Algarabía

L'Algarabía, arabe andaluz, hispanoarabe u arabe hispán ye a variedat de l'arabe que se parlaba en Al-Andalus y que continoron charrando os moriagos en o Reino de Valencia, Murcia y Andalucía dica que fuoron forachitatos a principios d'o sieglo XVII. Ye l'orichen d'os arabismos presents en l'aragonés y as atras luengas romances d'a Peninsula Iberica, tamién ye l'orichen d'a toponimia arabe en Aragón y atros territorios peninsulars.

En o periodo que a val de l'Ebro y o Sistema Iberico yera dominata por una clase dirichent musulmana os arabes yeran una chicota minoría d'entre os inmigrants musulmans, pero a luenga arabe yera a sola luenga de cultura, con o prestichio d'estar a luenga de l'Alcorán. Por estar prou primerenca a reconquiesta d'a val de l'Ebro y por escribir en luenga romance con alfabeto arabe os moriagos no ye claro si l'arabización d'a val de l'Ebro plegó a fer que l'arabe estase a luenga vernacla d'os musulmans autoctonos (muladís), como si que se desvinió con os muladís en os territorios d'as actuals Andalucía, Murcia u País Valencián.

En 1349 en Uesca yera prohibito que os mercaders que charrasen ista luenga vendesen res en o mercato, pero no hemos d'interpretar-lo como que os moriagos d'a redolada de Uesca charrasen l'arabe como luenga vernacla, en realidat yera una traza sutil de persecución relichiosa como en o caso d'o hebreu, pa evitar que os diferents grupos etnicos y etnoconfesionals fesen tractos que no podesen ser entenditos por qui no perteneixeba a ixos grupos:

Item nuyl corredor nonsia usado que faga mercaderia ninguna que compre nin venda entre ningunas personas, fablando en algaravia nin en abraych nin en basquenç: et qui lo fara pague por coto XXX sol

L'algarabía ha influito en a fonetica de l'aragonés d'a val de l'Ebro y as comunidatz aragonesas en a realización d'os diftongos decreixents ai u ei presents en parolas patrimonials (lei, rei, seis), u arabes.