Diferencia entre revisiones de «Polacos»

Contenido eliminado Contenido añadido
m r2.7.1) (Robot Adhibito: bat-smg:Lėnkā
Sin resumen de edición
Linia 47:
A etnochenesi d'o pueblo polaco se troba en a fusión de tres tribus eslavas occidentals d'a cuenca d'o río [[Vistula]]: os [[vislans]] d'a rechión de [[Cracovia]], os [[silingos]] de [[Silesia]] y os [[polans]] de [[Posnania]] baixo l'autoridat común d'a dinastía [[Dinastía Piast|Piast]], fundata por o rei polán [[Mieszko I]] (960-992). Mieszko se convirtió a lo cristianismo en l'año [[966]] pa privar una presión cristiana de signo chermanizador y posó un bispe en Poznan en l'año [[968]].
 
Boreslau I Chrobry ([[Boreslau o Valient]]) (992-1025) siguió ixa mesma politica prochermana, teneba buenas relacions con [[Otón III]] y casó a la suya filla con o margraumarkgraf [[Hermann I de Meissen]]. Os [[polans]] facioron més fuerte a suya posición hechemonica entre os eslavos occidentals sozmetendo a los vislans y conquerindo Cracovia. En l'anyo 1000 creyó o [[arcebispato en Gniezno]] con churisdicción sobre os bispatos de Wroclaw, Cracovia y Kolberg, o que fa que Polonia siga una provincia eclesiastica independient d'as provincias eclesiasticas alemanas, pendendo dreitament de Roma. En l'anyo 1002 Boreslau Chrobry creba con a ideya universalista d'un imperio d'a cristiandat y cambeya de politica, defendendo intreses polacos contra l'Imperio y contra Bohemia.<ref>[[Hermann Kinder]] [[Werner Hilgemann]] ATLAS HISTORICO MUNDIAL. Desde los orígenes a la Revolución Francesa</ref>. En 1025 consigue o reconoiximiento d'o suyo títol reyal. A conversión d'os polacos a lo cristianismo creyó una falca cristiana que dixó solos a los [[vendos]], que ya no podioron resistir a colonización alemana como enantes heban feito con bravura.
 
=== Sieglos XI, XII, XIII ===
Linia 55:
 
=== O sieglo XIV ===
A fins d'o sieglo XIII a disgregación d'o reino fa que i haiga muita anarquía politica. Os mainates polacos (l'alta nobleza) son totpoderosos, os szlachta (baixa nobleza) son furos. A monarquía s'ha tornato electiva. A ilesia catolica mantién a unidat nacional y contina a presión alemana. [[Silesia]] ye adhibita a lo [[Sacre Imperio]], en 1308 a Orden Teutonica s’has'ha anexionato [[Danzig]] y [[Pomerelia]] y ha tallato a Polonia l'acceso a la Mar Baltica.
 
Os zaguers Piast consiguiron adrezar a situación: Ladislau o breu (1320-1333) y sobretot Casimiro o Gran (1333-1370). Baixo o reinato de Casimiro o Gran Polonia recupera a prosperidat, aculle a inmigrants, especialment chodigos forachitatos d'Alemanya (que esdevendrán un grupo etnico chodigo nuevo con un important papel en Polonia, os asquenazís). En 1349 Polonia s’ixampla con o prencipato rutén de Halicz u [[Galitzia]]. En a capital Cracovia s'estableix una universidat en 1364.
Linia 76:
 
=== A Unión de Lublin ===
Sechismundo-Augusto estió o zaguer d'os [[Jogaila]]. En o suyo mandato o contexto cheopolitico d'a Unión Polaco-Lituana yera mes perigloso y caleba reforzar o estato. En [[1566]] se creya a dieta de Lituania a imachen y semellanza d'as institucions polacas. Tres anyatas mes tarde, as dos dietas se reunen en Lublin pa acordar un nuevo dispositivo. A nobleza de Lituania meridional (a zona poblata por rutens de l'actual Ucraína) crebaba negociacions con a nobleza d'o norte de Lituania (as actuals Lituania y Belarrusia) y demandaba a unión con a dieta polaca, feito que obtienen, y dimpués tamién fan os [[mainate]]s d'o norte de Lituania. D'esta traza en 1569 se firma a [[Unión de Lublin]], que estableix una unión pa cutio con una sola corona, un sobirán esleito en común, conservando cadagún d'os dos estatos leis, tribunals, trasoro, exercito, dinatarios, etz...pero os ciudadans de cada Estato tienen dreitos en l'atro. En 1596 [[Varsovia]] esdevient a capital unica d'o conchunto, sostituyindosostituindo a [[Cracovia]] y [[Bilna]].
 
