Diferencia entre revisiones de «Polacos»
Contenido eliminado Contenido añadido
m ortografía |
Sin resumen de edición |
||
Linia 47:
A etnochenesi d'o pueblo polaco se troba en a fusión de tres tribus eslavas occidentals d'a cuenca d'o río [[Vistula]]: os [[vislans]] d'a rechión de [[Cracovia]], os [[silesians]] de [[Silesia]] y os [[polans]] de [[Posnania]], totz en a [[subchección (poder)|subchección]] d'a dinastía [[Dinastía Piast|Piast]], fundata por o rei polán [[Mieszko I]] (960-992). Mieszko se convirtió a lo cristianismo en l'anyo [[966]] pa privar una presión cristiana de signo chermanizador y posó un bispe en Poznan en l'anyo [[968]].
Boreslau I Chrobry ([[Boreslau o Valient]]) (992-1025) siguió ixa mesma politica prochermana, teneba buenas relacions con [[Otón III]] y casó a la suya filla con o markgraf [[Hermann I de Meissen]]. Os [[polans]] facioron més fuerte a suya posición hechemonica entre os eslavos occidentals sozmetendo a los vislans y conquerindo Cracovia. En l'anyo 1000 creyó o [[arcebispato en Gniezno]] con churisdicción sobre os bispatos de [[Diocesi de Wroclaw|Wroclaw]], [[Diocesi de Cracovia|Cracovia]] y [[Diocesi de Kolberb|Kolberg]], o que fa que Polonia siga una provincia eclesiastica independient d'as provincias eclesiasticas alemanas, pendendo dreitament de Roma. En l'anyo 1002 Boreslau Chrobry creba con a ideya universalista d'un imperio d'a cristiandat y
=== Sieglos XI, XII, XIII ===
Linia 80:
Sechismundo-Augusto estió o zaguer d'os [[Jogaila]]. En o suyo mandato o contexto cheopolitico d'a Unión Polaco-Lituana yera mes perigloso y caleba reforzar o estato. En [[1566]] se creya a dieta de Lituania a imachen y semellanza d'as institucions polacas. Tres anyatas mes tarde, as dos dietas se reunen en Lublin pa acordar un nuevo dispositivo. A nobleza de Lituania meridional (a zona poblata por rutens de l'actual Ucraína) crebaba negociacions con a nobleza d'o norte de Lituania (as actuals Lituania y Belarrusia) y demandaba a unión con a dieta polaca, feito que obtienen, y dimpués tamién fan os [[mainate]]s d'o norte de Lituania. D'esta traza en 1569 se firma a [[Unión de Lublin]], que estableix una unión pa cutio con una sola corona, un sobirán esleito en común, conservando cadagún d'os dos estatos leis, tribunals, trasoro, exercito, dinatarios, etz...pero os ciudadans de cada Estato tienen dreitos en l'atro. En 1596 [[Varsovia]] esdevient a capital unica d'o conchunto, sostituindo a [[Cracovia]] y [[Bilna]].
En ixas envueltas a reforma luterana s'extendillaba a escape entre as minorías alemanas y en bells
A la muerte de [[Sechismundo-Augusto]], o zaguer d'os Jajellons en 1572, cal trobar atro sobirán. O primato de Polonia ye nombrato interrei mientres miran en o extranchero, (como será costumbre dica meyatos d'o sieglo XVIII). En 1573 esliyen a lo frances [[Henrique de Vallois]], que abandona, por o que dimpués trigan a [[Esteban Bathory]], voivot de Transilvania, que en 1575 vence a lo emperador [[Maiximilián II]]. Lo sucederá Sechismundo III Vasa (1587-1632), sueco pero fillo d'una mai Jajellón y catolico, y dimpués [[Ladislau IV]] (1632-1648).
