Diferencia entre revisiones de «Reino de Bohemia»

Contenido eliminado Contenido añadido
m r2.7.1) (Robot Adhibito: uk:Королівство Богемія
Sin resumen de edición
Linia 50:
O '''Reino de Bohemia''' estió un estato centro-europeu localizato en l'actual [[Republica Checa]] que fació part d'o [[Imperio Austro-Hongaro]] y dimpués d'o [[Imperio Austriaco]] y dimpués de [[1867]] ([[Compromís Austro-Hongaro]]) de [[Cisleitania]], a partita austriaca d'o [[Imperio Austro-Hongaro]]. Desapareixió o [[31 d'octubre]] de [[1919]] con a disolución d'este imperio, esdevenindo as rechions de [[Bohemia]], [[Moravia]] y [[Silesia Checa]] adintro d'a [[Primera Republica Checoslovaca|Republica Checoslovaca]]. Encara que fue un estato creyato por os [[checos]], remato tenendo una clase dirichent [[alemans|chermanica]].
 
== Historia ==
Fue fundato por [[Ottokar I de Bohemia|Ottokar]], que fue reconoixito como rei por [[Felipe de Suebia]] por haber-lo refirmato contra o suyo rival [[Otón IV d'o Sacre Imperio Román-Chermanico|Otón IV]]. En [[1204]] o mesmo Otón IV li reconoixió a dignidat imperial, y tamién o [[Papa Inocencio III]], que la confirmó de pa cutio en a [[Bula Dorata de Secilia]], emesa por o emperador [[Frederico II de Secilia]] en [[1212]], que promoveba o [[Ducato de Bohemia]] a un ''status'' de reino.
=== O Reino de Bohemia baixo os premislidas ===
[[Imachen:Premysl2Gelnhausen.jpg|thumb|200px|[[Otakar II Premislida]]]]
 
En l'anyo [[962]], quan [[Otón I d'Alemanya]] ye coronato emperador d'o [[Sacre Imperio Román Chermanico]], Bohemia en fa parte. En l'anyo [[973]] [[Boreslau o Piadoso]] obtién a creyación d'o [[bispato de Praga]], dependient de l'[[arcebispato de Maganza]]. En l'anyo [[992]] a [[Orden Benedictina]] s'establió en [[Drevnov]] a penar d'a resistencia popular. [[Bohemia]] esdevién un reino dentro d'o [[Sacre Imperio Roman-Chermanico|Sacre Imperio]] a principios d'o [[sieglo XIII]] con [[Otakar I]]. Otakar s'anexiona en l'anyo [[1222]] [[Moravia]].
Fue adhibita a la [[Monarquía Habsburguica]] en [[1526]].
 
[[Otakar II]] se fa amo d'a mayor parte d'[[Ducato d'Austria|Austria]] y aspira a estar esleito emperador d'o Sacre Imperio, pero os electors prefieren en [[1273]] a [[Rodolfo de Habsburgo]]. En a [[batalla de Dürnkrut]] en [[1278]] os [[Habsburgo]] prenen posesión d'[[Ducato d'Austria|Austria]]. En [[1306]] [[Wenceslau III]] ye asesinato y desapareix a dinastía d'os Premislidas.
 
=== Bohemia como centro d'o Imperio Chermanico ===
En 1310 o emperador [[Henric de Luxemburgo]] consigue que o suyo fillo Chuan siga esleito rei de Bohemia, y se casa con a chirmana de [[Wenceslau III]]. Chuan se dedica a guerreyar por Europa y dixa gobernar a la suya muller y a la nobleza checa, morindo en 1346 en a [[batalla de Crécy]].
 
O suyo fillo Carlos lo succede y esdevién emperador d'o Sacre Imperio en 1355, ([[Carlos IV]]). Con Carlos IV o [[Bohemia]] conoix a suya millor epoca, y [[Praga]] esdevién a capital d'o Imperio, y una d'as ciudatz més grans d'Europa. A bula d'Oro de [[1356]] lechisla o sistema d'eslección d'o emperador. O territorio d'o Reino de Bohemia se fa més gran, con l'anexión d'a [[Baixa Lusacia]], (l'[[Alta Lusacia]] ya perteneixeba a lo Reino de Bohemia dende 1329), os países de [[Cheb]], (cabo ueste de [[Bohemia]]), y [[Znojmo]] (o sud de Bohemia). [[Silesia]] pasa a fer part d'o Reino de Bohemia a cambeyo de renunciar a la corona de Polonia.
 
