Diferencia entre revisiones de «Teherán»

Contenido eliminado Contenido añadido
Escarbot (descutir | contrebucions)
m r2.5.5) (Robot Adhibito: ace:Tehran
Sin resumen de edición
Linia 131:
A ciudat de Teherán alaceta a suya importancia historica dimpués d'as invasions d'os [[mongols]] d'os territorios de l'actual Irán, quan destruyoron de raso a ciudat de [[Ray]] en [[1228]]. Encara que tamién Teherán en sufrió as conseqüencias, as destruccions de Ray facioron que os suyos habitants se tresladasen enta Teherán, una ciudat que lis podía ufrir en ixe inte unas millors condicions y comodidatz por os suyos chardíns y huertos y por as suyas canals d'irrigación que favoreixeban l'agricultura. En a descripción d'a ciudat que fa Hamd-Allah Mostawfi en [[1340]], diz que ye una "chicota ciudat important", encara que no li da unas cifras de población a o mesmo ran que antis d'as invasions mongolas.<ref>{{fr}} Hamd-Allah Mostawfi, ''Nozhat al-qolub'', ed. y tr. Le Strange, texto p. 53; tr., p. 60.</ref> Mientres o [[sieglo XIV]], a ciudat mas important d'a provincia mongola (d'a quala en feban parte quatre departamentos, encluyendo-ie o departamento de Teherán) ye [[Varamin]]; en ixas envueltas Ray ya feba parte d'o departamento de Teherán, prencipiando asinas a primacía d'ista zaguera ciudat sobre Ray.
 
O primer europeu en visitar a ciudat de Teherán estió ye fácil que o [[Reino de Castiella|castellán]] [[Ruy González de Clavijo]], a qui n'heba ninviato en [[1403]] o [[Lista de reis de Castiella|rei]] [[Henrique III de Castiella]] como ambachador enta la cort de [[Tamerlán]]. Ruy González de Clavijo, mientres a suya ambachata, vesitó a ciudat de Teherán en chulio de [[1404]] de camín enta [[Sarmagant]], a ciudat que en ixas envueltas yera a [[Capital (politica)|capital]] d'o reino mongol de Tamerlán (y que hue se troba en [[Usbekistán]]). En a suya descripción de Teherán, Ruy González de Clavijo diz que yera una "gran ciudat" (''gran ciudad'') a on se trobaba una residencia reyal (''posada''); sindembargo, diz que Ray ye una ciudat albandonata (''agora deshabitada''). Seguntes Clavijo, a residencia [[Timuridas|timurida]] pareixe que se trobaba situata a o norte de Teherán. As mugas d'a ciudat en ixas envueltas yeran a o sud l'[[Imamzadeh Sayyed Esma'il]] (que hue ye o molimento mas antigo d'a ciudat, costruyitoconstruito antis de [[1481]]) y a o norueste o palacio timurida, en o puesto a on hue se troba o [[palacio de Golestan]].
 
Dimpués d'a epoca timurida, a expansión d'o nuclio urbán de Teherán se fació enta o norte, a on as auguas y l'aire teneban una pureza mas gran. Ixa tendencia continó con posterioridad, marcando o densenvolique urbán d'a ciudad y creyando una deseparación de tipo social, en tresadar-se as clases más pudients siempre enta o norte. Estió tamién en ixas envueltas quan Teherán desenvolicó todas as estructuras propias d'una gran ciudat.
 
