Diferencia entre revisiones de «Bestué»

Contenido eliminado Contenido añadido
mSin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 42:
As fincas de cautivo d'a localidat, que tradicionalment heban o puesto en [[faixa]]s per o sud-este d'a dita, dica baixar-se-ne enta o barrango Pocins. Be están nombres d'es cambos ''Sant Quílez'' en a [[man (orografía)|man]] que mira ta [[Puértolas]], y ''L'Habanera'' es que son en as garras d'o Castiello Mayor. De frende d'estes, as faixas d'''O Raso'' y ''O Solano'' son ya cosa de Puértolas, y ''Es Pueis d'a Solana'' per on éstas baixan dica l'Arirés (parde que huei be tiene cosa que selvas perque no s'ha cautivato en tiempos) per a falda d'o ''tozal de [[Puértolas]]''.
 
[[Image:149.Bestué - Capiella.JPG|thumb|180px250px|A capella chicolona de [[Sant Quílez]] (actualment, ''vírchen d'es vicos''), en o camín d'a surtida d'o lugar ta es campetz d'o canto d'o nuclio, que les da o nombre a as faixas d'ixe canto d'a ''Sierra Muala''.]]
Ta o canto norueste, as faixas d'a ''Solana (de) Sant Miquel'' (que en quitan o nombre d'a [[ermita de Sant Miquel de Bestuere|ermita que be hai]]), con a solana d'as horas centrals d'es días, acompanian o caminare per as cabanneras antigas que s'adentran en o Pargue Nacional, huei "''senders balizatos''" como informan es cartels, pasando per o canto d'as gleras d'''As Col·larualas'', y plegan t'alto ta a ''Sensa''
 
Linia 51:
 
== Monumentos ==
[[Image:151.Bestué - Ilesia II.JPG|thumb|200px250px|left|Ilesia de '''Bestuer''' consagrata a l'alvocación de [[Sant Pero]].]]
*A ilesia d'o lugar, d'a primera metat d'o [[sieglo XVII]], consagrata a l'alvocación de [[Sant Pero]] que muestra en a [[frontera]] bellas [[aspillera]]s y matacans -como tamién en hai altras en esta parde de Uesca- que se fayoron marchar ta esfensar-se mesmo d'es [[lacayo]]s que ta par d'alavez feban tantismo mal en estas valles, como d'es [[soldato]]s [[Francia|franceses]] que pardiciporon en as litadas d'as guerras franco-espanyolas d'ixes anyos.
*l'Antiga [[ermita de Sant Quílez de Bestuer|ermita de Sant Quílez]], d'o [[sieglo XVI|S.XVI]], que luego en cambioron l'alvocación ta [[Santa María|a ''virchen'']], y huei en dicen ''La virchen d'es Vicos/Barrios''. Se troba en estremo meridional d'a localidat, en surtindo-se-be per o camín biello d'o barrango.
Linia 58:
== Historia ==
[[Image:141.Bestué - Finestra de Casa Antón Barrat (1566).JPG|thumb|200px250px|right|Finestra de ''Casa Barrau'', on se be leye l'anyada de construcción, [[1566]], y o nombre de l'alavez [[amo]] d'a casa, ''Antón Barrat''.]]
Bestuer amaneixe numbrosamende en as fuents d'o renaiximiento perque es suyos infanzons feban parde d'o ''concello de Puértolas'', institución que estando diferent d'el que huei pensenos que ye un concello yera bien importande ta l'administración d'es lugars y propiedatz comunes d'una valle. Ta par d'alavez mirando, es concellos yeran reunions d'os amos d'as casas con propiedatz ta l'arriendo de [[pastuera]]s y [[selva]]s ta qualques actividatz que se be hesen de fere. En o caso concreto de [[valle de Puértolas|Puértolas]], yera prencipal perque yera el qui decidiba qué cosas se feban en as estibas d'a ''Sensa'' y tota a montanya d'as [[Tres Serols]], que ixo ye una d'as mes grans estesions de pratos en esta parde d'o [[Perineu]].
 
Linia 67:
Ye perque Bestuer yera o pas natural ta as pastueras d'a ''Montanya Sensa'' y l'alta cabelera d'o [[río Yaga]] (o río d'a [[valle de Tella]]) que ganore ixa importancia, perque es pastors que puyaban d'a tierra plana bien que be heban de pasare y no poco a menut se quedaban es meses que heban de mirare per o [[bestiar]], fendo que be prosperesen as [[fonda]]s y casas d'hospicio ta fer-be a vida. A importancia en o pas enta a ''Sensa'' tamién fayó que estás tan importande que controlar-lo en as barallas con es vecins y que se be fesen bells estroces en ixes anyos de mans d'os [[lacayo]]s pagatos d'altras pardes ta dar garra mal a es amos d'ixa tierra.
[[Image:152.Bestué - Escuto d'infanzons.JPG|180px|thumb|left|Escudo d'Armas d'una d'as casas d'a localidat. As profesions relacionatas con as armas son temas que a menut be son representatos.]]
O [[sieglo XVI]] estió de bien seguro a epoca mes conflitiva de totas, fendo a banda as falcadetas con valles vecinas que tamién alavez las tenioron, ye a epoca que o [[bandolerismo]] y as [[ampra]]s d'hombres d'armas pagatos ta fer-le mal a es intereses. Feitos como es que escaixoron en [[1503]], [[1519]] y [[1527]], con gran mal ta as presonas y perchudicio de posesions materials. Cosa no se'n sabe de qui mandoron fer ixas fayenas, pero as [[fuent|fonts]] que el replegan diz que nombran presonalidatz de [[l'Aínsa]] y puestos d'es arredols. Totz ixes maldatos fayoron que, mes luego que no tarde, se ligás d'organizare partidas d'hombres armatos (ixes ''[[somatén|somatens]]'' que canta [[La Ronda de Boltaña|a Ronda de Boltaña]], pos asinas se recuerdan encara as ampras "buenas" d'es concellos en o Sobrarbe, ''paisanos'' en o decir d'es decumentos) que miraban ta defender es suyos intereses. As ampras armatas d'o concello de Puértolas se mantenioron en activo -sin saber si guaire constandes, feitos como a ocupación d'a [[valle de Broto]] per os [[gascunya|gascons]], etc- dica pasata a [[Guerra d'Independenciao Francés]], en a qual luitoron contra d'es [[Francia|franceses]].
 
A belicosidat d'ixes tiempos se refleixa en es foratos que tiene a [[frontera]] d'a ilesia, ta disparar-ne a o traviés, y altros edificios como ''Casa Barrau'', fortificata como ta resistir en o caso que la setiesen.
Linia 73:
== Fiastas ==
*[[8 de setiembre]]: ''Fiasta Mayor'' fendo honor ta a ''virchen de Setiembre''.
*[[8 de mayo]]: ''Fiasta Menor'' y romería ta a [[Ermita de Sant MiquelMiguel de Bestué|ermita de Sant MiquelMiguel]], santo d'o día.
 
==Demografía==