Dende 1344 Praga ye seu d'un arcebispato independient de tot de [[Maganza]]. [[Carlos IV]] funda con o refirme de [[Climent VI]] a [[Universidat de Praga]] en 1348, a primera d'[[Europa Central]] y d'o [[Sacre Imperio]]. En 1348 [[Carlos IV]] decide d'edificar a ciudat nueva de Praga, ''Nové Mesto'', y en [[1357]] ordena a construcción d'o famoso [[puent de piedra (Praga)|puent de piedra]].
 
=== A revolución d'os Husitas ===
{{Articlo principal|Husitas}}
[[Imachen:Jan Hus at the Stake.jpg|thumb|180px|Jan Hus en a foguera]]
[[Cheronimo de Praga]], que heba estudeyato en [[Universidat d'Oxford|Oxford]] estendilla as ideyas criticas sobre a ilesia d'o teologo anglés [[John Wyclif]], en os tiempos d'o [[Scisma d'Occident]]. Estas ideyas inspiran a [[Jan Hus]], traductor d'a Biblia a lo [[idioma checo|checo]], y predica a reforma d'a ilesia en idioma checo en Praga y ye escomulgato. Jan Hus ye convocato debant o [[Concilio de Gostanza]] en [[1414]] y lo creman vivo, como dimpués fan con [[Cheronimo de Praga]]. [[Jan Hus]] esdevién o heroe nacional checo, y os seguidors d'as suyas ideyas relichiosas (os husitas), se rebelan, tamién con o deseyo d'un cambeyo social, con abolición d'a [[servitut]] y que as tierras sigan comuns. [[Wenceslau IV]] no puet controlar a situación y o 30 de chulio de 1419 os [[husitas]] chitan por as finestras d'o castiello de Praga a altos cargos catolicos.
 
[[Wenceslau IV]] ye sucedito por o suyo chirmán [[Sechismundo]], rei d'Hongría dende 1387 y emperador dende 1419. Os husitas no lo reconoixen y Sechismundo y lo Papato organizan una cruzata. A cruzata ye derrotata en [[Vitkov]] por Jan Zizka, y una dieta cheneral de Bohemia confisca os biens d'o clero y d'a corona. Quan muere [[Jan Zizka]] en 1424 ye sucedito por [[Prokop]], que derrota a una cruzata en 1431.
 
Sechismundo aproveita a división entre dos brancas d'husitas, ([[calixtins]] y [[taboritas]]). En [[1433]] bi ha un alcuerde entre catolicos y calixtins en o rito. Os taboritas son derrotatos en 1434 en [[Lipany]], on muere [[Prokop]]. Sechismundo acepta a perduga d'os biens d'a corona y d'o clero y reconoix o checo como luenga oficial, ye proclamato rei y muere en [[1437]].
 
=== Entre os Luxemburgo y os Habsburgo ===
[[Alberto de Habsburgo]], estió emperador, rei d'[[Reino d'Hongría|Hongría]] y de [[Reino de Bohemia|Bohemia]] y morió en 1439, deixando como hereu a [[Ladislau]]. Esleyen a atro Habsburgo como emperador, [[Frederico III]]. En Bohemia [[Chorche de Podebrady]], un noble [[ultraquismo|ultraquista]] prene o poder y se fa esleyir rei en 1458, dimpués d'a muerte de [[Ladislau o Postumo]]. Imposa a suya autoridat dica en [[Silesia]] y funda una imprenta en a que s'imprime o primer libro en [[idioma checo|checo]]. Os catolicos de [[Bohemia]] esleyen a [[Matías Corvín]] como rei. En 1466 [[Pavlo II (papa)|Pavlo II]] acomanda a [[Matías Corvín]] que organize una nueva cruzata. [[Chorche de Podebrady]] muere en 1471 nombrando como succesor a Ladislau, fillo de [[Casimiro lo Gran]] de Polonia. [[Ladislau]] cede a Matías Corvín [[Moravia]], [[Silesia]] y [[Lusacia]] y dimpués d'a muerte de Matías Ladislau ye esleito rei d'Hongría y refa o Reino de Bohemia.
 
A Ladislau lo succede como rei de Bohemia y Hongría o suyo fillo Luís, que muere en a [[Batalla de Mohacs]] en 1526 y ye succedito por [[Ferrando de Habsburgo]]. O Reino de Bohemia fue adhibito a la [[Monarquía Habsburguica]]. Dende ixe inte os Habsburgo serán reis de Bohemia (y d'Hongría) dica 1918.
 
=== A Bohemia baixo os Habsburgo ===
Dende 1526 dica 1618 en Bohemia bi ha tranquilidat, encara que a reforma s'estendilla ascape. Os checos son a mayoría utraquistas y se dividirán en seguidors de Roma y neoutraquistas que se farán protestants. Os [[alemans de Bohemia]] se fan protestants.
 
