diaspora sefardí fuera d'a [[Peninsula Iberica]] ya encomenzó en as mortaleras de 1391 .<ref name="Editorial Gredos 1981"/>.
 
En zaguerías d'o sieglo XV Espanya yera o zaguer país cristián d'Europa occidental on persistiba una comunidat chodiga numerosa y con cierto grau de prosperidat, encara que menor que en sieglos anteriors. Se calcula que en yeran uns 200.000 u més, sin contar os conversos. O [[30 de marzo]] de 1492 os reis catolicos decretan a expulsión d'os chodigos d'Espanya. O 30 de marzo de [[1492]] totz heban acceptato o [[baptismo]] u ya se'n heban ito.
Linia 47:
En bells países d'acollita on i heba comunidatz os sefardís absorbioron a ixas comunidaz, y d'esta traza en o [[Imperio Otomán]] os chodigos bizantins que parlaban [[Idioma griego|griego]] s'asimiloron a los sefardís. En Marruecos i heba distinzión entre os chodigos que i yeran dende feba bells sieglos y os chodigos sefardís, que acaboron predominando y asimilando a los anteriors en ciudatz d'o norte como [[Tetuán]]. En [[Siria]] i heba coexistencia entre comunidatz de chodigos orientals locals [[Idioma arabe|arabofonos]] y chodigos sefardís. O exodo sefardí condució a la formación de comunidatz chodigas en [[Tierra Santa]] muito anteriors a lo estato d'Israel.
 
Estioron os primers chodigos en plegar t'[[America]]. O vico d'o [[Bronx]] ([[Nueva York]]) estió un vico de chodigos sefarditas, en parte provinients d'[[Esmirna]] ,<ref name="Editorial Gredos 1981"/>, pero pronto a emigración chodiga [[Axkenazís|axkenazí]] se fació més important que no pas a sefardí y os sefardís quedoron en minoría u s'asimiloron a los axkenazís.
 
En a [[Segunda Guerra Mundial]] a mas gran part d'os sefardís de [[Salonica]] fuoron exterminatos en o [[Campo de Concentración d'Auschwitz]]. Os chodigos de [[Ragusa (Croacia)|Ragusa]] fuoron exterminatos en o [[Campo de Concentración de Jasenovac]]. Bell sefardís d'os Balcans consiguioron refuchiar-sen en Bulgaria u Israel, en bell caso con a colaboración amagata u indirecta d'a [[Espanya Franquista]].