Diferencia entre revisiones de «Vin»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 2:
{{Articlo 1000|+30}}
[[Imachen:Tempranillowine.jpg|thumb|260px|Un vaso de vin.]]
O '''vin''' ye una [[bebida]] [[Bebida alcoholica|alcoholica]] obtenita d'a [[fermentación alcoholica]], por l'acción d'os [[reciento]]s, d'o suco u [[mosto]] d'os fruitos d'a planta ''[[Vitis vinifera]]'' ([[Vinyero|vinyers]]) que transforma os [[zucre]]s d'o [[fruito]] en [[alcohol etilico]] y [[gas]] [[anidrido carbonico]]. Manimenos o vin ye una suma d'un conchunto de factors ambientals: clima, latitut, altaria, oras de liz, etz.<ref name="Weyer">{{fr}} Constantin-Weyer, Maurice: ''"L'Âme du vin"''. Primera ediziónedición, 1932. Le Ronde, col. La Petite Vermillon</ref> Alto u baixo un 66% d'a cullita mundial d'[[uga]] s'adedica a la producción vinicola, la resta ye ta o suyo consumo como [[fruita]].<ref name="OIV">{{en}} [http://news.reseau-concept.net/pls/news/p_entree?i_sid=&i_type_edition_id=20508&i_section_id=&i_lang=33 Estatisticas mundials d'a OIB]. Situación mundial d'a producción vitivinicola</ref> Con tot y con ixo lo cautivo d'os vinyers cubre nomás un 0,5% d'o suelo cautivable en o mundo.<ref name="Kym">{{en}} Kym Anderson; David Norman e Glyn Wittwer: ''"Globalisation of the World's Wine Markets"''. World Economy 26, num. 5, 2003. Blackwell Publishing Ltd. Pachinas 659 - 687. DOI 10.1111/1467-9701.00541</ref> O cautivo de vinyers s'ha asoziato a puestos con un [[clima mediterranio]], en [[Europa]], [[Sudamerica]] ([[Chile]] u [[Archentina]]), en [[Surafrica]] u en [[Australia]].
 
Se diz «vin» nomás a lo liquido resultant d'a fermentación alcoholica, total u parzial, d'o suco d'a uga, sin l'adición de denguna sustancia. En muitas lechislacions se considera nomás como vin a la bebita fermentata obtenita de ''[[vitis vinifera]]'', encara que s'otienen bebitas pareixitas d'atras variedatz como a ''[[vitis labrusca]]'', ''[[vitis rupestris]]'', etz. O conoximiento d'a sciencia particular de l'elaboración d'o vin se diz enolochía (sin de considerar os procesos de cautivo d'os vinyers). A sciencia que tracta nomás d'a biolochía d'os vinyers, asinas como d'o suyo cautivo se diz [[ampelolochía]].<ref name="Oxford">{{en}} J. Robinson (ed): ''"The Oxford Companion to Wine"'' 3ª ediziónedición, 2006. Oxford University Press, ISBN 0-19-860990-6</ref>
 
