Diferencia entre revisiones de «Escaques»

[[Imachen:GlassChessSet2.jpg|thumb|300px|Tablero d'axedrezaixedrez.]]

L''''axedrezaixedrez''' u os '''escaques''' ye un [[chuego]] [[Chuegos de mesa|de mesa]] orichinario de [[Persia]], encara que as suyas radices se pueden trobar en o ''[[xaturanga]]'' que se chugaba dende o [[sieglo VI aC]] en o territorio de l'actual [[India]]. A traviés de Persia o chuego plegó a la resta d'os territorios que heba conquiesto o [[Islam]], ta dimpués estendillar-se por [[Europa]]. A versión que se fa servir actualment desciende dreitament de l'adaptación feita en o sudueste d'Europa (mas especificament en a [[peninsula iberica]]) d'a versión arabe d'o chuego (conoixita como ''[[xatranj]]''), con uns regles que se fixoron en o [[sieglo XIV]].

Ye un chuego de mesa por turnos, a on i chuegan dos chugadors. Se chuega en un tablero [[quadrato]] con 64 casillas (8 d'amplaria por 8 de longaria), tenendo cada chugador un conchunto de piezas (tamién clamatas ''escaques'') igual encara que de diferent color (gosan estar blancas ta l'un y negras ta l'atro), piezas que tienen unas funcionalidatz diferents: [[rei (axedrezaixedrez)|rei]] (una pieza), [[Reina (axedrezaixedrez)|reina]] (una pieza), [[alfil]] (dos piezas), [[Caballo (axedrezaixedrez)|caballo]] (dos piezas), [[Torre (axedrezaixedrez)|torre]] (2 piezas) y [[Peyón|peyons]] (8 piezas), con un total de 16 piezas. Cada chugador chuega por turno, podendo mover nomás que una pieza d'o tablero mientres o suyo turno. L'obchectivo d'o chuego ye de matar a o rei de l'atro chugador, en a chugata conoixita como "mate", sin que importen as piezas de cada chugador que se pierdan (u se "maten") mientres a partita. Tamién ye posible pactar entre os chugadors una situación d'empatz ("tablas"), en a quala no gana dengún d'os chugadors, y tamién ye posible l'albandón d'un chugador antis de rematar a partita quen veye que no ye posible de ganar-la. Bi ha una muit ampla elaboración teorica sobre as formas de chugar, analizando-se bellas chugatas, que tienen nombres propios, y fendo-se servir una [[estratechia]] (l'axedrezaixedrez no ye en realidat so que un [[Chuegos d'estratechia|chuego d'estratechia]], a on a suerte no existe) determinata que en os chugadors expertos por un regular ye basata en ixas elaboracions teoricas.

[[Imachen:Kempelen chess1.jpg|left|thumb|''[[O Turco]]'', un automata chugador d'axedrezaixedrez.]]

Ye hue uno d'os chuegos de mesa mas conoixitos y practicatos, estando federatos en asociacions de chugadors alto u baixo 7,5 millons de presonas. D'antis mas se gosaba chugar presencialment, pero quan amanixió o correu tamién se feban partitas d'o chuego por correspondencia, una practica prou estendillata con as nuevas tecnolochías, que permiten chugar por [[Internet]] u a traviés d'o [[correu electronico]]. Antiparte, dende o [[sieglo XIX]] s'establioron as primeras competicions internacionals d'axedrezaixedrez, organizatas por as federacions d'o chuego, considerando-se que o primer campeón mundial d'axedrezaixedrez estió [[Wilhelm Steinitz]]. Actualment, a mayor competición internacional ye a [[Olimpiada d'axedrezaixedrez]], una competición de traza bianual organizata por a [[Federación Internacional d'AxedrezAixedrez]] (FIDE por as suyas sieglas en [[Idioma francés|francés]], ''Fédération Internationale des Échecs'', establita en [[1924]]). En [[2001]] o [[Comité Olimpico Internacional]] reconoixió l'axedrezaixedrez como un [[esporte]]. Antiparte, o [[19 de noviembre]] de cada anyada ye o ''[[Día Internacional de l'AxedrezAixedrez]]'', establito ta conmemorar a naixencia d'o chugador [[cuba]]no [[José Raúl Capablanca]], a qui se considera como uno d'os millors chugadors d'axedrezaixedrez de totz os tiempos.

[[Imachen:KnightsTemplarPlayingChess1283.jpg|thumb|right|250px|[[Templers]] (seguntes as cruces d'as suyas capas) en chugando una partita d'axedrezaixedrez en una [[miniatura]] d'o ''Libro de los juegos'' ([[1283]]).]]

[[Imachen:Youth at chess with suitors - Haft Awrang.jpg|thumb|right|250px|Miniatura persa a on s'amuestra a dos chóvens chugando a l'axedrezaixedrez.]]

Dende muit antigo se facioron prebas ta trobar bella [[maquina]] capable de chugar, estando muit famosos os primers ''automatas'' que se i desenvolicoron, traza de [[robot]]s, encara que en muitos casos ixos "automatas" no yeran so que presonas amagatas, u teneban una capacidat minima ta no mover so que una pieza, sin posibilidat de variants. Sobre iste alazetalacet, uno d'os obchectivos d'a primera [[informatica]] estió tamién o de creyar bello [[programa informatico]] que permetese de chugar a un solo chugador que chugase contra o programa, desenvolicando-se dica [[1997]], quan por primer vegata un programa informatico redotó a un chugador profesional, [[Garry Kasparov]].

