Diferencia entre revisiones de «Prunus persica»

Contenido eliminado Contenido añadido
m r2.7.1) (Robot Adhibito: ckb:قۆخ
prodUCE, si estase incoativo sería produceixe, o catalán pierde ixa -c- como en VECINUS > veí
Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{Taxobox_begin | color = lightgreen| name = '''Presiquera'''}}
{{Taxobox_image | image = [[Imachen:Flameprince peaches.jpg|249px]] | caption = ''Prunus persica''}}
Línea 17 ⟶ 16:
{{Taxobox_end}}
 
A '''presiquera''' u '''presquero''' (''Prunus persica'' <small>([[Linnaeus|L.]], [[1758]])</small>) ye un [[árbol caduzifoliocaducifolio]] natural de [[China]], d'entre 5 e 10 m d'altaria quan ye adulto, miembro chunto con l'[[almendrera]] d'o [[chenero (biolochía)|sozchenerosubchenero]] ''[[Amygdalus]]''. l'Árbol ye extensament caultibatocaultivato en dibersasdiversas bariedazvariedatz perque produixeproduce una [[fruita]] singularment gustosa, o '''presiego''' u '''presco'''.
 
[[Imachen:Peach flowers.jpg|thumb|left|Flores de presquero]]
 
Os prescos, chunto con as [[zirezaciresa]]s, [[zirgüellopruna]]s ey [[alberche]]s son fruitas de cascuello ([[drupa]]s). Esta espezieespecie se clasifica en bariedazvariedatz que a suya carne se desepara fazilmentfacilment d'o cascuello ey en atras que s'apegan firme a éléll, como a bariedatvariedat clamada ''pabíapavía''. As bariedazvariedatz de carne blanca son tipicament muito dulzas, con poco taste azetoaceto ey as más populars de países como [[China]], [[Chapón]] ey os suyos bezinsvecins asiaticos, mientres que las de carne amariella preferidas por os países [[Europa|europeus]] ey [[America d'o Norte|norteamericans]], poseyen un fundo azetoaceto, que se gusta chunto a la dulzor. A pelarza d'as dos bariedazvariedatz tien tonos royizos.
 
== Historia ==
Son orichinarios de [[China]], on yeran simbolo de larga bidavida. Os [[Islam|musulmans]] no los introduzioronintroducioron en [[Espanya]], como gosa dizirdicir-se quan se charra d'a historia de l'agricultura espanyola, con os musulmans como elementos zibilizadorscivilizadors que tot lo fan y lo introduzenintroducen tot. Unos piñolspinyols trobatos en o chazimientochacimiento biguésvigués de Rosalía de Castro II d'[[Antiga Roma|epoca romana]] y a palabra ''presco'' que deribaderiva d'o [[latín]] ''Persicum'', igual que as denominazionsdenominacions en cuasiquasi toztotz os idiomas occidentals, prueban que estioron os romans qui los introduziónintrodución.
 
Dende China plegoron ta [[Persia]] por a ''ruta d'a Seda''. [[Teofastro]], diszipulodisciplo d'[[Aristótil]] y con tendenziastendencias [[botanica]]s, ya los describió enta o [[300 aC]]; tamién o mesmo [[Plinio]] los menzionamenciona, y apareixen representatos en os frescos de [[Pompeya]]. IntroduzitasIntrodueitas en o [[Mediterranio]] oczidentaloccidental dende orientOrient en a epoca romana, se clamabandiciban ''MALUS PERSICUS'' u mazanas '''de Persia''', porque l'imperio mugaba en orientOrient con [[Persia]] y pensaban que en yeran orichinarias.
 
== Nombre ==
O codoñocodonyo se clamaba ''MALUS MELUS'', mazana de miel, u ''MALUS COTONIUS'', estando ''COTONIUS'' a [[codoñeracodonyera]]. Como a sobén se feban empeltres ta millorar o fruito, rematoron idenficando-sen os dos, ''MALUS PERSICUS'' ey ''MALUS COTONIUS'' en belsbells romanzesromances ispanicoshispanicos interiors; en [[Idioma castellán|castellán]] por eixemplo dando ''Melocotón'' como nombre ta o presco ey ''membrillo'' ta o codoñocodonyo, de ''MALUS MELUS'' ey con sufixo "-illo". En [[galaicoportugués]] ey [[Idioma catalán|catalán]] continaron emplegando-sen deribatosderivatos de ''PERSICUM'', igual que en [[Idioma occitán|occitán]], [[Idioma francés|francés]] ey [[Idioma italián|italiano]].
 