A sciencia que estudeya o prozeso de [[vignificación]] ye a [[Enolochía]] (d'o griego ''œnos'', vin, y ''logos'', sciencia).
Linia 16:
O vin se produció por primera vegata mientres o [[neolitico]], seguntes os testimonios [[arqueolochía|arqueolochicos]] trobatos en as montanyas [[Zagros]], en a rechión que güé ocupan [[Cheorchia]], [[Armenia]] y [[Irán]]; gracias a la presencia de ''[[Vitis vinifera|Vitis vinifera sylvestris]]'', y l'aparición d'a [[zeramica]] mientres iste periodo. A evidencia mas antiga d'a producción y consumo de vin, ye una basilla de l'anyo [[5400 aC]], trobata en o poblato [[neolitico]] de [[Hajii Firuz Tepe]], en as montanyas Zagros. A basilla contiene un repui royenco, presumiblement vin.<ref>Standage, Tom. ''La historia del mundo en seis tragos'', pp. 56-58. Random House Mondadori, Barcelona, 2006. ISBN 978-970-780-655-9.</ref> Dimpués, o consumo de vin s'estendilló enta ozident, plegando a [[Anatolia]] y [[Grecia]], y enta o sud, plegando dica [[Echipto]], ya famoso en [[Bahariya]] mientre d'o [[Imperio Meyo d'Echipto|Imperio Meyo]] ([[sieglo XX aC]]). Amás antiga decumentación griega sobre o cautivo d'os vinyers, y a cullita y prensato d'as ugas, ye ''Os treballos e os días'', d'[[Esiodo]], d'o [[sieglo VIII aC]].<ref>Standage, Tom. ''op. cit'', pp. 61-62.</ref> En l'antiga Grecia, o vin se bebeba mezclato con [[augua]] y s'alzaba en piel de [[craba]].
 
O primero que cal destacar ye que o vin, a lo largo d'a historia, ha estato muit bien considerato por l'alta sociedat occidental, estando testimonio impreszindibleimprescindible en qualsiquier escaicimiento u banquet d'importancia y arredol d'el s'han sinyato os grans tractatos y escaicimientos istoricos d'[[occident]].
 
Ya en [[Antigo Echipto|Echipto]], [[Antiga Grecia|Grecia]] y [[Antiga Roma|Roma]] s'adoraba a [[Dioniso]] u [[Baco]] ([[dios]] d'os vinyers) y a [[Biblia]] se refiere a lo vin en cuantosquantos pasaches, entre d'atros quan rezenta la zaguera zena de [[Chesús]], que ufrió una copa de vin a los suyos disziplosdisciplos representando a suya [[sangre]]. Sabemos que en [[China]], fa 4.000 anyos, ya conoxeban o prozeso de fermentación d'a uga, y que en Echipto, en o [[sieglo XIV aC]] ya conoixeban a viticultura. [[Chulio Zésar]] estió un gran apasionato d'o vin y lo introdució por tot o mundo román.
 
A viticultura debe o suyo mayor desembolique a la propagación d'o [[cristianismo]], por estar o vin necesario ta la celebración d'a [[misa]]. Os [[monesterio]]s, con os suyos propios metodos d'elaboración y estracción, estioron os precursors d'a viticultura y [[vinicultura]], dixando rastros tan esclateros como los vins priorato d'a paraula prior.<ref>[http://www.unirioja.es/servicios/sp/tesis/pdfs/tesis26.pdf Tesis doctoral "Estudio analítico de compuestos volátiles en vino" Mª Trinidad Cedrón]</ref>
Linia 25:
{{Articlo principal|Vitis vinifera}}
[[Imachen:Grapevine 964 (PSF).png|thumb|250px|Vitis vinifera.]]
A uga ye o elemento esencial ta la elaboración final d'o vin. A uga que produce o vin pertenexe a la [[Familia (biolochía)|familia]] biolochica conoxita como ''[[vitaceae]]'', que ye una clasificación de plantas con tendencia a enfilar-se por as superfizies fixas. Ista familia poseye onze [[Chenero (biolochía)|cheners]] diferents, pero nomás a ''vitis'' ye intresant como fruita vitivinicola. Aintro d'o chenero ''vitis'' esisten 60 [[Espezie (biolochía)|espezies]], pero nomás a ''vinifera'' ye a que proporzionaproporciona vin (palabra d'orichen [[Luengas indoeuropeyas|indoeuropeu]]).<ref name="McGovern">{{en}} Patrick E. McGovern: "Ancient Wine: The Search for the Origins of Viniculture". Princeton University Press, ISBN 0-691-07080-6</ref> Entre as atras sesanta espezies de ''vitis'', como por eixemplo: a nordamericana ''[[Vitis labrusca|v.labrusca]]'', a ''[[Vitis riparia|v. riparia]]'', a ''[[Vitis aestivalis|v. aestivalis]]'', a ''[[vitis rotundifolia|v. rotundifolia]]'', etz. De totas ellas, nomás a ''Vitis vinifera'' ye la que proporzionaproporciona vin con un sabor aceptato por a mayor parti d'as culturas d'a tierra.<ref name="Bird">{{en}} David Bird: "Understanding Wine Technology: The Science of Wine Explained". The Wine Appreciation Guild ISBN 1-891267-91-4</ref>
 
