Diferencia entre revisiones de «Vin»
Contenido eliminado Contenido añadido
m r2.7.1) (Robot Adhibito: fo:Vín |
m refirme aerio |
||
Linia 2:
{{Articlo 1000|+30}}
[[Imachen:Tempranillowine.jpg|thumb|260px|Un vaso de vin.]]
O '''vin''' ye una [[bebida]] [[Bebida alcoholica|alcoholica]] obtenita d'a [[fermentación alcoholica]], por l'acción d'os [[reciento]]s, d'o suco u [[mosto]] d'os fruitos d'a planta ''[[Vitis vinifera]]'' ([[Vinyero|vinyers]]) que transforma os [[zucre]]s d'o [[fruito]] en [[alcohol etilico]] y [[gas]] [[anidrido carbonico]]. Manimenos o vin ye una suma d'un conchunto de factors ambientals: clima, latitut, altaria, oras de liz, etz.<ref name="Weyer">{{fr}} Constantin-Weyer, Maurice: ''"L'Âme du vin"''. Primera edizión, 1932. Le Ronde, col. La Petite Vermillon</ref> Alto u baixo un 66% d'a cullita mundial d'[[uga]] s'adedica a la producción vinicola, la resta ye ta o suyo consumo como [[fruita]].<ref name="OIV">{{en}} [http://news.reseau-concept.net/pls/news/p_entree?i_sid=&i_type_edition_id=20508&i_section_id=&i_lang=33 Estatisticas mundials d'a OIB]. Situación mundial d'a producción vitivinicola</ref> Con tot
Se diz «vin» nomás a lo liquido resultant d'a fermentación alcoholica, total u parzial, d'o suco d'a uga, sin l'
A sciencia que estudeya o prozeso de [[vignificación]] ye a [[Enolochía]] (d'o griego ''œnos'', vin, y ''logos'', sciencia).
== Etimolochía ==
A etimolochía conoxita d'a parola vin prozede d'a [[latín|latina]] ''vinum''
== Historia ==
{{Articlo principal|Historia d'o vin}}
[[Imachen:Tomb of Nakht (13).jpg|thumb|250px|Elaboración d'o vin en l'[[Antigo Echipto]]. Sepoltura de Najt, en a Bal d'os noples.]]
O vin se produció por primera
O primero que cal destacar ye que o vin, a lo largo d'a historia, ha estato muit bien considerato por l'alta soziedat occidental, estando testimonio impreszindible en cualsiquier escaicimiento u banquet d'importancia
Ya en [[Antigo Echipto|Echipto]], [[Antiga Grecia|Grecia]] y [[Antiga Roma|Roma]] s'adoraba a [[Dioniso]] u [[Baco]] ([[dios]] d'os vinyers) y a [[Biblia]] se refiere a lo vin en cuantos pasaches, entre d'atros quan rezenta la zaguera zena de [[Chesús]], que ufrió una copa de vin a los suyos disziplos representando a suya [[sangre]]. Sabemos que en [[China]], fa 4.000 años, ya conoxeban o prozeso de fermentación d'a uga,
A viticultura debe o suyo mayor desembolique a la propagación d'o [[cristianismo]], por estar o vin necesario ta la celebración d'a [[misa]]. Os [[monesterio]]s, con os suyos propios metodos d'elaboración y estracción, estioron os precursors d'a viticultura y [[vinicultura]], dixando rastros tan esclateros como los vins priorato d'a paraula prior.<ref>[http://www.unirioja.es/servicios/sp/tesis/pdfs/tesis26.pdf Tesis doctoral "Estudio analítico de compuestos volátiles en vino" Mª Trinidad Cedrón]</ref>
Linia 29:
Manimenos, a lo largo d'a historia d'o cautivo d'a espezie ''vitis vinifera'' l'ombre ha creyato una gran infinidat de dibersas vaviedatz con l'obchectivo d'obtener diferents aromas, gustos, etz. D'ista traza se tienen os vins elaboratos con ugas de diferents variedatz aintro d'a espezie ''vitis vinifera'', como pueden estar por eixemplo: lo [[berdello (uga)|berdello]], o [[cabernet sauvignon]], o [[carménère]], o [[merlot]], o [[chardonnay]], a [[gewürtztraminer]], etz. Totas ellas aportan un caracter espezial a los vins.
