Diferencia entre revisiones de «L'Aínsa»

A situación central en o [[condato de Sobrarbe|condau de Sobrarbe]] y la capitalidat d'ixe que pareix que no gosó costar guaire tiempos que l'Aínsa l'aconseguise, pareix que fan d'ir que caleba defender a villa como fayoron. Un periglo important que os sarracenos i enrestisen fayó que los abitantshabitants de lo lugar b'esen d'alzar murallas ta cubillar as casas y propiedaz en a villa d'alto -á desparte de lo castiello-, deseparando lo recinto amurelado d'o castiello, que i eba esistido (coma dezíbenos) de muitos sieglos d'antes, de la resta d'a villa que gosó tener una muralla propria que la guardase. Ansinas, a función central de l'Aínsa en as grants rotas flubials d'o Sobrarbe, con os anyos, pareix que tornoron a quiesta ''villa d'a Cinca'' en un puesto fortificado y bien defendido, que en chunto con os bastións que en tiempos d'os primers [[Reino d'Aragón|reis d'Aragón]] s'eban anau fendo en a redolada (alfachas arquitectonicas d'o [[Arte romanico|romanico]], en l'atualidat, coma [[Troncedo]] u [[Abizanda]]) formoron lo que cualques autors gosan decir a «[[Linia de Defensas d'o Sobrarbe]]», que se destribuyen per tot a metat meridional d'a [[comarcas d'Aragón|comarca]]. Coma siñal de lo buen puesto que yera ta desfensar, en [[1610]] o cartografo portugués [[Chuan Baltista Labaña]], qui la besitó, escrebió de l'Aínsa:

D'ixe mesmo [[sieglo XII]] ye la ilesia d'a villa, que se consagró en l'añoanyo [[1181]] a l'advocación de [[Santa María]]. Ixe templo romanico tiene una sola nau zentralcentral, con un absit que tiene un [[crismón]] imposado d'o [[sieglo XI]], ey que diz que talmente ye benido de l'antiga ilesia de [[Sant Salvador]], enguán esapareixida, que yera en o casco antiguo. En a ilesia atualment no sen gosa trobar obras d'arte pos malamente las cremoron en a [[Guerra Civil Espanyola|Guerra Civil]] en prener-se la villa per as fuerzas republicanas chusto d'antes no las fesen fuera con a ofensiba nazionalnacional que eba d'encorralar-las en a [[Bolsa de Bielsa]]. A unica treita d'entre tot ixe arte relichioso que i eba antes d'a Guerra la composa una talla renaixentista d'a birchenvirchen María (sieglo XVI) que se podió sacar d'antes de lo desastre ey se conserbó en [[Tricás]]<ref name="AínsaGEA">{{es}} Dentrada [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=359&tipo_busqueda=1&nombre=A%EDnsa&categoria_id=&subcategoria_id=&conImagenes= ''Aínsa''] en a [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/ ''Gran Enciclopedia Aragonesa'' (GEA) Online], consultada lo [[29 d'agosto]] de [[2009]].</ref> ([[balle d'A Solana]], [[Fiscal]]).

A Morisma ye una representación [[teatro|teatral]] popular, con caracter festivo, sobre la batalla lechendaria que presuntament i enfrentó as mesnadas de [[Garci Eiximeniz]] contra d'os musulmans de l'Aínsa en l'anyo [[724]]. Feita per os abitantshabitants d'a localidat y d'altras localidazlocalidatz d'a redolada (bels 250 actúan), se i gosan representar papels tan dibersos como os reis moros, os reis cristians, o [[diaple]], un [[ánchel]], o pecato, o [[pastor]] y lo [[repatán]], y toz os soldatos d'os dos bandos. A representación se fa cada dos anyos (en os anyos impars) ta lo primer domingo de [[setiembre]] en a Plaza Mayor d'a villa, dende [[1970]] quan se recuperó (pos no se i eba celebrado dende 1921)<ref>{{es}} [http://sobrarbe.com/sobrarbe.php?niv=3&cla=_1EH1C1WGA&cla2=_1FV02YYV8&cla3=_1FW01LY89&tip=3 «La Morisma», en www.Sobrarbe.com], consultado lo [[29 d'agosto]] de [[2009]].</ref>. Enantes, la feban en a campa d'a ''Cruz Cubierta'', a 1,5&nbsp;km en ueste de l'Aínsa. Cal destacar que os papels que se i representan se son transmesos per bía oral de fa sieglos, cheneración dimpués d'altra, dica que ya mesos en o [[sieglo XX]] os rematoron d'escrebir.

A torre se suposa que la contruyoron en a mesma epoca que la nau d'o templo, arredol de l'anyo que consagroron a ilesia (1181), y ye una torre-campanal muit robusta (7,5 m de costato en a base<ref name="CuencaDelAra"/>, con base quadrada) con 5 plantas de diferents misions cadaguna. O campanal teneba tres misions bien prencipals, serbiba de campanal ta la liturchia, pero tamién yera una [[torraza]] ta defender a villa, con [[aspillera]]s y [[sayeta|sayeteras]] en as plantas segunda y tercera ta disparar a trabiés d'ellas y [[bano]]s en a par superior (plantas 4a y 5a) que anque en l'atualidat tienen [[campana]]s, en a Edat Meya yeran libres y permitiban d'arrullar elementos de mida más grant ta desfensa d'a base d'a torre<ref name="CuencaDelAra"/> (ixa función desfensiba tamién s'obserba en a mayoría de campanals de puestos abitadoshabitados en a comarca). A tercera función, menos combencional, yera de serbir de tribuna a las familias más prencipals en a villa, que podeban seguir a [[misa]] que se feba en a nau a trabiés d'un bano interior, con dos [[arco de meyo punto|arcos de meyo punto]], feito en a primera planta d'o campanal, en comunicando totas dos cambras<ref name="AínsaGEA"/>.

A partir de [[1960]] no se'n puede tener garra dato fiable perque l'Aínsa pierde la suya municipalidat en fusionando-se l'ayuntamiento con altras localidazlocalidatz d'a redolada. En [[1981]], fruito d'una segunda fusión con más [[aldeya]]s encara, se forma lo municipio de [[l'Aínsa-Sobrarbe]] que ye como s'almenistra encara güei<ref name="INEAinsa"/>. A población oficial dillá de 1960 se computa per tot lo municipio (con altros lugars enclusos) y per ixo no se ye a considerar representatiba só que d'a villa.

A población contada de l'Aínsa en l'anyo 2005 yera de 1295 abitantshabitants<ref name="Comarca"/>, ixo ye, más d'o doble d'os quals i bebiban en l'añada de 1960. Ixo mos fa una imachen de cómo ye gosado creixer a villa en a segunda metat d'o sieglo XX.