Manimenos, a lo largo d'a historia d'o cautivo d'a espezie ''vitis vinifera'' l'ombre ha creyato una gran infinidat de dibersas vaviedatz con l'obchectivo d'obtener diferents aromas, gustos, etz. D'ista traza se tienen os vins elaboratos con ugas de diferents variedatz aintro d'a espezie ''vitis vinifera'', como pueden estar por eixemplo: lo [[berdello (uga)|berdello]], o [[cabernet sauvignon]], o [[carménère]], o [[merlot]], o [[chardonnay]], a [[gewürtztraminer]], etz. Totas ellas aportan un caracter espezial a los vins.
Linia 32:
 
=== Rechions vitivinicolas ===
A producción vitivinicola ye restrinchita a ziertasciertas [[latitut|latituz]]z cheograficas, por un regular ye asoziata a [[iosterma]]s climaticas anyals que tienen de meya temperaturas entre os 10&nbsp;° y 20&nbsp;°C.<ref name="Ronald">{{en}} Ronald S. Jackson: "Wine Science (Principles and applications)". Elsevier Inc. California. ISBN 0-12-373646-3</ref> Por un regular o cautivo d'a uga s'ha asoziato a los puestos que tienen ziertasciertas similituzsimilitutz con o [[clima mediterranio]]. Se puet cautivar igualment en [[clima subtropical|climas subtropicals]] si se poda o vinyero constantment. A vegatas os microclimas afectan positibament a lo vinyero.
 
Encara que o cautivo d'o vinyer ye un cautivo d'orichen [[Mar Mediterrania|mediterranio]], mientres os sieglos [[Sieglo XVIII|XVIII]] y [[Sieglo XIX|XIX]], y més encara mientres o [[sieglo XX]], o suyo cautivo s'estendilló por cuantasquantas redoladas de caracteristicas climaticas semilars a las europeyas, ye dezir, en zonas con un [[clima mediterranio]]. Asinas, en os [[Estatos Unitos]] se cautiva en o [[Estatos d'Estatos Unitos|estato]] de [[California]]; tamién en bellas redoladas de [[Chile]] y [[Archentina]] en [[Sudamerica]]; en partes de [[Surafrica]]; u en [[Australia]], estando asinas os vins d'ixes países presents en o [[comercio]] mundial de vin en as zagueras decadas.
 
=== Morfolochía ===
Linia 43:
# '''[[Epicarpio|Tercera zona]]''': En ella se troban as sals minerals, prencipalment potasio. Os [[polifenol]]s como pueden estar os tanins (ubicatos prencipalment en a piel exterior), [[antozianina]]s (responsables d'a color en os vins), os aromas, etz. Os gustos caracteristicos d'a uga s'almadazenan en ista terzera zona, en o interior d'a piel.
A manera en a cualaquala s'escacha la uga puet afectar a las [[propiedat organoleptica|propiedatz organolepticas]] d'o mosto, por eixemplo, si se prensa poco se quitan os zucres d'o zentro d'a uga, otenindo pocos polifenols (vins blancos afruitatos), pero si se prensa mas os tanins prencipian a salir y a coloración tinta apareixe.
 