Ferrando I en 1556 favorix a los catolicos y proteche a los chesuitas, que fundan en Praga una universidat rival d'a universidat anterior. En 1561 se creya un arcebispato catolico de tot, dimpués d'un sieglo y meyo d'husitismo. [[Maximilián II]] ratifica oralment a Confesión checa de 1575, que fa que os neoutraquistas s'amanen a los luterans.
 
[[Rodolfo II]] estableix a suya residencia en Praga en 1582, proteche as artes y sciencias, acollindo a astronomos protestants como [[Tycho Brahe]] y [[Johanes Kepler]] y reconoix a libertat de culto en 1609. En 1619 muere o suyo chirmán Matías, que lo succedió.
 
=== A guerra d'as Trenta Anyatas ===
{{Articlo principal|Guerra d'as Trenta Anyatas}}
En a derrota d'a [[Batalla d'a Montanya Blanca|Montanya Blanca]] desapareix a Bohemia quasi independient y husita. Bi ha una gran represión que encomienza por 27 miembros d'a dieta que son escabezatos. Bi ha multas y confiscacions a la baixa nobleza checa y [[alemans de Bohemia|alemana]], y lurs propiedatz pasan a los sinyors que heban estato fidels a lo bando vencedor como os Wallenstein/Valdstyn. A cancillería de Bohemia ye tresladata ta Viena. En a dieta domina l'alto clero y l'alta nobleza. Ferrando dixa que se faiga a [[contrarreforma]] y os [[Companyía de Chesús|chesuítas]] prenen o control d'a [[Universidat Carlos]]. 30.000 familias de nobles y burgueses que no querioron convertir-sen a lo [[catolicismo]] habioron d'exellar-sen.
 
=== O periodo de ''Temno'' ===
Rematata a guerra d'as trenta anyatas a fins d'o sieglo XVII s'ha producito cambeyos socials que han perchudicato a los nativos checos. [[Bohemia]] depende de l'alta nobleza que tien o 85 % d'a tierra. Os [[alemans de Bohemia|alemans]] dominan o comercio y l'artisanía, dica en a capital Praga. Os campesins checos son en una situación d'esclavitut y en 1680 y 1693-1695 esclatan revueltas.
 
=== L'administración austriaca ===
En 1740, quan a guerra de succesión austriaca, os [[Reino de Prusia|prusians]] invaden [[Silesia]], (que perteneixeba a lo Reino de Bohemia dende o sieglo XIV) y por o [[tractato de Dresde]] en 1745 se l'anexionan de fueras de chicotz territorios que encara se dizen [[Silesia Austriaca]] y que tenioron población [[alemans de Silesia|alemana]] (y en [[Teschen]], [[polacos|polaca]]). En 1741 as tropas [[Ducato de Bavera|baveranas]] y francesas ocupan Bohemia sin resistencia popular. Os Habsburgo veyen que o sistema creyato por Ferrando II no funciona, y quan [[María Teresa]] (1740-1781) y Chusé II (1781-1790) i habió reformas.
 
Se creya una administración central en Viena con churisdicción en Austria, en Bohemia y en Moravia. Bi ha una burocracia que se puet fer servir pa puyar socialment, tanto os [[alemans]] como os checos.
 
Quan a [[Santa Seu]] suprime a Orden d'os Chesuítas en 1773 se refirma l'amostranza secundaria y torna a haber-ie amostranza primaria en checo. Con tot y con ixo Chusé I estableix que l'alemán yera a luenga sola de l'administración. Bi ha un edicto de Tolerancia en 1781 pa os protestants que millora tamién a situación pa os [[chodigos]] [[asquenazis]]. A esclavitut ye abolita tamién pero no o rechimen feudal.
 
=== O sieglo XIX ===
[[Imachen:Dvorak.jpg|thumb|200px|[[Antonín Dvořák]], fegura destacata en o renaiximiento cultural checo d'o sieglo XIX.]]
A principios d'o sieglo XIX [[Bohemia]] tien un desembolique economico pareixito a lo d'[[Austria]] y rechions orientals d'Alemanya. Amanix o mobimiento intelectual d'os despertadors. En 1848 se celebroron esleccions por sufrachio universal en o marco d'a [[Confederación Chermanica]], (Bohemia en feba part). Os representants checos se niegan a participar pero os [[alemans de Bohemia y Moravia]], que no veyen inconvenient en estar unitos [[Alemanya]], si que quieren participar-ie. Un representant a lo [[Parlamento de Frankfurt]] declara que o chequismo ha de estar aturato y reprimito por a fuerza. [[Palacky]] organiza en chunio en Praga un congreso eslavo con checos, eslovacos y polacos. En a ciudat bi ha disturbios, y ha d'intervenir o exercito con o cheneral [[Windischgraetz]].
 
