Diferencia entre revisiones de «Pireneu»

Contenido eliminado Contenido añadido
Estoi que bi ha no nomás articlos, so que tamién categorías
Francho (descutir | contrebucions)
Sin resumen de edición
Linia 2:
| nombre= Perineus
| imachen=Pyrenees Mountains view from satellite.jpg
| descripzióndescripción=Vista d'os PerineusPirinés en una imachen de satelite
| altaria=3.404 m, [[pico Aneto|Aneto]]
| tucas= [[Maladeta]], [[Comachibosa]], [[pico Os Moros|Os Moros]]
Linia 16:
}}
 
O Pireneu, (con denominacions en plural como '''Perineus''', '''Perinés''' u '''Pirinés''') ye una [[cordelera]] montanyesa situada a lo norte d'a [[peninsulaPeninsula Iberica]] entre [[Espanya]] y [[Francia]]. S'estendilla a lo largo de 415 [[km]] dende o [[caboCabo de Creus]] ([[marMar Mediterrania]]) a l'este, dica o [[golfoGolfo de Vizcaya]] ([[marMar CantabricaCantabrico]]) a l'ueste. En a suya parti central [[Aragón|aragonesa]] tien una [[amplaria]] de bells 150 km. En o luengache corrient a parola Pireneu s'aplica a lo conchunto de sarras buegants entre [[Espanya]] y [[Francia]].
 
En a vesant norte, transcorre por as rechions [[Francia|francesas]] d'[[Aquitania]], [[Meyodía-Pireneus]] y [[Rosellón]]. En a vesant sud transcorre por o [[País VascoBasco]], [[NavarraNabarra]], [[Aragón]] y [[Catalunya]]. O chicot estau d'[[Andorra]] ye situato en o Pireneu, entre [[Espanya]] y [[Francia]].
 
== Orichen etimolochico ==
Linia 24:
 
Unatra versión diz que ye un antigo toponimo, d'orichen [[Idioma basco|basco]]. Seguntes ista luenga, a cordelera se clamó ''Ilene bos'', que significa "monts d'a Luna", pos ''Ilene'' ye a Luna.
 
A part d'a pronunciación d'alcuerdo con a etimolochía, a pronunciación '''Perineu''', '''Perineus''' u '''Perinés''' tamién se troba muito en idioma [[idioma aragonés|aragonés]].
 
== Cheolochía ==
As caracteristicas cheolochicas mas destacadas son a disimetría d'as vesants en o sentiu transversal, ye dicir que a suya baixant ye muito mas accentuada en a vesant francesa que no en a espanyola, y a disimetría en o sentiu lonchitudinal: desciende suaument enta l'[[Atlantico]] y feriosament enta la [[Mediterrania]].
 
Os PirineusPireneus se formoron en a [[Era Terciaria]], quan se produció o gran plegue alpín-himalayo.
 
Se i pueden distinguir quantas unidatz:
* PirineuPireneu axial
* PrepirineuPrepireneu interior
* Depresión pirenaica intermeya
* PrepirineuPrepireneu exterior
 
O PirineuPireneu axial sonye formau de materials d'a [[Era PalozoicaPaleozoica]] plegatos en a orochenia herzinica, que s'han erosionato dimpués d'a orochenia y que han feito de zocalosocle pa la sedimentación en a era segundaria.
 
O [[PrepirineuPrepireneu]] consiste en cabalgamientos y mantos de corrimiento que viachoron enta o sud quan s'alcurzóalcorzó a crosta inferior.
 
A depresión pirinencapirenenca intermeya no siempre ye bien definita siempre, por a superposición de mantos de corrimiento y cabalgamientos, pero se veye bien en a [[Canal de Berdún]].
 
== Tucas ==
[[Imachen:Peña Forca.jpg|right|thumb|150px|Penya Forca]] As tucas mas destacadas d'ista cordilleracordelera son:
=== PirineusPireneus occidentals ===
* [[Ecaitza]] (1.404m)
* [[A Rhune]] (900m)
Línea 54 ⟶ 52:
* [[Pic d'Anie]] (2.504m)
 
=== PirineusPireneus centrals ===
* [[Midi d'Ossau]] (2885 m)
* [[Collarada]] (2.886 m)
Línea 61 ⟶ 59:
* [[Pic Long]] (3.192 m)
* [[Pico de Néouvielle|Néouvielle]] (3.091 m)
* [[Pico Comachibosa|Comachibosa ou Pique Longue]] (3.298 m)
'''Ordesa y as Tres Serols'''
[[Imachen:Las Tres Marías.jpg|right|thumb|150px|As Tres MaríasSerols]]
[[Imachen:450px-CILINDRO.JPG|right|thumb|150px|Pico Celindro]]
* [[Punta Tres Serols]] (3.352 m)
* [[Pico Celindro Marmorés|Celindro Marmorés]] (3.328 m)
* [[Pico Anyisclo|Soum de Ramond ou Pico Anyisclo]] (3.254 m)
* [[Pico Marmorés|Marmorés]] (3.248 m)
* [[Pico Taillón|Taillón]] (3.144 m)
Línea 74 ⟶ 72:
* [[Marmorés d'el Cul]] (3.077 m)
'''Pineta'''
[[Imachen:PICO DE PINETA.JPG|right|thumb|150px|PicoTuca de Pineta vistovista dende dend'a [[Val de Pineta]]]]
* [[Pico de l'Almunia Gran|L'Almunia Gran]] (3.134 m)
'''Chistén'''
* [[Punta Bachimala|Bachimala ou Punta Schrader]] (3.177 m)
* [[Punta Sabre]] (3.136)
'''Benás'''
* [[Tuca Llardana|PosetsPocetz ou LlardanaLardana]] (3.375 m)
* [[Pico Espades|LesLas EspadesEspadas]] (3.332 m)
* [[Pico Pabots|PabotsPabotz]] (3.121 m)
* [[Pico Gran Eriste|Gran EristeBagüenyola]] (3.053 m)
* [[Pico Aneto|Aneto]] (3.404 m)
* [[Tuca Maladeta|A Maladeta]] (3.312 m)
Línea 93 ⟶ 91:
* [[Pico Mulleres|Mulleres]] (3.010 m)
* [[Pico La Forcanada|La Forcanada]]
* [[Pico Ballibierna|BallibiernaVall Hibierna]] (3.067 m)
* [[Pico Perdiguero|Perdiguero]] (3.222 m)
* [[Pico Gourgs Blancs|Gourgs Blancs]] (3.129 m)
* [[Pico Cabrioules|Cabrioules ou Cabrioles]] (3.116 m)
* [[Tuca de Malpás|Malpás]] (3.109 m )
* [[Pico Salvaguardia|Salvaguardia]] (2.738)
Línea 105 ⟶ 103:
* [[Pico Lézat]] (3.107 m)
 