=== Cautivo ===
[[Imachen:Vinyes artés.jpg|thumb|200px|Vinyers en [[Artés (Baches)|Artés]]]]
Os vinyers basicament desarrollan o [[ziclo d'o carbonio]] con as suyas fuellas y a traviés d'a [[fotosintesi]] cheneran en as fruitas (uga) os zucres nezesarios ta o suyo almadazenache. A uga ye por tanto un "almadazén" de zucres que s'emplega posteriorment en a fermentación d'o vin. O cautivo d'uga se zentra en a vichilancia permanent d'iste prozeso d'"almadazenamiento" progresibo de zucre en os fruitos. CualsiquierQualsiquier problema que perchudique u crebe o equilibrio, a poda fa que o zucre se concentre en un numero chicot de fruitos, en una tierra moderadament umeda as radizes se dedican a afondar con l'obchectivo de poder asorber os minerals nezesarios (prencipalment potasio). O balance entre o contenito de zucres y acetos tien un papel important en a calidat d'o resultato final d'o vin.
 
Por un regular contra mas ye esposato lo vinyero a lo sol mas gran ye a concentración de zucres en a uga, y d'atra man poca esposición da una cantidat minima de zucres (y por tanto una chicota cantidat d'alcohol). Ista concentración de zucre en a uga gosa estar reglamentata en os diferents países y se gosa mesurar con un refractometro portatil (bi'n ha prou con chicotas cantidatz de mosto ta determinar a concentración de zucre en [[grau Brix|graus Brix]]). Ye por ista razón, con l'obchectivo de maximizar a cantidat de luz rezibitarecibita, por la que os vinyers s'adaptan con formas de pergola con l'obchecto de que repleguen a mayor cantidat de sol posible.
 
Mientres a maduración d'a uga en o vinyero bi ha un cambeyo dito en [[ampelolochía]] con una parola francesa: ''[[véraison]]''. Bi ha un inte a on que a uga cambeya o suyo metabolismo y prencipia a almadazenar zucres a una velocitat muito mas gran, a lo mesmo tiempo ba disminuindo a concentración d'acetos aintro d'a uga. L'inte d'o ''véraison'' s'entiende como lo prencipio d'una cuenta entazaga ta la determinación de l'inte d'a bendemavendema. Bi ha atros factors que determinan iste instante como puet estar a transición de color d'as pepitas d'o interior d'a uga, que gosan pasar de berdas a marrons, u a maduración d'os polifenols. D'antis mas os viticultors esperimentatos mastecaban una uga cada día a partir de l'inte d'o ''véraison'' y con os gustos y aromas que detectaban determinaban o prencipio d'a bendema[[vendema]. GüeHue en día se realiza con aparatos de mesura como refractometros, ecetra.
 
== Tipos de vins ==
Linia 59:
[[Imachen:White Wine Glas.jpg|thumb|80px|Vin blanco]]
* Vin corrient, u [[vin de mesa]], ye o elaborato seguntes a definición anterior, sin que interviengan sustancias u practicas emplegatas ta os "vins espezials", sin parar cuenta en a suya graduación, siempre que sía natural.
** [[Vin tinto]], ye o elaborato mayoritariament a partir d'uga negra, como a color ye en a piel, por un regular a fermentación s'ha de realizar con o mosto sin de colar (con as piels), y nomás una vegata rematata la fermentación (belsbells 20 días) se cola. O vin negro se puet abiellir, y en función d'o tiempo que pase en barricas y en botellas, se gosa clasificar en:
*** [[Vin chóven]], menos de seis meses en barrica.
*** Crianza, a lo menos seis meses en barrica y atros seis en botella.
*** Reserva, a lo menos un anyo en barrica y dos en botella.
*** Gran Reserva, mas d'un anyo en barrica y mas de dos en botella.
** [[Vin blanco]]. Se puet elaborar con uga blanca u negra, en iste segundo caso deseparando lo mosto d'a piel ascape, ta que no li de color. Por un regular a fermentación se realiza con mosto colato (deseparato de piels, pepitas, etz.), y encara que no ye frecuentfreqüent abielliraviellir-lo, bi ha vins blancos con crianza.
** [[Vin rosato]]. Son vins elaboratos con uga negra en que se premite bella [[maceración]] d'a uga antis de prensar o mosto, d'ista traza o mosto prene una mica de color. Dimpués se fermenta o mosto colato.
 