En [[Idioma aragonés|aragonés]] tenemos as palabras ''priesco'' ([[Edat Meya|meyevalismo]] que beyemosveyemos en a [[literatura alchamiada]]), ''presco'', en a Tierra Plana ey Teruel, ''preziecoprecieco'', ''presiego'', etzecetra... A forma ''malacatón'' ay begatasvegatas la consideran aragonesismo en estudeos sobre o lesicolexico [[murzianomurciano]], [[andaluz]] oriental... ey tamién se diz en a Bal[[Val de l'[[Ebro]], pero de seguro ye un bulgarismovulgarismo [[Idioma castellán|castellán]] por analochía con ''malo''.
 
== PabíaPavía ==
[[Imachen:Nectarine.jpg|thumb|Nectarina]]
 
A '''pabíapavía''' ye una bariantvariant d'o presco con pela no pas pilosa, manimenos, perteneix a la mesma espezieespecie. En muitas ocasions esta bariedatvariedat naix d'o mesmo árbol d'o presco como un chito mutau que suele empeltrar-se ta creyar una espezieespecie a cautibarcautivar. No ye raro que os árbols presquers produixcanproduzcan de cabo ta quan bellas pabíaspavías ey bizebersaviceversa. Éstas, igual como os prescos pueden estar de carne blanca u amariella ey apegada a lo cascuello u suelta.
 
A primer referencia cuaternadaquaternada d'as pabíaspavías nos lebaleva ta [[1616]] en [[Anglaterra]], pero con toda probabilidat abríanhabrían estau cultibadascultivadas muito antes en [[Asia zentralCentral]].
 
== CautiboCautivo ==
 
Os presquers bechetanvechetan en una zona prou restrinchida, pos menestan unas condizionscondicions de fredo que as zonas subtropicals no reunen ey, de bezvez, no son guaire resistents; de beranoverano le cal temperaturas altas ta madurar a cullida. Bellas rechions productoras de prescos d'as más importants son: [[California]], [[Carolina d'o Sur]], [[Colorado]], [[Cheorchia]] ey rechions buegatizasgüegants de [[Canadá]]; os países d'a cuenca mediterrania ey cualquesqualques zonas de [[China]].
 
A más gran parte d'os presquers que se bendenvenden en os [[berchelverchel]]s son exemplars d'empeltre. Son propensos a una malatía clamada ''enrebullamiento d'a fuella'', causada por un [[fongo]] (''taphrina deformans''), que por un regular no afeutaafecta direutamentdreitament la fruita encara que reduixen reduce a cullida, ya que probocaprovoca una defoliazióndefoliación parzialparcial de l'árbol. A fruita ye muito suszeptiblesusceptible a la ''gomosis[[gomosi]]'', malotía funguica causada por o ''monilinia fructicola''.
 
=== PlantaziónPlantación ===
[[Imachen:Flameprince peaches.jpg|thumb]]
 
A exposiziónexposición d'esta espezieespecie ha d'estar a pleno sol ey con buena bentilaciónventilación. Esto permite que l'aire fredo zierculecircule durantes d'as nochesnueitz fredas ey mantien a zona fresca en beranoverano. A millor época ta plantar-los ye l'esprenzipiaresprencipiar de l'ibiernohibierno, asinas forma las [[radíz|radizesradices]] ey tienen tiempos d'asentar-se ta poder alimentar a brotación primaberalprimaveral.
 
=== Riego ===
 
Cal proporzionarproporcionar-les [[augua]] de contino, incrementando-ne l'aporte un poco antes d'o momento d'a plega. As fruitas con a millor sabor se consiguen quan os árbols se riegan de largo de toda a estación. O riego por [[goteyo]] ye a traza ideyal.
 
=== Fertilizant ===
 
Os presquers tienen altizas necesidaznecesidatz de nutrients, requerindo más [[nitrocheno]] que a mayor parte d'os fruitals. Se puet aplicar un [[abono]] NPK con regularidat ey un aporte extra de [[fiemo]] de corral d'agüerro, dimpués d'a cullida.
 
== CautiboCautivo en a BalVal de l'Ebro ==
 
EspezialmentEspecialment famosos son os prescos de [[Calanda]], ''denominación d'orichen'' que aplega a tota la ribera d'o [[río Guadalop|Guadalop]] ey [[río Guadalopiello|Guadalopiello]], a [[Pui Moreno]] ey [[BalVal Muel]] (güertahuerta d'o [[río Regallo|Regallo]]), ribera d'o [[río Martín]] ey [[Maella]] (Baixo [[río MatarrañaMatarranya|MatarrañaMatarranya]]). Os prescos de tot o Baixo Aragón istoricohistorico son os unicossolos d'o mundo que s'embolsan enantes d'a suya madurazión[[maduración]].
 
== Consellos ta una buena cullida ==
 
Si se dixan toztotz os fruitos en l'árbol, éstos serán de poca grandaria ey carents de dulzor ey sabor. Os fruitos cal aclarar-los quan han plagauplegau ta los 2&nbsp;cm de diametro, por un regular dos meses dimpués d'a [[flor]]ada. Ye important tamién aportar riegos extras en condizionscondicions secas.
 
== Enrastres externos ==