Linia 92:
=== Rebuelta cosaca ===
En 1637 esclata a lo sud de [[Kiev]] una revolución campesina y cosaca que ye esclafata por os polacos, que consiguen reforzar a suya influencia a l'ueste d'o Dniéper, endizcando encara mes a los cosacos, avezatos a autonomía y privilechios. En chinero de 1646 [[Bogdan Khmelnitsky]] se fa esleyir hetmán, mira de tener buenas relacions con os tradicionals enemigos [[Canato de Crimea|tartres]] y con a suya aduya [[Khmelnitsky]] diriche una important revuelta antipolaca en 1648. [[
=== A primera guerra d'o Norte ===
Os rusos atacoron Polonia en [[1653]], y con aduya d'os [[cosacos]] prenen [[Kiev]], [[Smolensko]] y [[Vilna]]. Tres anyatas dimpués a paz de Nimieza de [[1656]] aturan as hostilidatz porque os suecos, que son enemigos comuns d'os dos bandos, invaden Polonia dende [[Livonia]]. En guerra entre Polonia y Suecia yera una luita succesoria entre dos brancas d'a familia Vasa, (o rei de Polonia entre 1648 y 1668 yera Chuan Casimiro, d'a familia Vasa). Os suecos prenen ciudatz importants de tot o país, fueras de [[Danzig]] y [[
Alavez o ducato de Prusia, aligato de Suecia, deixa d'estar baixo sobiranía polaca en 1657 y consigue a cesión de territorios en a muga oriental con Pomerania.
Con tot y con ixo os polacos tornoron a fer a guerra en 1658 contra os rusos, con aduya d'os tartres. Por a tregua de Andrusovo en 1667 os polacos habioron d'abandonar Smolensko, as tierras a l'este d'o Dniéper y Kiev, cedito por dos anyatas a los rusos, pero que ya no tornará a Polonia. O Imperio Otomán invade Polonia en 1672 y
[[Chuan Sobieski]] (1674-1696) será o zaguer rei polaco con cierta gloria, será un exercito polaco dirichito por Sobieski qui en 1683 creba o setio de Viena y fa fuyir a los otomans, vencitos en Kahlenberg. Dimpués Polonia, [[Archiducato d'Austria|Austria]] y [[Republica de Venecia|Venecia]] forman a Santa Liga contra o Imperio Otomán. Os polacos encara intervendrán en [[Hongría]], [[Vlaquia]] y [[Podolia]]. Fan dentrar a Rusia en a guerra a cambio d'a cesión de [[Kiev]] pa cutio. Polonia recupera Podolia en a paz de Karlowitz en 1699.
=== Segunda Guerra d'o norte ===
Linia 111:
Pero o Gran ye o solo vencedor d'a segunda guerra d'o norte. En 1709 entra en Varsovia, on torna a meter en o trono a Augusto II. As tropas d'ocupación rusas arbitran entre as faccions polacas. A tutela rusa sobre Polonia dura dica 1733. Por o tractato de Nystad Suecia deixa a Rusia [[Livonia]], Estonia, [[Ingria]] y o [[Itsmo de Carelia]]. A muga ruso-polaca debuixa un arco de cerclo dende Riga dica Kiev.
A la muerte d'Augusto II en 1733 bi ha dos candidatos Estanislau Leszcynski, a qui refirma Francia, y lo fillo d'Augusto II, a qui refirman [[Archiducato d'Austria|Austria]] y Rusia. O segundo candidato será esleito baixo presión rusa por una dieta marguinal y esdevendrá Augusto III. Estanislau queda rodeyato en [[Dancig]] y fuye. A guerra de succesión polaca contina entre Francia y Austria. Por o tractato de Viena en 1738 Estanislau renuncia a Polonia.
En ixos tiempos Polonia yera una camín de penetración en tierras alemanas y una base d'a retaguardia rusa en os combates contra Prusia, por eixemplo en 1748 en zaguerías d'a guerra de Succesión d'Austria y en a guerra d'as siet anyatas (1756-1763).