* [[Chacolí]] ye o vin obtenito d'a fermentación alcoholica d'o suco d'a uga, que por causas meteorolochicas no maduran normalment.
 
* [[Vin cheneroso]], xuto u dulze ye aquel que poseye mayor graduación alcoholica que o corrient, abiellito y elaborato con metodos particulars. Amás se gosa abielliraviellir por o sistema de [[solera]] en que as cullitas de diferents anyatas se ban mezclando gradualment.
 
* [[Esbrumoso|Vin esbrumoso]] u d'agulla, ye o que contiene anidrido carbonico orichinato por una segunda fermentación alcoholica en un embase zarrato.
Linia 75:
* [[Vin gasificato]] ye aquel a que se li ha anyadito anhidrido carbonico dimpués d'aber rematato a suya elaboración.
 
* [[Vin quinato]] u medizinal son aquels que han rezibitorecibito l'adición de quina u una atra sustancia medizinal autorizata por a lechislación.
 
* ''[[Vermouth]]'' és a bebita en a elaboración d'a cualaquala dentra a fer parti o vin, con adición de zucre u mosto d'uga concentrato y estractos u aromas otenitos de plantas aromaticas.
 
* [[Vin de misa]] ye o vin emplegato en ista zeremonia relichiosa, y tamién se diz d'o vin cheneroso.
Linia 84:
[[Imachen:Mosto.jpg|thumb|200px|left|Conversión d'a uga en mosto]]
* [[Mistela]] ye o vin resultant de l'adición d'[[alcohol]] a lo mosto d'uga, sin de fermentar u licherament fermentato, en cantidat suficient ta que no se produzca, u se contienga, a fermentación d'o mosto, sin d'adición de denguna atra sustancia. A vegatas, iste vin se gosa fer d'a variedat [[moscatel]].
* [[Mosto]] ye o liquido resultant d'escachar u prensar a uga fresca, simepre que no haiga prencipiato a suya fermentación natural. Se li diz "mosto apagato" quan a suya fermentación natural ha estato aturata por cualsiquierqualsiquier procedimiento fesico, como lo fredo, u quimico, y siempre sin d'alcohol.
** Mosto concentrato ye l'obtenito d'o mosto por procedimientos industrials, con alta graduación de zucres sin de caramelizar.
* [[Vinagre]] ye o liquido resultant d'a fermentación acetica d'o vin, con un minimo de 40 gramos d'aceto acetico cristalizable por litro.
Linia 91:
=== Vendema ===
[[Imachen:Vineyard in Montone.jpg|thumb|Uga]]
A uga s'ha de cullir ([[bendemavendema]]) quan aiga conseguito lo grau de maduración que sía menester, o cualoqualo penderá d'a zona, tipo d'uga, climatolochía, y tipo de vin que se quiera elaborar. O ran de zucre en a uga determinará dimpués o grau alcoholico, entre atras cosas. Ta otener vins dulzes, ye frecuentfreqüent dixardeixar que a uga alquieraadquiera un grau de zucre superior a lo que as levaduras podran transformar en alcohol.
 
=== Maceración carbonica ===
A color negra d'a piel ye en os "antocians", sustancia que nomás se disolbe bien en [[alcohol]]. Ye por ixo que si se quiere otener un vin negro u rosato ye menester que a piel sía en contacto con o mosto fermentato. Una alternatiba ye a maceración carbonica, tipica d'os rosatos y claretz, una atra ye a vignificación en negro.
 