En ixas envueltas a reforma luterana s'extendillaba a escape entre as minorías alemanas y en bells meyos polacos. Dimpués d'o luteranismo s'extendillaba o [[calvinismo]], plegando a tener como seguidors a una seisena parte d'a nobleza polaca, tanto a catolicos (o canciller Radciwill) como ortodoxos (os [[Czartoryski]]). Encara que i heba tolerancia a Ilesia Catolica reaccionó y os [[chesuitas]] encabezoron una fuerte contrarreforma. En 1570 creyan un colechio en Vilna que será universidat en 1578 y dedican o suyo esfuerzo a l'amostranza, a predicación y a edición de libros (traducción d'a biblia a lo polaco). Muitos nobles polacos tornan a lo catolicismo como os Radwicill. Entre os ortodoxos d'os países rutens se producen conversions a lo calvinismo y lo catolicismo, lo que fa que en 1596 se reuna una asambleya de lo clero en [[Brest-Litovsk]] en a que deciden d'acceptar l'autoridat d'o [[Papa de Roma]] pero conservando o rito bizantín. D'esta traza naixe a [[Ilesia Greco-Catolica]] u ''Uniata''.
Linia 152:
As primeras anyatas de rechimen ruso son tranquilas. O delegato d'[[Aleixandre I de Rusia|Aleixandre I]] ye o suyo chirmán Constantín, casato con una polaca. En 1818 se creya una universidat en [[Varsovia]], seguindo funcionando a de [[Vilna]]. Bi ha sociedatz secretas d'oposición antirrusa. O movimiento revolucionario d'o sieglo XIX plega t'o reino. A fins de 1830 bi ha una revolución en Varsovia y s'extendilla por tot o país. O 25 de chinero de 1831 a dieta proclama a caita d'o zar [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] y nombra un gobierno nacional de 5 miembros. Dende febrero de 1831 bi ha una guerra entre polacos y rusos, coincidindo con una insurrección en Lituania. Os rusos esclafan a revuelta polaca. O 7 de setiembre o cheneral Paskievitch obliga a Varsovia a capitular. Ye nombrato gobernador de Polonia en [[1832]], prene mesuras contra os polacos como cerrar a [[Universidat de Varsovia]]. Fuera d'o Reino de Polonia fa una represión crudel con execucions, deportacions ta Siberia, traslado d'a nobleza polaca ta o [[Caucaso]], cierre d'a [[universidat de Vilna]] y uso d'a luenga rusa en as escuelas y tribunals.
 
O rechimen autoritario podió evitar o contachio revolucionario de 1845 y duró dica a muerte de [[Nicolau I de Rusia|Nicolau I]] en [[1855]] y de Paskievitch en 1856. Dimpués d'a [[guerra de Crimeya]] encomienza en o Reino de Polonia una liberalización con o cheneral Gortchakov y dimpués o polaco Wielopokski en en 1861-1862 sindembargo a liberalización creya impaciencia y en 1863 bi ha una insurrección en Varsovia que s'extendilla ta [[Lituania]] en mayo. Dimpués d'estar esclafato o movimiento en 1864 bi ha unatra represión, mes dura encara. As reformas de 1861-1862 son anulatas, cambeyancambean o nombre de Reino de Polonia por País d'a Vistula, se rusifica a universidat de Varsovia y se persigue l'amostranza d'o [[idioma polaco|polaco]]. A ilesia catolica tamién ye reprimita, en son confiscatos os biens, os monesterios son cerratos, as asociacions relichiosas son disueltas y os bispes deportatos u encarcelatos (no en queda garra entre 1870 y 1872). En meyo de Varsovia construyen una seu ortodoxa.
 
Dende 1882 a presión se relaxa, amaneixen partitos politicos: Liga Nacional (1886), Partito Nacionaldemocrata (1897), Partito socialista polaco (1892) y partito socialdemocrata. En as esleccions de 1906 a la primera duma, dimpués d'a revolución rusa de 1905 os 36 escanyos d'os países d'a Vistula van a los nacionaldemocratas y 20 polacos son esleitos en a Rusia occidental.
Linia 237:
A prencipios de verano de 1980 o pre d'os alimentos puya de sopetón y bi ha huelgas en tot o país. [[Lech Wałęsa]] diriche a luita dende os astillers de [[Gdansk]]. Gierek dimite en setiembre. Se funda a confederación [[Solidarnosc]] y ye reconoixita legalment en octubre. En octubre o lider d'o POUP ye o cheneral [[Jarucelski]]. O rechimen comunista pasa por una crisis, y Jarucelski proclama o 13 d'aviento de 1981 o estato de guerra. Se prohibe a confederación Solidaridat y engarcholan a los suyos dirichents. O estato d'emerchencia remata en 1983, bi ha amnistías en 1984 y en 1986. En 1988 as autoridatz encomienzan o dialogo y bi ha mesas redondas en 1989. En as esleccions de chunio d'ixe mesmo anyo, Solidarnosc triunfa con o 35% d’os escanyos d'a Dieta que no yeran reservatos a lo POUP, y 99 escanyos sobre 100 en o senato. Se fa un reparto de poder: Jarucelski ye esleito president d'a República en chulio y se nombra en agosto primer menistro a [[Tadeus Mazowiecki]], conseller de [[Lech Wałęsa]].
 
O [[14 de noviembre]] Alemanya y Polonia firman un tractato que garantiza a intanchibilidat d'a muga establita en l'Oder-Neisse. O [[9 d’avientod'aviento]] resulta esleito president d'a Republica [[Lech Wałęsa]].
 
En 1993 as esleccions lechislativas dioron mayoría a los ex-comunistas y a lo Partito campesín polaco.