Linia 117:
=== Os repartos de Polonia ===
Estanislau Augusto Poniatowski, descendient d'os Czartoryski, ye esleito rei de Polonia en 1764 y tien o refirme d'a emperadriz [[Catarina II de Rusia|Catarina II]]. En 1767 os rusos intervienen en Polonia con enchaquia de defender a las poblacions ortodoxas. En 1768 os nobles catolicos forman a confederación de Bar contra o rei, encomenzando una guerra civil, que ye desincusa pa que interviengan as potencias d'arredol: Prusia, Austria y Rusia, que ocupan territorios en prenda, ye o que se conoix como primer reparto, confirmato o 5 de chulio de 1772 con o Tractato de Sant Petersburgo:
* Prusia consigue una continidat territorial entre Pomerania y Prusia Oriental ocupando [[Pomerelia]], [[Kulmerlandia]] y [[Varmia]] encara que sin ocupar Danzig ni Torún.
* [[Archiducato d'Austria|Austria]] s'anexiona Galitzia y Londomeria, (a rechión de
* Rusia prene a Livonia interior y Polotsk, Vitebsk, Moguilev y Gomel, rechions d'o norte de l'actual Bielorrusia. Rusia mantendrá a suya influencia en o reino de Polonia.
En 1773 Estanislau Augusto quiere fer reformas y estableix una comisión d'educación nacional, o primer menisterio d'Instrucción publica d'Europa, a Gran Dieta elabora una Constitución liberal, votata o 3 de mayo de 1791. Os mainates s'i oposan y piden a intervención d'as tropas rusas, cosa que permite o segundo reparto de Polonia, confirmato por o tractato de Grodno o 22 de chulio de 1793:
* Prusia prene Posnania y as rechions de [[Lodz]] y [[Ccestochowa]], [[Dancig]] y [[Torún]].
* Rusia prene Minsk con Belarrusia central, Polesia, Volinia oriental y Podolia, tierras habitatas por rutens.
Linia 170:
A [[Ciudat libre de Cracovia|republica de Cracovia]] ye ocupata de 1836 a 1841. O 22 de febrero de 1846 un gobierno Cracovián proclama una insurreción cheneral que s'extendilla por tota Galitzia, pero os campesins rutens se rebelan contra os nobles polacos. Os austriacos intervienen, esclafan a sublevación popular, posan fin a las mortaleras y s'anexionan Cracovia. Dos anyatas mes tarde bells polacos de Galitzia participarán en a insurreción hongara de 1848-1849.
En 1860 o polaco de Galitzia genor Goluchowski ye nombrato primer menistro d'o imperio. En 1860 o estatuto de Galitzia reconoix o polaco como luenga oficial. Os polacos dominan a dieta de Galitzia. As universidatz de [[Universidat de Cracovia|Cracovia]] y [[
=== A primera guerra mundial ===
Linia 228:
En chunio de 1945 [[Stanislas Mikikajczyk]], cabo d'o partito campesín polaco y succesor dica noviembre de 1944 accepta participar en un gobierno provisional d'unidat nacional chunto con Boreslaw Vierut. Os puestos clau l'Interior y Defensa son asignatos a los comunistas, como se desveniba en totz os países d’o frent oriental. As esleccions chenerals previstas en a Declaración sobre a Europa liberata no se fan dica chinero de 1947, serán falseyatas y darán a victoria a los comunistas d'o Partito Obrero Polaco.
En chulio i habió discusions mes concretas sobre os
Dende meyatos de 1945 en os territorios d'Alemanya a l'este d'a [[linia Oder-Neisse]]: [[Stettin]], [[Neumark de Brandemburgo]] y [[Baixa Silesia]] se forachita a los alemans que no heban fuito enantes de l'abance sovietico de chinero de 1945. As rechions que heban estato adhibitas a lo Reich tornoron a tener a suya población polaca. A minoría alemana quedó reducita a la de bellas zonas rurals de Silesia, on bi heba una población mezclata que seguntes as circumstancias se consideran alemans u polacos. En os territorios ocupatos a los alemans asientan a polacos repatriatatos que heban estato deportatos ta Siberia u Cazaquistán, u atros polacos forachitatos d'os confins de Bielorrusia u Ucraína, u mesmo treballadors polacos d'Europa Occidental. Tot esto creba as estructuras tradicionals d'a sociedat polaca.
|