=== Teherán esdevién una capital ===
En [[1553]]-[[1554]], o shah [[Tahmasp I]] d'o [[Imperio Safavida]] (o segundo shah d'a [[dinastía safavida]]) devantó en Teherán un [[bazar]] y tamién una [[muralla]] que rodiaba a ciudat y que teneba 114 [[torre]]s (cal parar cuenta que en l'[[Islam]] o numero 114 tie una simbolochía especial, en estar dividito l'[[Alcorán]] en 114 [[sura]]s).<ref name="Tehran, capital"/> Os safavidas esleyoron a ciudat de Teherán como a suya capital por quantas razons: en primera, en estar Sayyed Hamza, un ancestro d'os [[dinastía safavida|safavidas]], apedacato en l'amanata ciudat de Ray, una ciudat que heba estato succedita por Teherán; en segundas, en estar dende feba quantos sieglos a ciudat un refuchio ta os [[Xiismo|xiitas]] (y a dinastía safavida yera de credo xiita); y ta rematar por de razones de tipo historico: os safavidas ya heban tresladato a suya capital dende [[Tabriz]] enta [[Qazvin]] por a presión que lis feban os [[otomans]]. Asinas, en estar fortificata a ciudat de Teherán, situata a una [[distancia]] de 150&nbsp;km a l'este de Tabriz à Qazvin, lis ufriría posibilidatz d'un refuchio seguro en caso de peligro.<ref name="Tehran, capital"/> Xavier de Planhol diz que cal parar cuenta en que a muralla que se i heba construyitoconstruito yera muito mas gran que as necesidatz d'o que encara no yera una gran ciudat, cerclando una [[superficie]] de 4,5 [[km²]] encara que a población d'a ciudat en ixas envueltas yera nomás que de 15.000 u 20.000 presonas.
 
Mientres a epoca safavida, a ciudat de Teherán yera un centro administrativo rechional, a on teneban a suya seu un ''beğlerbeği'' y un gubernador provincial. Sindembargo, a ciudat no tenega ni garra gran [[mezquita]], ni garra [[fabrica]], ni garra atro elemento urbanistico como los que se gosaban trobar en as capitals en ixas envueltas y en ixe contexto cheografico y cultural.
Linia 148:
Quan en [[1779]] morió Karim Khan, Qafur Khan (qui yera fidel a los Zand) y [[Agha Mohamad Khan]] (d'os Qajar) se disputoron o control de Teherán. En [[1785]] un aliato d'os Qajar prenió Teherán, y o [[12 de marzo]] de [[1786]] [[Agha Mohamad Khan]] dentró en Teherán y en fació a suya capital. As suyas motivacions yeran de traza estratechica: l'[[Imperio ruso]] presionaba sobre a muga norte d'Irán y os [[turquemans (Asia Central)|turquemans]] a muga d'o nordeste. Amás Teherán se trobaba en a rota de comunicacions este-ueste en Irán a os pietz de l'[[Elburz]], tenendo amás vías de comunicacions enta os [[oasi]]s de l'Irán central y entra atros puestos d'o país.
 
Con tot y con ixo, en [[1797]] Teheán teneba encara l'apariencia d'una ciuda nueva, y teneba nomás que poquetz habitants. Viachers europeus charran d'una ciudat que teneba nomás que 15.000 habitants (y d'ells, 3.000 yeran soldatos d'a guarnición) en una [[superficie]] de 7,5 [[km²]], estando construyitaconstruita nomás que a metat d'a suya superficie, estando a resta ocupata por huertos y chardins.
 
[[Fath Ali Shah]] ([[1797]]-[[1834]]) fació importants construcción en o compleixo d'a ciudat. Fació muit más polido l' ''arg'', o vico reyal, y fació devantar-ie l'[[Emarat Bādgir]] y o ''Takht-e Marmar'' u "palacio de marbre". Tamién fació devantar a [[mezquita d'o Shah]] en o bazar d'a ciudat y o palacio de Negarestan y de Lalezar. Con ixo, a ciudat creixeba y esdeveniva un polo d'atracción ta os iranís, doblando a suya población en nomás que 20 anyatas. Sindembargo, quan remató o suyo reinato en [[1834]], encara no s'heban rematato as nuevas construccions.
 
Con [[Mohammad Shah Qajar]] ([[1835]]-[[1848]]) se facioron as primeras construccions fuera d'as [[muralla]]s de Teherán, construyindoconstruindo a o norte d'a ciudat residencias prencipescas y reyals. Tamién se devantoron en a ciudat quantas [[mezquita]]s y [[imamzadeh]]. Sindembargo, os viachers que visitoron a ciudat en ixas envueltas charran d'una ciudat sin de atractivos.
 