Un parlamento creyato por sufrachio universal s'aplega en Viena con representants de totz os estatos baixo dominio austriaco de fueras de Hongría. Bi ha muitos deputatos eslavos y votan en septiembre l'abolición d'os dreitos sinyorials y d'os ligallos de servitut. A causa d'os disturbios de Bohemia, reprimitos por o canciller [[Schwarzenberg]] (un aristocrata de Bohemia), o gobierno y asambleya se treslatan ta [[Moravia]]. Pretenden creyar una Constitución on se respeten os dreitos d'as nacionalidatz. L'asambeya refirmaun prochecto presentato por [[Cajetán Mayer]] (un deputato morabo) en o que se respetan os territorios historicos y bi ha división en cerclos de caracter nacional, pero o emperadro [[Francisco Chusé]] y Scwarzenberg lo refusan. En marzo de 1489 l'asambleya ye disuelta y s'atorga una Constitución reaccionaria.
 
En 1867 s'alcuerda o [[compromís austro-hongaro]], o territorio de [[Bohemia]] y [[Moravia]] quedan en [[Cisleitania]] sin garra autonomía, encara que Bohemia yera a l'egual que Hongría en unión presonal a lo imperio. Os deputatos checos boicoteyan os treballos d'o parlamento de Cisleitania.
 
En 1871 o canciller [[Hogenwart]] proposa un compromís por que que Francisco Chusé sería coronato en Praga y reafirmaría os dreitos d'o Reino de Bohemia, pero os [[hongaros]] y os [[alemans de Bohemia]] se i oposan. En 1882 s'imposa o bilingüismo pa os funcionarios de Bohemia, o que favoreix a los checos. A Universidat Carlos se divide en dos seccions, alemana y checa. Os chóvens checos d'o Partito Nacional Liberal, fundato en 1874, consiguen una influencia cada vegata mayor, y s'organiza un partito socialdemocrata checo.
 
Dica 1906 no bi ha sufrachio universal en Cisleitania. Quan encomenzaba a primera guerra mundial Bohemia y Moravia encara no teneban autonomía politica (si que en teneban de cultural). Bohemia y Moravia a fins d'o sieglo XIX y principios d'o sieglo teneban un grau de desembolique comparable a atros países d'[[Europa Central]] y [[Europa Occidental|Occidental]], con desembolique industrial (fabricas [[Škoda]] fundatas en [[Plzen]] en 1859), agricultura modernizata, grau d'amostranza. Con a industrialización amaneix una clase obrera. En 1914 o 95 % d'os funcionarios de Bohemia y Moravia yeran checos. Os escritors d'esta epoca son o checo [[Jaroslav Hasek]] y o chodigo askenazi [[Franz Kafka]].
 
=== A primera guerra mundial ===
[[Imachen:Tomáš G Masaryk1918.jpg|thumb|200px|thumb|[[Tomáš Garrigue Masaryk]], primer president de [[Checoslovaquia]].]]
O gobierno austro-hongaro recluta a soldatos checos y de totas as nacionalidatz p'a guerra, pero bells liders politicos han emigrato t'o estranchero como [[Tomás Masaryk]] y [[Edvard Benes]], que con o [[eslovacos|eslovaco]] [[Milan Stefanik]] creyan en París en 1916 o consello nacional checoslovaco con l'aduya d'universitarios franceses como [[Ernest Denis]].
 
O consello nacional checoslovaco creya con voluntarios y exprisioners collas de guerrillers checos y [[eslovacos]] que luitan en o frent francés y italián, y dimpués a [[Lechión Checa (Rusia)|Lechión Checa]] en Rusia.
 
En mayo de 1917 os deputatos checos proposan en o parlamento Austro-hongaro a creyación d'un estato confederal y que Bohemia-Eslovaquia serían uno d'os suyos components. Os hongaros s'i oposan.
 
A [[Lechión Checa de Rusia]] participó en a ofensiva rusa de chulio de 1917 pero se retiró ta Siberia pa embarcar en [[Vladivostok]]. A lechión checa participó en a [[Guerra Civil Rusa]], y 50.000 lechionarios secuestroron o ferrocarril transiberián. Fuoron derrotatos por os [[bolchebiques]]. En 1919-1920 serán repatriatos.
 
O gobierno francés en chunio de 1918 reconoxió a representatividat d'o Consello Nacional Eslovaco. O 14 d'octubre de 1918 Masaryk anuncia en Washington a formación d'un gobierno provisional checoslovaco reconoixito por os aliatos. O 28 se proclama a republica en Praga, o 31 se forma en Praga o gobierno provisional d'unión de checos y eslovacos.
 
[[be:Каралеўства Багемія]]