A vegatas os vinyers se sosmeten a treballos d'[[empelte]] con l'obchectivo d'obtener nuevas variedatz
=== Rechions vitivinicolas ===
A producción vitivinicola ye restrinchita a ziertas [[latitut|latituz]] cheograficas, por un regular ye asoziata a [[iosterma]]s climaticas añals que tienen de meya temperaturas entre os 10 °
Encara que o cautivo d'o vinyer ye un cautivo d'orichen [[Mar Mediterrania|mediterranio]], mientres os sieglos [[Sieglo XVIII|XVIII]]
=== Morfolochía ===
[[Imachen:Raisin noir à jus blanc.png|250px|thumb|Tallo transbersal d'un uga.]]
A uga contiene en o suyo interior toz os elementos nezesarios ta la elaboración d'o vin, ye por ista razón por la que entender a morfolochía d'o fruito puet aduyar a entender o resultato final d'o vin. A suya morfolochía ye como una
# '''[[Endocarpio|Primera zona]]''': En o interior as pepitas se troban rodiatas d'una muit alta concentración de [[zucre]]s (a mayor zona de concentración se troba rodiando as pepitas), en ista zona bi ha zucres y [[aceto malico]] (á vegatas iste aceto se convierte en un zucre por meyo d'a [[gluconeochenesi]]). Ista zona gosa tener unas licheras tonalidatz verdas.
# '''[[Mesocarpio|Segunda zona]]''': En a siguient zona, concentrica a l'anterior, a concentración de zucres disminuye progresibament
# '''[[Epicarpio|Tercera zona]]''': En ella se troban as sals minerals, prencipalment potasio. Os [[polifenol]]s como pueden estar os tanins (ubicatos prencipalment en a piel exterior), [[antozianina]]s (responsables d'a color en os vins), os aromas, etz. Os gustos caracteristicos d'a uga s'almadazenan en ista terzera zona, en o interior d'a piel.
A manera en a cuala s'escacha la uga puet afectar a las [[propiedat organoleptica|propiedatz organolepticas]] d'o mosto, por eixemplo, si se prensa poco se quitan os zucres d'o zentro d'a uga, otenindo pocos polifenols (vins blancos afruitatos), pero si se prensa
=== Cautivo ===
[[Imachen:Vinyes artés.jpg|thumb|200px|Vinyers en [[Artés (Baches)|Artés]]]]
Os vinyers basicament desarrollan o [[ziclo d'o carbonio]] con as suyas fuellas
Por un regular contra
Mientres a maduración d'a uga en o vinyero bi ha un cambeyo dito en [[ampelolochía]] con una parola francesa: ''[[véraison]]''. Bi ha un inte a on que a uga cambeya o suyo metabolismo
== Tipos de vins ==
Linia 58:
[[Imachen:Rose wine .jpg|thumb|80px|Vin rosato]]
[[Imachen:White Wine Glas.jpg|thumb|80px|Vin blanco]]
* Vin corrient, u [[vin de mesa]], ye o elaborato seguntes a
** [[Vin tinto]], ye o elaborato mayoritariament a partir d'uga negra, como a color ye en a piel, por un regular a fermentación s'ha de realizar con o mosto sin de colar (con as piels),
*** [[Vin chóven]], menos de seis meses en barrica.
*** Crianza, a lo menos seis meses en barrica
*** Reserva, a lo menos un año en barrica
*** Gran Reserva,
** [[Vin blanco]]. Se puet elaborar con uga blanca u negra, en iste segundo caso deseparando lo mosto d'a piel ascape, ta que no li de color. Por un regular a fermentación se realiza con mosto colato (deseparato de piels, pepitas, etz.),
** [[Vin rosato]]. Son vins elaboratos con uga negra en que se premite bella [[maceración]] d'a uga antis de prensar o mosto, d'ista traza o mosto prene una mica de color. Dimpués se fermenta o mosto colato.