O nombre orichinal d'o chuego ye o [[idioma sanscrito|sanscrito]] ''[[xaturanga]]'' ("de quatre miembros"), trasmeso a traviés d'o [[idioma persa|persa]] como ''[[xatranj]]'' y dimpués a traviés d'o [[idioma arabe|arabe]] como ''xitrench'', pa esdevenir ''xadrez'' en [[Idioma portugués|portugués]] y ''axedrezaixedrez'' en [[castellán meyeval]].

== Os regles de l'axedrezaixedrez ==

{{Articlo principal|Regles de l'axedrezaixedrez}}

En prencipiar una partita, cada chugador coloca as suyas piezas en o tablero en una forma identica: tenendo un quadro de color blanca a la suya dreita y un quadro de color negra a la suya cucha, coloca en a linia que tien mas amanata, de dreita a cucha, una [[Torre (axedrezaixedrez)|torre]], un [[Caballo (axedrezaixedrez)|caballo]], un [[alfil]], o [[rei (axedrezaixedrez)|rei]], a [[Reina (axedrezaixedrez)|reina]], un alfil, un caballo y una torre. Debant d'ista linia, coloca os 8 [[Peyón|peyons]].

[[Imachen:Cb knight move.png|right|thumb|250px|Posibilidatz de movimiento d'o [[Caballo (axedrezaixedrez)|caballo]].]]

[[Imachen:Cb king move.png|right|thumb|250px|Posibilidatz de movimiento d'o [[Rei (axedrezaixedrez)|rei]].]]

[[Imachen:Cb queen move.png|right|thumb|250px|Posibilidatz de movimiento d'a [[Reina (axedrezaixedrez)|reina]].]]

[[Imachen:Cb rook move.png|right|thumb|250px|Posibilidatz de movimiento d'a [[Torre (axedrezaixedrez)|torre]].]]

[[Imachen:SCD castle kingside.png|right|thumb|250px|Un ''[[enroque]]'' curto d'a [[Torre (axedrezaixedrez)|torre]] con o [[Rei (axedrezaixedrez)|rei]].]]

[[Imachen:SCD castle queenside.png|right|thumb|250px|Un ''[[enroque]]'' largo d'a [[Torre (axedrezaixedrez)|torre]] con o [[Rei (axedrezaixedrez)|rei]].]]

O [[Caballo (axedrezaixedrez)|caballo]] se desplaza en debuixando una letra "L" por o tablero, con un desplazamiento inicial de dos casiellas en linia recta ta dimpués desplazar-se enta dreita u enta cucha una casiella, fendo tot iste movimiento d'una vegata y estando amás a sola pieza que puet saltar dencima d'atras piezas, propias u de l'adversario.

Os [[Peyón|peyons]] nomás pueden desplazar-se en linia recta enta debant, una casiella per vegata, movendo-se siempre en dirección d'o campo de l'adversario y sin poder reblar mai. Si plega dica a zaguera linia d'o tablero, se diz que ''promociona'', ye decir, que se transforma en una qualsiquiera d'as atras piezas, a elección d'o chugador, con a excepción d'o rei, estando ista promoción no una facultat d'o chugador so que una obligación; por un regular os chugadors fan que o peón promocione enta [[Reina (axedrezaixedrez)|reina]], en estar, como se veyerá dimpués, a pieza con millors capacidatz de movimiento. Bi ha tamién bells regles especials respective d'o movimiento d'os peyons, que se destallan de contino.

O [[rei (axedrezaixedrez)|rei]] puet desplazar-se por o tablero una casiella en qualsiquier dirección, a dreita u a cucha, entabán u enta dezaga, y tamién en diagonal.

A [[Reina (axedrezaixedrez)|reina]] ye una pieza que puet desplazarse a dreita, a cucha, enta debant, enta dezaga u en diagonal a qualsiquier puesto d'o tablero que se trobe en ixa dirección.

As [[Torre (axedrezaixedrez)|torres]] pueden desplazar-se enta dreita u enta cucha, y enta debant u enta dezaga, con destín en qualsiquier casiella d'o tablero de chuego.

== Prencipals chugadors d'axedrezaixedrez d'Aragón ==

* [[Ramón Rey Ardid]], (1903- † 1988), campión d'Espanya de 1929 a 1943, partecipió en as [[Olimpiadas d'AxedrezAixedrez]] de 1924. Escribió 12 libros d'axedrezaixedrez. Os suyos libros de finals de partida son reconoxitos internacionalment como una obra alazetalalacetal. Tamién estió columnista d'o ''[[Heraldo de Aragón]]'' muitas anyadas.

* [[Jesús María Díez del Corral]], (1933- † 2010), 2 vegatas campión d'Espanya, partecipó 7 vegatas en as [[Olimpiadas d'AxedrezAixedrez]], estió [[Gran Mayestre Internacional d'AxedrezAixedrez|Gran Mayestre Internacional]] dende l'anyo 1974.

{{Commonsart|Chess|l'axedrezaixedrez}}