Con [[Nasseredin Shah]] ([[1848]]-[[1896]] ye quan Teherán pasó d'una ciudat provincial a una verdadera capital. En [[1868]] a ciudat teneba una [[Población humana|población]] de 155.736 presonas, que residiban en os vicos antigos. A nueva muralla que se devantó en ixas envueltas teneba a forma d'un [[hectagono]] irregularcon una circunferencia de 19,2&nbsp;km, y la trescruzaban 12 [[puerta]]s monumentals con ornamentos de [[ceramica]]. Nasseredin Shah esvielló quantos edificios, y tamién os [[qanat]] (as canals d'irrigación subterranias) ta suministrar augua a la ciudat. Tamién trazó en o centro d'a ciudat grans avenitas aptas ta que i pasasen vehiclos, amás de [[plaza]]s. Quan remató o reinato de Nasseredin Shah, Teherán teneba una [[superficie]] de 18,25 [[km²]].
Linia 159:
 
=== Teherán, capital d'os Pahlavi ===
Quan en [[1925]] plegó a o poder [[Reza Shah]], l'establidor d'a [[dinastía Pahlavi]], o estato esdevenió un activo impulsor de l'actividat arquitectonica en Teherán, estando a modernización d'a ciudat una parti integrant d'o programa mudernizador establito por o nuevo sobirán ta o país. Así, en un proceso parellano a o que s'heba seguito pocas anyadas antis en [[Europa]], en [[1932]] se destruyoron as [[muralla]]s que heba construyitoconstruito Nasseredin Shah, dixando asinas puesto libre ta construyirconstruir unas amplas avenitas: hue nomás subsiste que una d'as antigas puertas d'a muralla. Mientres os [[anyos 1930]], Reza Shah fació plegar a Teherán a arquitectos iranians y foranos ta construyirconstruir-ie muitos nuevos edificios oficials. Asinas, [[Nikolai Marcoff]] estió l'autor de l'[[Instituto Alborz]], [[André Godard]] estió l'autor d'o [[Museu Nacional d'Irán]], [[Maxime Siroux]] n'estió de quantas facultatz d'a [[Universidat de Teherán]], Mohsen Forughi n'estió d'a Bank-e Melli y d'a Facultat de Dreito d'a Universidat de Teherán, y Vartan Avanessian n'estió d'o compleixo d'apartamentos Reza Shah y d'a escuela Vartan. Se devantoron a oficina de Correus, a oficina de Telegrafos, a oficina d'a [[Policía]], o Menisterio d'Asuntos Foranos, a gara, etc.
 
Quan rematoron istos treballos d'enamplata y de modernización d'a ciudat, Teherán plegó dica una superficie de 46&nbsp;km², ye decir, que heba multiplicato por 11 a superficie que teneba mientres o gubierno de Fath Ali Shah. As nuevas arterias d'a ciudat premitioron o trafico d'[[auto]]s, en transformando o suyo teixito urbán.
Linia 173:
Antiparte, en [[1977]] o Gubierno albandonó o plan d'urbanismo redactato en 1969, porque ya s'heba plegato a las mugas que definiba ixe plan d'urbanismo t'a ciudat y sindembargo continaba una gran presión inmobiliaria en a ciudat.
 
En septiembre de [[1978]] se convocó en Teherán una [[manifestación]], que fue reprimita por l'[[Exercito iranián]], estando ixa represión l'alazet d'a [[revolución iraniana]]. Mientres dita revolución s'escaició l'episodio d'a dita ''[[crisi iraniana d'os rehens]]'', quan o [[4 de noviembre]] de [[1979]] s'asaltó l'embaixata d'os [[Estatos Unitos]], prenendo-ie rehens en un secuestro que no remató dica o [[20 de chinero]] de [[1982]], en meyo de qualificacions por os estudeyants[[estudiant]]s que prenioron l'embaixata de que l'edificio yera un "cado d'espías".
 
=== Emerchencia d'os rabals y transformación en metropoli ===