Dimpués d'a bendemavendema se puet dixar a uga en depositos de poca fundaria a fin de que se produzca la [[maceración carbonica]]. En iste prozeso s'enceta la fermentación con a uga encara en carrazas.
 
=== Prensato / escachato ===
[[Imachen:Pressoir epi.jpg|thumb|250px|Prensa d'o sieglo XVI]]
D'antis mas se feba o prensato d'as ugas dreitament dimpués d'a bendemavendema con l'obchecto d'otener o [[mosto]] ([[suco]] d'a ''vitis vinífera''). Yera abitual veyer presonas escalzas chafando a replega d'ugas en rezipients foratatos por o fundo, d'ista traza s'oteneba o primer mosto. Ya [[Catón o Viello|Catón]] en o suyo manual ''De Agri Cultura'' rezenta en detalle a operación de prensato. Iste metodo yera adecuatoadequato ta producción en chicota escala, dimpués vinioron as [[prensa]]s en forma de torniello que premitiban controlar a presión. En l'actualidat s'emplegan [[prensa neumatica|prensas neumaticas]] ermeticament zarratas en as que a delicadeza d'o prensato premite una menor estracción de sustancias indeseyatas y o maximo rispeto por as cualidatzqualidatz intrinsecas d'a uga. Se gosa pasar por un prozeso prebio de limpieza quitando a vechetación y os ''raspons'' ([[tallo]]s d'as [[carraza]]s). Ista operación se fa en tambors metalicos foratatos que chiran a gran belozidat, as ugas salen enteras por os foratos d'o tambor. Ye de gran importancia que a mayor parti de ellas salgan ''intactas'' ta que no metan en contacto con l'atmosfera o suyo suco interior.
 
O prozeso d'escachato gosa estar o mas emplegato en os [[vin blanco|vins blancos]]. Mientres que o prensato ye mas abitual en os [[vin tinto|vins tintos]]. En o escachato no se reduce a puré a uga lo que premite a estracción d'os chucos d'o mesocarpio y d'o endocarpio d'a uga. En bells vins se emplegan mostos concentratos d'uga, como puet estar o [[vin marsala|marsala]], a [[mistela]], [[Denominación d'Orichen Malaga e Sierras de Malaga|vin de Malaga]], etz.
Linia 117:
A verdat ye que una vegata que ye rematata la [[fermentación alcoholica]] se puet producir una segunda transformación dita [[fermentación malolactica]], produeita por bacterias que transforman l'aceto malico en aceto lactico (rebaixando lo pH), de traza que aumentan os [[polifenol]]s y o [[glizerol]]. Manimenos cal dezir que o vin pierde acetor, y gana en suabidat y aroma.
 
AdizionalmentAdicionalment se puet abielliraviellir o vin, mientres bel tiempo en barricas de fusta, a ormino de caxico y de 225 litros. O intercambeyo d'aromas entre o vin y a fusta li dan a iste unas caracteristicas mas complexas. Os periodos de crianza en barrica pueden tardar dende os tres meses a bel par d'anyos, y rarament mas tiempo, a lo menos en o caso d'os vins negros.
 
A crianza por solera, tipica d'os vins de [[Xerez de la Frontera|Xerez]], de [[Montilla]] y de [[Moriles]], ye diferent. En ella se meten una serie de barricas por pisos. Cada anyo se trescola una parti d'o vin de cada solera a la inferior, a la vegata que que s'estraye una atra parti ta o consumo y que se replena la diferencia con vin nuevo. D'ista traza en cada piso d'a solera o vin será "más viello" encara que no cal parlar d'edat d'o bin. De feito, una d'as bentachasventachas d'iste metodo ye a omocheneidat que se consigue. Una atra caracteristica d'iste tipo de vignificación ye que en ella se promuebe a formación d'a ''flor'', que en atros vins darba lugar a vins rancios u picatos pero que en istos vins fa parti d'a suya presonalitat.
 
