Diferencia entre revisiones de «Polacos»

Contenido eliminado Contenido añadido
m r2.7.1) (Robot Adhibito: kk:Поляктар
Jpbot (descutir | contrebucions)
m ortografía
Linia 72:
 
A fins d'o sieglo XVI a Unión Polaco-Lituana encomienza a perder a echemonía en Europa Centro-Oriental por a presencia en a escena de dos potencias que son puyando: o Imperio Otomán y Moscobia, futuro Imperio Ruso.
* Os otomans prenen o control de Moldavia (que se disputaban Hongría y Polonia), y ye o mesmo [[Solimán o Magnifico]] qui la sozmete. Tamién a costa d'a Mar Negra caye en poder otomán. En 1475 conquieren o sud d'a Peninsula de CrimeyaCrimea a los [[republica de Chenova|chenoveses]] que fan d'o Canato de CrimeyaCrimea o suyo protectorato, y pa creyar un corredor terrestre en 1484 s'anexionan [[Buchac]] (o sud de [[Besarabia]], que yera d'o prencipato de Moldavia) y en 1526 [[Jedisan]], que [[Vytautas]] heba adhibito un sieglo enantes a Lituania. En o corredor terrestre de Buchac y Jedisan asientan [[nogais]]. Tamién en 1526 os otomans vencen a los hongaros en Mohacs y ocupan parte d'Hongría.
* Moscovia deixa de pagar tributo a los tartres en 1480 y encomienzan una expansión territorial: con Iván III ocupan Viazma, Briansk, Novgorod Severski, Chernigov, y Basilio III prene [[Smolensko]] en 1514.
 
Linia 92:
 
=== Rebuelta cosaca ===
En 1637 esclata a lo sud de [[Kiev]] una revolución campesina y cosaca que ye esclafata por os polacos, que consiguen reforzar a suya influencia a l'ueste d'o Dniéper, endizcando encara mes a los cosacos, avezatos a autonomía y privilechios. En chinero de 1646 [[Bogdan Khmelnitsky]] se fa esleyir hetmán, mira de tener buenas relacions con os tradicionals enemigos [[Canato de CrimeyaCrimea|tartres]] y con a suya aduya [[Khmelnitsky]] diriche una important revuelta antipolaca en 1648. [[Lvov]] ye setiato. En esta revuelta cosaca fan mortaleras de catolicos, (senyal d'identidat polaco debant d'os [[rutens]]) y d'asquenazís (que feban parte d'o sistema politico polaco). Dimpués de bellas victorias cosacas o rei de Polonia se vei obligato a fer concesions, pero a guerra contina, se plega a un inte de indefinición, bells cosacos son vencitos y se sozmeten, y [[Khmelnitski]] vei que a unica salita pa o estato cosaco independient ye posar-se baixo a protección d'o Imperio Ruso, cosa que demandó en 1652 y acceptó o zar [[Aleixo I de Rusia|Aleixo I]] dos anyatas dimpués en 1654 con l'alcuerde de Perejaslav, en o que os zaprogos acceptan a sobiranía d'o [[Zar]] y lo Zar reconoixe as libertatz y institucions d'o pueblo cosaco.
 
=== A primera guerra d'o Norte ===
Linia 154:
As primeras anyatas de rechimen ruso son tranquilas. O delegato d'[[Aleixandre I de Rusia|Aleixandre I]] ye o suyo chirmán Constantín, casato con una polaca. En 1818 se creya una universidat en [[Varsovia]], seguindo funcionando a de [[Vilna]]. Bi ha sociedatz secretas d'oposición antirrusa. O movimiento revolucionario d'o sieglo XIX plega t'o reino. A fins de 1830 bi ha una revolución en Varsovia y s'extendilla por tot o país. O 25 de chinero de 1831 a dieta proclama a caita d'o zar [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] y nombra un gobierno nacional de 5 miembros. Dende febrero de 1831 bi ha una guerra entre polacos y rusos, coincidindo con una insurrección en Lituania. Os rusos esclafan a revuelta polaca. O 7 de setiembre o cheneral Paskievitch obliga a Varsovia a capitular. Ye nombrato gobernador de Polonia en [[1832]], prene mesuras contra os polacos como cerrar a [[Universidat de Varsovia]]. Fuera d'o Reino de Polonia fa una represión crudel con execucions, deportacions ta Siberia, traslado d'a nobleza polaca ta o [[Caucaso]], cierre d'a [[universidat de Vilna]] y uso d'a luenga rusa en as escuelas y tribunals.
 
O rechimen autoritario podió evitar o contachio revolucionario de 1845 y duró dica a muerte de [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] en [[1855]] y de Paskievitch en 1856. Dimpués d'a [[guerra de CrimeyaCrimea]] encomienza en o Reino de Polonia una liberalización con o cheneral Gortchakov y dimpués o polaco Wielopokski en en 1861-1862 sindembargo a liberalización creya impaciencia y en 1863 bi ha una insurrección en Varsovia que s'extendilla ta [[Lituania]] en mayo. Dimpués d'estar esclafato o movimiento en 1864 bi ha unatra represión, mes dura encara. As reformas de 1861-1862 son anulatas, cambean o nombre de Reino de Polonia por País d'a Vistula, se rusifica a universidat de Varsovia y se persigue l'amostranza d'o [[idioma polaco|polaco]]. A ilesia catolica tamién ye reprimita, en son confiscatos os biens, os monesterios son cerratos, as asociacions relichiosas son disueltas y os bispes deportatos u encarcelatos (no en queda garra entre 1870 y 1872). En meyo de Varsovia construyen una seu ortodoxa.
 
Dende 1882 a presión se relaxa, amaneixen partitos politicos: Liga Nacional (1886), Partito Nacionaldemocrata (1897), Partito socialista polaco (1892) y partito socialdemocrata. En as esleccions de 1906 a la primera duma, dimpués d'a revolución rusa de 1905 os 36 escanyos d'os países d'a Vistula van a los nacionaldemocratas y 20 polacos son esleitos en a Rusia occidental.