=== PirineusPireneus orientals ===
* [[Mulleres]] (3.010 m)
* [[Besiberri]] (3.030 m)
Línea 127 ⟶ 125:
* [[Alberes]] (975 m)
 
:''Se beigaveiga tamién a [[lista de picostucas d'o PerineuPireneu aragonés]]''
 
== Cheleras ==
Debiu a que a glaciación d'o [[Quaternario]] afectó a los PirineusPerineus de modo mas decisivo que no a las atras cordillerascordeleras espanyolas, existen trazas de modelato glaciar dende o [[Canigó]] dica o pico d'Adi. A mas gran parte d'os actuals [[Ibón|ibons]] son d'orichen [[chelera|glaciar]]. Hue os PirineusPireneus nomás poseyen [[Cul|cascos glaciars]] u con chicotas luengas por dencima d'os 3000 m: [[Pico Os Moros]], [[Comachibosa]], [[Mont Perdito]] y [[Maladeta]].
 
== Rios ==
Ista cordilleracordelera ye a cuna de ríos importansimportants: l'[[Río Adour|Adour]], a [[Río Garona|Garona]], o [[Río Nivelle|Nivelle]], o [[Río Tec|Tec]], o [[Río Tet|Tet]], l'[[Río Aglí|Aglí]] y l'[[Río Ande|Ande]] en a vesant francesaoccitana, y a [[Río Bidasoa|Bidasoa]], l'[[Río Aragón|Aragón]], o [[Río Galligo|Galligo]], a [[Río Cinca|Cinca]], l'[[Río Esera|Esera]], o [[Río Segre|Segre]], o [[Río Ter|Ter]], o [[Río Llobregat|Llobregat]], a [[Río Muga|Muga]] y a [[Río Fluvia|Fluvia]] en a vesant espanyola.
 
== PirineistasPireneistas ==
Bells scientificos y montanyers que s'han destacato en o estudio d'istas montanyas son:
 
Línea 144 ⟶ 142:
== Ocio ==
[[Imachen:Pirineo Ordesa 1.jpg|250px|thumb|Ordesa|right]]
Ista cordilleracordellera cuenta con grans espacios atrapaciaus ta l'ocio y ofreix grans posibilidatz por a suya polideza y clima.
 
As instalacions t'a practica de lo esquí son as que aprecisan d'un espacio más amplo y han modificau o emplego d'o sulero en l'alta montanya.
 
* '''En a parti espanyola''', os PirineusPireneus cuentan con as siguients estacions: [[Candanchú]], [[Astún]], [[Aramón Formigal|O Fornigal]], [[Aramón Panticosa|Pandicosa-Os LagosIbons]], [[Aramón Cerler|Sarllé]], [http://www.boitaullresort.es/ BoíTaül Resort], [http://www.baqueira.es/ Baqueira Beret], [http://www.port-aine.com/ Port-Ainé], [http://www.portdelcomte.com/ Port del Comte], [http://www.espotesqui.com/espot/ Espot Esquí Parc], [http://www.tavascan.net/ Tavascan], [http://www.lamolina.com/ La Molina], [http://www.masella.com/ Masella], [http://www.valldenuria.com/ Vall de Núria], [http://www.vallter2000.com/ Vallter 2000], [http://www.rasos.net/ Rasos de Peguera].
 
* '''En Andorra''': Ordino Arcalis, Pal Arinsal, Pas de la Casa-Grau Roig, Soldeu el Tarter.
Línea 155 ⟶ 153:
 
=== Vinclos externos ===
* [http://www.pirineodigital.com/ Revista Dichital d'o PirineuPerineu Aragonés]
* [http://www.iturnet.es/navarra/navpiri1.htm# PirineuPerineu Nabarro]
* [http://www.ctv.es/USERS/pyrene/indice02.htm# PirineuPerineu Aragonés]
* [http://www.ocioteca.com/webs_5/gites/descrip_marc6_cast.htm# PirineuPerineu Catalán]
* [http://www.pirineos.com# O PirineuPerineu en Internet]
 
[[Categoría:Cordeleras d'Espanya]]
[[Categoría:PerineusPireneus]]
 
{{Destacato|af}}