Dimpués d'a crianza en barricas o vin s'embotella y a evolución d'o vin contina en a botella.
Linia 140:
[[Imachen:Vinos de Aragón, Somontano y Bajo Aragón.jpg|150px|thumb|Vins d'o Baixo Aragón (B.T.) y o Semontano (D.O.)]]
[[Imachen:Vinos DO de Aragón.svg|thumb|150px|As Denominacions d'Orichen d'Aragón]]
[[Aragón]] ye dende antigo tierra de vins como contrimuestran os [[vinyer]]s distribuitos por tota la cheografía d'o país y mas que mas en os [[semontano]]s, o [[Campo de Carinyena]], as val d'o [[río Xalón]] y o [[río Xiloca]] y o [[Baixo Aragón]]. Bi ha zonas que antigament estioron vinateras ([[Baixo Martín]], [[Sobrarbe]]) y que dixoron d'estar-ne por diferents razons. En o caso d'o Baixo Martín a causa prencipal estió a plaga de ''Filoxera''. En a [[Edat Meya]] os chodigos aragoneses teneban [[vinyero|vinyers]] en propiedat y feban o suyo propio vin o vin ''[[vin chudiego|chudiego]]'', que ebaheba de cumplir belsbells prezeptospreceptos entre os cualsquals que en a suya elaboración no participase dengún [[chentil]].
 
Actualment en Aragón bi ha quatre Denominacions d'Orichen (D.O.):
 
* ''Denominación d'Orichen Calatayú'': mas de 5.600 etarias de vinyers que se troban situatos en 46 municipios entre as bals d'o Xalón y o Xiloca. Tien Denominación d'Orichen dende l'anyo [[1989]] con seu en a [[ciudatz d'Aragón|ciudat]] de [[Calatayú]]. As variedatz d'uga que s'emplegan son garnacha tinta, viura, tempranillo, mazuela, monastrell, garnacha blanca, [[malvasía]], moscatel blanco, [[macabeu (uga)|macabeu]], Cabernet Sauvignon, syrah, merlot y chardonnay. A [[bendemavendema]] ye mas tardana que en a resta d'Aragón por lo que s'otiene un bin con mas equilibrio entre acetor y alcohol.
* ''Denominación d'Orichen Campo de Borcha'': Se creyó en l'anyo [[1980]] y tien a seu d'o consello regulador en [[Ainzón]]. En total son 6.336 hectarias distribuitas en 15 municipios en o Semontano Iberico, entre as sierras d'o [[Moncayo]] y a [[Ribera Alta de l'Ebro|Ribera de l'Ebro]]. A temperatura meyana ye de 13.9&nbsp;°C, con pocas prezipitacions y muito [[cierzo]]. As variedatz d'uga son garnacha tinta, tempranillo, mazuela, Cabernet Sauvignon, macabeu y moscatel.
* ''Denominación d'Orichen Carinyena'': A primera d'as denominacions d'orichen en Aragón, dende l'anyo [[1960]], encara que ya apareixeba en o estatuto d'o vin de [[1932]] y ya se feban vins en ista comarca dende tiempos d'os [[Imperio Román|romans]]. Ye formata por 14 municipios en o Campo de Carinyena, entre a [[río Uerba|Uerba]] y o Xalón: [[Aguarón]], [[Aladrén]], [[Alfamén]], [[Almonecir de la Sierra]], [[Alpartir]], [[Cosuenda]], [[Lecinacorba]], [[Longars (Campo de Carinyena)|Longars]], [[Mezalocha]], [[Muel]], [[Paniza]], [[Tosos]], [[Villanueva de la Uerva]] y [[Carinyena]], seu d'o Consello Regulador. En total 17.000 etarias de cautivo. As variedatz que se premiten son garnacha tinta, mazuela, tempranillo, monastrell, Juan Ibáñez, Cabernet Sauvignon, macabeu, garnacha blanca, parellada y moscatel román.