Diferencia entre revisiones de «Tiroleses»

Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m →‎Historia: clean up, replaced: cuentra → contra
Sin resumen de edición
Linia 4:
Os [[bayovarios]] s'apoderoron d'o [[Nordgau]] en l'anyo 531 y enta l'anyo [[591]] d'a rechión alpina con Tirol meridional.
 
Una rota migratoria bayovaria trescruzaba o [[Bremmer]] y baixaba por a val d'o [[río Adigio|Adigio]] y en os s. IX y X amaneixen a sobén colonias bayovarias en a val d'Adigio, a lo tiempo que en este territorio ladín bi ha documentos de donacions de latifundios a conventos y [[Capítol municipal|capítol]]s bayovarios, y compras de tierras por parte d'os bayovarios. D'esta traza l'Alto Adigio dica o estreitamiento de [[Salorno]] fue chermanizato china chana, y o [[idioma ladín|ladín]] fue retaculando y no resistió que en as vals més inaccesibles. En este proceso migratorio tamién se formoron osas islotzisletas d'[[alemans]] d'o [[Trentino]] (en especial [[Alto Perginese]]), y os de [[Sette Comuni di Vicentino]] y os de [[Tredici Comuni di Veronesado]]. Os tiempos de romanización d'esta rechión varían muito pero en bells casos son posteriors a los sieglos XVII e XVIII.
 
O territorio d'o Tirol encomenzó a existir en o sieglo XIII, independient de [[Bavera]]. En a rechión d'o Tirol yera adibitaadhibita una zona de luengache [[idioma lombardolombard|lombardolombard]] (o [[Trentino]]). En [[1805]] o [[ducato de BaberaBavera]] prenió o control d'o [[Tirol]], pero en 1809 os tiroleses se rebeloron contra os [[baverans]] ey os [[Francia|franceses]], que esclaforon a rebueltarevuelta. O Tirol pasó a control d'os [[dinastía d'os Habsburgo|Habsburgo]] en 1814. Dimpués d'a primera guerra mundial, por o [[tractato de Saint Germain]] de 1919 o Trentino pasó a Italia por razons etnicas, pero por razons estratechicas se posó a muga entre Italia e Austria més a lo norte que a muga septentrional d'o Trentino, a l'altura d'o [[collato d'o Brenner]]. D'esta traza Italia s'anexionó un territorio chermanofono e de luenga ladina sin consultar a la poblazión. A parte meridional d'o Tirol baixo control italián yera o nuclio d'a rechión, con o [[castiello d'o Tirol]], que heba dato o nombre a lo Land. Os italians baptizoron a zona chermanofona como Alto Adigio, y os nativos como ''Südtirol''.
 
En 1922 os [[faixismo|faixistas]] prenioron o poder en Italia y encomenzó una campanya d'Italianización. En 1939 [[Hitler]] y [[Mussolini]] pactoron y os tiroleses y [[ladins]] u heban d'emigrar t'o [[Tercer Reich]] u heban d'acceptar a italianización. A mayoría (bells 75000) decidió d'emigrar, pero a guerra aturó o proceso, y quan Italia capituló o Tirol meridional, Trentino y Belluno esdevinioron o ''Alprenvorland'' dentro d'o Tercer Reich. Dimpués d'a guerra, 1945 a mayoría d'os que se'n fuoron tornoron, pero seguntes bellas fuents no fueron que 25.000.
 
En 1946 o trentinés de Gasperi y Austria alcuerdan una autonomía chicota y garantías lingüisticas pa os tiroleses, dentro d’un estatuto que s’aplica a la rechión de Trentino-Alto Adichio on a mayoría en conchunto ye italianoparlant (incluindo-ie a los que charran [[idioma lombardolombard|lombardolombard]] ey [[idioma venecián|venecián]]). Creixe o nacionalismo tirolés, plegando a lo terrorismo en a decada de 1960, y esto obliga a Roma y Viena a negociar. Dimpués d'unas negociacions en 1968 se plegó en os [[alcuerdes de Paket]]. En 1972 entró en vigor o nuevo estatuto, que atribuye una autonomía a la provincia de [[Bozen]] (ye dicir, o Südtirol), por o que os tiroleses d’o sud tienen muitos dreitos como minoría, en un espazio cheografico on se puet garantizar un bilingüismo biable, dentro d’a rechión autonoma de Trentino-Alto Adigio, que sigue vichent. Bi ha una cooperación economica entre o norte e sur d'o Tirol y con o [[Voralberg]] y [[Trentino]]. Dende 1992 o problema se considera ya prou solucionato.
 
== Bibliografía ==