* [[Chacolí]] ye o vin obtenito d'a fermentación alcoholica d'o suco d'a uga, que por causas meteorolochicas no maduran normalment.
* [[Vin cheneroso]], xuto u dulze ye aquel que poseye mayor graduación alcoholica que o corrient, abiellito
* [[Esbrumoso|Vin esbrumoso]] u d'agulla, ye o que contiene anidrido carbonico orichinato por una segunda fermentación alcoholica en un embase zarrato.
Linia 75:
* [[Vin gasificato]] ye aquel a que se li ha añadito anidrido carbonico dimpués d'aber rematato a suya elaboración.
* [[Vin quinato]] u medizinal son aquels que han rezibito l'
* ''[[Vermouth]]'' és a bebita en a elaboración d'a cuala dentra a fer parti o vin, con
* [[Vin de misa]] ye o vin emplegato en ista zeremonia relichiosa,
== Atros derivatos d'a uga ==
Linia 100:
=== Prensato / escachato ===
[[Imachen:Pressoir epi.jpg|thumb|250px|Prensa d'o sieglo XVI]]
D'antis
O prozeso d'escachato gosa estar o
=== Fermentación ===
[[Imachen:Red wine cap.jpg|thumb|250px|Fermentación d'o vin]]
A fermentación se fa por efecto d'as [[lebadura]]s. Bi ha muitas espezies de lebaduras, las d'o vin pertenexen a dibersos cheners
Totas ellas transforman o [[zucre]] d'o mosto en [[alcohol]]
En a fermentación d'os vins negros, as restas solidas tienden a puyar a la superfizie impedindo a correcta ventilación. Por ixo ye necesario zarrar de bella traza ixa capa.
Linia 115:
[[Imachen:Wine barrels.jpg|thumb|250px|left|Barricas de vin]]
A verdat ye que una vegata que ye rematata la [[fermentación alcoholica]] se puet producir una segunda transformación dita [[fermentación malolactica]], produeita por bacterias que transforman l'aceto malico en aceto lactico (rebaixando lo pH), de traza que aumentan os [[polifenol]]s y o [[glizerol]]. Manimenos cal dezir que o vin pierde acetor,
Adizionalment se puet abiellir o vin, mientres bel tiempo en barricas de fusta, a ormino de caxico
A crianza por solera, tipica d'os vins de [[Xerez de la Frontera|Xerez]], de [[Montilla]] y de [[Moriles]], ye diferent. En ella se meten una serie de barricas por pisos. Cada año se trescola una parti d'o vin de cada solera a la inferior, a la
Dimpués d'a crianza en barricas o vin s'embotella y a evolución d'o vin contina en a botella.
Linia 130:
* <span style="color:#dea2a0">██</span> - Dende 7 dica 15 litros.
* <span style="color:#ae6f6d">██</span> - Dende 15 dica 30 litros.
* <span style="color:#5f0400">██ </span> -
No bi ha una norma absoluta ta clasificar os diferents tipos de vins que existen. Una forma practicata por institucions como ''Le Cordon Bleu'', rispeta la denominación emplegata en o Viello Mundo (Europa
En o Nuevo Mundo se da preferencia a denominar os vins seguntes o tipo d'uga que s'aiga emplegato. En o contexto vinicola, ''"Nuevo Mundo"'' significa tot lo que no ye "Viello Mundo", ye dezir, amás d'America, son enclusas Australia, [[Nueva Zelanda]] y Sudafrica.
A diferencia entre os dos tipos de clasificacions radica en que o Nuevo Mundo, en estar menos restrinchito que a
=== O vin en Aragón ===
[[Imachen:Vinos de Aragón, Somontano y Bajo Aragón.jpg|150px|thumb|Vins d'o Baixo Aragón (B.T.) y o Semontano (D.O.)]]
[[Imachen:Vinos DO de Aragón.svg|thumb|150px|As Denominacions d'Orichen d'Aragón]]
[[Aragón]] ye dende antigo tierra de vins como contrimuestran os [[vinyer]]s distribuitos por tota la cheografía d'o país
Actualment en Aragón bi ha cuatre Denominacions d'Orichen (D.O.):
* ''Denominación d'Orichen Calatayú'':
* ''Denominación d'Orichen Campo de Borcha'': Se creyó en l'año [[1980]]
* ''Denominación d'Orichen Carinyena'': A primera d'as denominacions d'orichen en Aragón, dende l'año [[1960]], encara que ya apareixeba en o estatuto d'o vin de [[1932]]
* ''Denominación d'Orichen Semontano'': Con seu en a ziudat de Balbastro, a denominación d'Orichen esiste en o Semontano dende l'año [[1984]]. O 90% d'a producción se dibide entre as tres bodegas
A
* ''Vins d'a Tierra Ribera d'o Galligo-Zinco Billas'': Formata por localidayz d'o tramo meyo d'o Galligo, entre a [[Plana de Uesca]] ([[Almudebar]], [[Ayerbe]], [[Lobarre]],...), as [[Zinco Billas]] ([[Exeya d'os Caballers]], Leziñena, [[San Mateu de Galligo]], [[Sierra de Luna]],...)
[[Imachen:Museo del Vino del Campo de Borja (Monasterio de Veruela).jpg|thumb|left|250px|O vin ye motor de comarcas como lo [[Campo de Borcha]]]]
* ''Vins d'a Tierra Baixo Aragón'': S'estendilla por as comarcas d'o [[Baixo Aragón (comarca)|Baixo Aragón]], [[Matarranya]] y [[Mayestrato]] amás d'atras localidatz zaragozanas como [[Caspe]], [[Mequinenza]], [[Favara (Zaragoza)|Favara]] y [[Maella]]. A seu ye
* ''Vins d'a Tierra Bal d'a Zinca'': A zona vinicola la forman municipios d'a
* ''Vins d'a Tierra Val de Xalón'': En l'año 1980 yeran 15000 as hectarias cautivatas en a zona
* ''Vins d'a Tierra Val d'o Xiloca'': Con seu en Daroca, encluye lugars como [[Baguena]], [[Burbaguena]], [[Calamocha]], [[Langa]], [[Mainar]] u [[Villanueva de Xiloca]]. Nomás se cautivan ugas macabeu, garnacha, Juan Ibáñez, tempranillo, [[robal]] y [[monastrell]].
* ''Vins d'a Tierra Campo de Belchit'': Incluye as localidatz d'a comarca de [[Campo de Belchit]] y entre atras bellas localidatz teruelanas como [[Arcaine]], [[Blesa]], [[Uesa]], [[Muniesa]] u [[Oliet]]. A [[seu social|seu]] se troba en [[Lecera]]. As variedatz d'uga son [[macabeu (uga)|macabeu]], garnacha blanca y tinta, tempranillo, cabernet, merlot, chardonnay, mazuela y syrah.
Linia 163:
O vin en [[Catalunya]] tien una tradición prou antiga, estando una rechión vinicola historica. O sector ye regulato por o ''[[Institut Català de la Vinya i el Vi]]''<ref>{{ca}} [http://www.incavi.cat Web oficial de l'INCAVI]</ref>. O [[vin d'o Rosellón]] tamién se diz tradicionalment ''vin catalán''.
O subsector d'o vin
=== O vin en o País Valencián ===
|